BANTU babingi bazebi tinsamu ti bakomena Yezu ha poto ha kati-kati dia bimpumbulu biole. (Mat. 27:35-38) Kâ, bantu bakaka mbo bakwikilaka ti Bibila ka dilendi’â diatâ matieleka ko bu dizonzelaka mpila yi bakubikila nitu ya Yezu ngatu bazika yo peleko batûla yo mu mpiema.​—Mak. 15:42-46.

Bantu bakaka basa ntembe mu misamu mi tâka evanzile, bu batâ ti muntu wu bahonda ntiana timpumbulu, ka beri’â wa haninaka nzila ko ya mu zika mu mpila yidelakane, ntiana mu mpiema. Kâ, bantu bo mbo bakwikilaka ti kampe bimpumbulu mu mpila yakaka beri ba bongelaka. Journaliste Ariel Sabar, watsoneka mukanda wa Smithsonian wabangula ka mu bungu dia nti bantu bakaka babanzilaka bo, bu katsoneka ti: “Koma muntu ha kruwa, nsembolo yeri ya bantu beri yirikaka misamu mia nguria mia mbi, mpe bantu bakaka batomono zaba misamu batâ ti buzoba bweri mu banza ti Bisi-Rome mbo baketi hana nswa wa zitisa bantu bo bu baketi ba zikila mu mpila ya delakana.” Bisi-Rome mbo beri zoloko mu fwisa bimpumbulu bio nsoni zazingi, ntiangu beri vulu bikaka nitu zawu ha miti ngatu bibulu bia sangi bizi badia zo. Buna, kampe bima bieri sâlaka ha manima mbo beri bia losaka mu bulu di beri zikilaka bantu babingi.

Kâ archéologie mbo yizonzelaka misamu mia swaswana, mu bungu dia bima biasâla bia Bayuda bakaka ba bazengela lufwa. Mu 1968, bayizi bukila bihisi bia muntu wu bahonda mu mbandu ya ntete. Bihisi bio babukila bio mu mpiema ya kanda dimosi dia Bayuda, penepene na Yerusaleme. Bihisi biasâla mu kati dia boîte ya bihisi batûla bio. Mweri tihisi timosi tia tinkoso. Bakoma tinkoso tio ha baya na lusonso lwa tisengo lweri na bula bwa 11,5 cm. Sabar têle ti: “Tinkoso tio tieri tia muntu weri na nkumbu Yehochanan, tiayizi singasa misamu misongelaka ka mu bungu dia nti tinsamu tia Yezu wu bazika mu mpiema ti bazonzelaka mu evanzile tiena tia matieleka.” Buna: “Tinkoso tia Yehochanan tiahana tifwani tia muntu wu bakoma ha kruwa mu ntangu ya Yezu, mpe Bisi-Rome bahana nzila ngatu bazika Muyuda wûna.”

Bantu babingi balendi bâ na mabanza ma swaswana mu mabanza ma hanaka tihisi tio tia tinkoso mu mpila yi bakomena Yezu ha poto. Kâ musamu wa matieleka ni wena’eti bimpumbulu biakaka ka balosa bio ko, bazika bio mu mpila ya delakana. Diangana, misamu mitâka Bibila mu bungu dia nitu ya Yezu yi batûla mu mpiema, bafweti mia kwikila. Bidimbu bie kô bisingasaka misamu mi tâka Bibila mu bungu dia nitu ya Yezu yi bakubika mpe yi batûla mu mpiema.

Musamu wakaka wuyôