1. Nti Mukristo wufweti sa mu lenda?

 MUTINU Davide watâ kwe Salomo ti: ‘Sikama, bâ bakala.’ (1 Mit. 2:​1-3) Musamu wa mbote wena kwe Bakristo babansoni ba babakala mu sarila malongi mo. Mu lenda, bafweti longoka mu tumamana misiku mia Nzambi na mu sarila mitieno mia Bibila mu misamu miamiansoni mia luzingu lwawu. (Like 2:52) Mu bungu dia nti we nguria mfunu ti ntwenia za bakala zabâ Bakristo ba yela?

2-3. Mu bungu dia nti we mfunu kwe ntwenia ya bakala mu bâ Mukristo wa yela?

² Muntu wa bakala we Mukristo, madema mamingi kalungisaka ma mfunu mu kanda na mu timvuka. Lendi bâ na kani dia bâ mupasuri-nzila, tibakisi mu tiasalu, mpe ha manima mukuluntu mu timvuka. Kampe mbo dinga mu kwela na mu bâ na bala. (Efz. 6:4; 1 Tim. 3:1) Mu lungisa makani mo na mu lenda, fweti bâ Mukristo wa yela. b

³ Nti bilendi ku bakisa mu bâ Mukristo wa yela? Misamu mie kô mia mfunu mi fweti kurisila lenda diaku. Nti fweti sa bwawu bu mu kubama na mu lenda madema mamansoni malendi lungisa ku matu?

4. Kwe lendi bakila bifwani bi landa? (Tala mpe tifwani.)

⁴ Sola bifwani bia mbote bi landa. Bibila dia fuluka diena mu bifwani bantwenia bi balendi landa. Bantu bo ba mu ntangu ya ntama Nzambi beri zoloko, mpe madema mamingi beri lungisaka bu beri kwe kipi kanda dia Nzambi. Lendi baka mpe  bifwani bia mbote ha kati dia ba bakala bê Bakristo ba yela mu kanda diaku na mu timvuka tiaku. (Ebr. 13:7) Mpe tifwani tia lunga tie naku tia Yezu Kristo. (1 Pi. 2:21) Longoka bifwani bio na bunsungu bwabwansoni, dimbitila mu bifwani biawu bia nzitukulu. (Ebr. 12:​1, 2) Ha manima, dinga ka bwe landila bifwani bia babakala bo.

5. Bwe lendi sa mu kurisa lenda dia banza, mpe mu bungu dia nti die mfunu? (Mikunga 119:9)

⁵ Kurisa mpe kengerela lenda dia banza. (Bin. 3:21) Muntu wa bakala we na lenda dia banza mbo wotomo taluzulaka mbanzulu zandi ntete kayirika musamu. Buna, sarila ngolo mu bâ na lenda dio. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti ntwenia zazingi za bakala za mu nza yi mbo zibongaka nzengolo zisikamanaka mu mbanzulu za bawu beni peleko mu mio mi bamonaka ku mutima. (Bin. 7:7; 29:11) Mpe télé, filme, Internet na réseaux sociaux zilendi sobesa mpila’aku ya banzila na ya yirikila misamu. Kâ bwe lendi sa mu bâ na lenda dia banza? Ntete-ntete longoka mitieno mia Bibila, mpe dimbitila ka mu bungu dia nti mie salu. Ha manima, mitieno mio milendi ku bakisa mu bonga nzengolo zitâ Yehova Nsayi. (Tanga Mikunga 119:9.) Tala ti longokele mu banzila bo, mbo wukubakisa mu kwizi bâ Mukristo wa yela. (Bin. 2:​11, 12; Ebr. 5:14) Tatala ka bwe lenda dia banza dilendi ku bakisila mu misamu emi mia miole: 1) mbelo’aku kwe mpangi za zikento mpe 2) nzengolo zibongaka mu ntwatulu na mpila yi monekenaka.

6. Bwe lenda dia banza dilendi bakisila ntwenia ya bakala mu songela buzitu kwe mpangi za zikento?

⁶ Lenda dia banza mbo dikubakisa mu songelaka buzitu kwe bakento. Ka wena musamu wa mbi ko kwe mpangi ya bakala mu dinga mu tomo zaba mpangi ya yikento. Kâ, ntwenia ya bakala ka yitâ ko, ka yitsoneka ko peleko ka yiyirika musamu ko wusongela ti zololo mpangi yo ya yikento, kâ kena na mabanza ko ma mu kwela. (1 Tim. 5:​1, 2) Tala ti zololo mpangi yo ya yikento, ka bebesa nkumbu’andi ko bu balembo bâ ha mbuka ya bawu kaka, tala ti muntu ka wubaturisi’â ko (chaperon).—1 Kor. 6:18.

7. Bwe lenda dia banza dibakisila ntwenia ya bakala bu yisa nsololo ya binkuti na mpila ya kwafusulu?

 ⁷ Mpila yakaka ntwenia ya bakala yi kasongela ti kurisi lenda dia banza mu mpila ya mbote ni mu sa nsololo za mbote mu ndwatulu’andi na mpila’andi ya kwafusulu. Bantu babingi mu nza bakubikaka mpila za môna za lwatila ka bazitisaka Yehova, buna balendi bâ ndiatulu ya mbi. Mbanzulu zawu za mbi mbo zimonekaka mu ndwatulu’awu yimonekasaka nitu peleko yimonekasaka babakala ntiana bakento. Ntwenia ya bakala yita kula mu bâ Mukristo wa yela bu kadingaka mu sola binkuti bi kalwata, mbo kabikaka mitieno mia Bibila na bifwani bia mbote mu timvuka biamutwarisa. Lendi tiyula: ‘Nsololo zani mbo zisongelaka ti mbanzulu za mbote ze nani, mpe bantu bakaka nizitisaka? Ngano mpila yi nilwatilaka mbo yibakisaka bantu bakaka mu kwikila ti meno tisari tia Nzambi tiena?’ (1 Kor. 10:​31-33; Tite 2:6) Ntwenia ya bakala ye na lenda dia banza mbo bamuzitisa kwe mpangi zandi, kâ mpe na kwe Yehova.

8. Bwe ntwenia ya bakala yilendi longokela mu bâ muntu wu basikirilaka?

⁸ Bâ muntu wu bakwikilaka. Ntwenia ya bakala yi bakwikilaka mbo yitomo lungisaka madema mandi. (Like 16:10) Tataluzula tifwani tia lunga tia Yezu. Wabongela madema mandi na bunsungu bwabwansoni. Diangana, walungisa madema mamuhana Yehova, ni bu sa ti mpasi meri mu lungisa. Bantu keri zoloko—nsungula milongoki miandi—mpe mu luzolo lwa mutima wahana luzingu lwandi mu bungu dia bawu. (Za 13:1) Mu tifwani tia Yezu, sarila ngolo mu lungisa madema ma bakuhanaka. Tala ti kuzebi’â ko ka bwe sa, bâ wa kuluka mu lomba lubakusu kwe mpangi za yela. Kudingandi kwa mu sala tisalu tia tibuku. (Rom. 12:11) Kani wasila bo, manisa tisalu tiaku bu sala mu bungu dia Yehova, kani wasala mu bungu dia bantu. (Kol. 3:23) Wa matieleka, ka wena wa lunga ko, buna zaba ndilu zaku mpe tambulaka fote zi yirikaka.—Bin. 11:2.

9. Mu bungu dia nti ntwenia ya bakala yifweti kurisila lenda diandi?

⁹ Mu bâ Mukristo wa yela, fweti kurisa lenda diaku. Lenda dio mbo dikubakisa mu nata madema mu timvuka, mu bâ na tisalu tikubakisa mu lungisa nsatu zaku peleko za kanda diaku, na mu bâ na bindiku bia mbote na bantu bakaka. Tataluzuleno bala ba misamu mi lendi kurisila lenda diaku.

10-11. Bwe ntwenia ya bakala kalendi natina ndandu kwe yandi beni na kwe timvuka bu kalongoka mu tomo tanga na mu tsoneka? (Mikunga 1:​1-3) (Tala mpe tifwani.)

¹⁰ Longoka mu tomo tanga na mu tsoneka. Bibila mbo ditâka ti muntu wa bakala mbo wubâka mu nsayi mpe mbo wulendaka bu wutangaka mpe bu wudimbitilaka Bibila bilumbu biabiansoni. (Tanga Mikunga 1:​1-3.)  Bu katanga Bibila bilumbu biabiansoni, mbo kalongoka mu zaba mpila ya banzila ya Yehova, yimubakisa mu banza na mu yindula mu mpila ya mbote. (Bin. 1:​3, 4) Babakala ba mpila yo mfunu bena mu timvuka. Mu bungu dia nti?

¹¹ Mpangi zeto nsatu lubakusu yibâka nawu lwa babakala bê na lenda dia longesa na dia hana malongi masikamanaka mu Bibila. (Tite 1:9) Tala ti zebi tomo tanga na mu tsoneka, mbo bâ na lenda dia kubikaka binzonzi na mvutu za fuluka mu ndongosolo, mpe zitindisaka mu yika timinu ngolo. Mbo bâ mpe na lenda dia bongaka note zifwanane bu longokaka na bu wirikilaka binzonzi ku tukutakanu twa timvuka na twa tunene. Note zo mbo zikubakisa mu yika timinu tiaku ngolo na mu tindisa bantu bakaka.

12. Nti bikubakisa mu tomo zonza mu mpila ya mbote?

¹² Longoka mu tomo zonza mu mpila ya mbote. Mukristo wa bakala wufweti longoka mu bâ na nzonzolo ya mbote. Bakala dizebi tomo zonza mbo kawirikilaka mpe mbo katambulaka mbanzulu za bantu bakaka. (Bin. 20:5) Lendi longoka mu zaba mpila yita zonzela muntu, bu kakipa ngolo za zu diandi, bidimbu bia tidiri tiandi na bia nitu’andi. Kulendi’â wasila bo ko tala ti kuyôkesaka ntangu na bantu ko. Tala ti email, sms na messages zakaka za elektronike sarilaka mu zonza, mbo wubâ musamu wa mpasi kwe nge mu zonzaka na bantu bu lubâ mbuka yimosi. Buna, dinga mpila zikubakisa mu zonzaka na bantu bu lubâ mbuka yimosi.—2 Za 12.

13. Nti biakaka ntwenia ya bakala kafweti longoka? (1 Timote 5:8) (Tala mpe tifwani.)

¹³ Longoka mu baka mbongo mu lungisa nsatu zaku. Mukristo wa yela wufweti bâ na lenda dia lungisa nsatu zandi na za kanda diandi. (Tanga 1 Timote 5:8.) Ku nsi zakaka, ntwenia za bakala zilendi longoka tisalu tia tata’awu peleko tia muntu wakaka mu kanda. Ku nsi zakaka, ntwenia ya bakala yilendi longoka tisalu ku lycée. Mu mpila ni mpila, musamu wa mbote wena mu bâ na lenda dikubakisa mu baka tisalu. (Bis. 18:​2, 3; 20:34; Efz. 4:28) Bâ muntu wusalaka ngolo mpe wumanisaka bisalu biandi tii ku nsuka. Bu sila bo, mbo bâ na bweso bwabwingi bwa baka tisalu na mu lunda tio. Bifu bi tuzonzele na misamu mi we na mio lenda, mfunu mpe biena kwe Mukristo ngatu kalenda mu lungisa madema mu bilumbu bita kwiza. Tataluzula madema mango makaka.

14. Bwe mpangi ya ntwenia ya bakala yilendi kubamana mu bâ tisari tia ntangu zazansoni?

¹⁴ Tisalu tia ntangu zazansoni. Mpangi za zibakala zazingi za yela zabatika mu sala tisalu tia ntangu zazansoni tûka buleke bwawu. Tisalu tia mupasuri-nzila mbo tibakisaka ntwenia ya bakala mu zaba sala tisalu tia ngolo na bantu ba swaswana. Mbo timubakisaka mpe mu zaba ka bwe kasarila mbongo zandi. (Flp. 4:​11-13) Mpila ya mbote ya batika tisalu tia ntangu zazansoni ni mu bâ mupasuri-nzila wa ntangu fioti. Bantu babingi bayôkesa mwa ntangu mu tisalu tia mupasuri-nzila wa ntangu fioti, bayizi bâ ba kubama mu sala tisalu tia mupasuri-nzila wa ntangu zazansoni. Tisalu tia mupasuri-nzila tilendi zibula nzila mu bisalu biakaka bia ntangu zazansoni, mu kati na tisalu tia ntungulu peleko tia ku Betele.

15-16. Bwe mpangi ya ntwenia ya bakala yilendi kubamana mu sala mu timvuka?

¹⁵ Tibakisi mu tisalu peleko mukuluntu. Bakristo ba babakala bafweti bâ na kani dia kubama mu bâ bakuluntu mu sarila mpangi zawu mu timvuka. Bibila ditêle ti babakala badingaka mu nata dema dio ‘tisalu tia mbote bata bindamana.’ (1 Tim. 3:1) Ntete mpangi ya bakala kizi kabâ mukuluntu, fweti Bâ wa kubama mu bâ tibakisi mu tisalu. Bibakisi mu tisalu mbo bibakisaka bakulunbtu mu mpila zazîngi za fwanana. Bakuluntu na bibakisi mu tisalu mbo basarilaka mpangi zawu na kuluka kwakwansoni, mpe mbo basalaka tisalu tia samuna na luhemo lwalwansoni. Mpangi za ntwenia zilendi kubama mu bâ bibakisi mu tisalu ni bu sa ti ka beka’eti tomo kula ko (adolescent). Mpe tibakisi mu tisalu tilungisi mvula 20 ka ntama ko balendi mu noma mu bâ mukuluntu.

¹⁶ Bwe lendi bêla wa kubama mu bungu dia madema mo? Bibila mbo dizonzelaka kwa bifu bi fweti bâ naku. Kâ, bambukaka ti bifu bio mu Bibila na mu luzolo lwa Yehova, lwa kanda diaku na lwa timvuka bisikamanaka. (1 Tim. 3:​1-13; Tite 1:​6-9; 1 Pi. 5:​2, 3) Sarila ngolo mu bakula muna tifu. Lomba lubakusu kwe Yehova mu songela bifu bio. c

17. Bwe mpangi ya bakala ya ntwenia yilendi kubamana mu bâ mulumi na mfumu-kanda? (Tala mpe tifwani.)

¹⁷ Mulumi mpe mfumu-kanda. Ntiana bwa tâ Yezu, babakala bakaka balendi tatamana mu bâ bampumpa. (Mat. 19:12) Kâ, tala bongele nzengolo ya kwela, mbo kwizi bâ na madema makaka matariri mulumi na mfumu-kanda.  (1 Kor. 11:3) Yehova zololo ti bakala kazolo mukento’andi na mu lungisa nsatu zandi za tinsuni, za luzolo na za timpeve. (Efz. 5:​28, 29) Bifu na misamu mi lendi bâ na mio lenda mi tuzonzele mu timoko ti, ntiana kurisa lenda diaku dia banza, zitisa bakento, na mu bâ muntu wu balendi kwikila, mbo bikubakisa mu makwela. Mbo bâ wa nguria wa kubama mu lungisa madema maku ma mulumi na ma mfumu-kanda.

18. Bwe ntwenia ya bakala yilendi kubamana mu bâ tata?

¹⁸ Tata. Ha manima ma makwela maku, lendi kwizi bâ tata. Nti lendi longoka mu Yehova mu bâ tata dia mbote? Malongi mamingi me kô. (Efz. 6:4) Yehova watomo tâ kwe Mwana’andi Yezu ti, yandi keri zoloko mpe yandi keri tambulaka. (Mat. 3:17) Tala ti wizi bâ tata, ntangu zazansoni têlaka bala baku ti bawu zololo. Vulu ba sîkaka mu bima bia mbote bi bayirikaka. Matata malandaka tifwani tia Yehova, mbo babakisaka bala bawu mu kwizi bâ Bakristo ba bakento na ba babakala ba yela. Lendi kubama bwawu bu mu bungu dia dema dio bu kipa bantu ba mu kanda diaku na ba mu timvuka, na bu longoka mu ba songela luzolo lwaku, na mu ba tonda. (Za 15:9) Mpila yo mbo yikubakisa mu lungisa madema ma lendi kwizi bâ naku ku matu matariri mulumi na tata. Kâ bwawu bu, mbo bâ nguria ntalu kwe Yehova, kwe kanda diaku na mu timvuka.

19-20. Nti bilendi bakisa ntwenia za bakala mu kwizi bâ Bakristo ba yela? (Tala tifwani ha tinima tia ntete.)

¹⁹ Mpangi za bakala za ntwenia, ka lukwizi’â bâ Bakristo ba yela ko mu ta-pulukusu. Lufweti sola bifwani bia mbote bi lulanda, lufweti kurisa misamu mi lwe na mio lenda, lufweti bâ bantu ba balendi sikirila, lufweti longoka bisalu bilendi lu bakisa, mpe lufweti kubama mu nata madema ku matu.

²⁰ Ntangu zakaka lulendi bâ na lwaka lwalwingi bu lubanza tisalu tita lu kêla. Kâ, lulendi tia sala. Bambukeno ti Yehova nsatu ye nandi ya lu bakisa. (Iza. 41:​10, 13) Diangana, mpangi zeno za zikento na zibakala za mu timvuka mbo zilubakisa mpe. Bu lukwizi bâ babakala ba yela ntiana bu zololo Yehova, mbo lukwizi bâ na nsayi mu luzingu lweno. Mpangi za zibakala za ntwenia, beno tutomono zolo! Bikeno ti Yehova katomo lu sakumuna bu luta kwe sari mu bâ Bakristo ba yela.—Bin. 22:4.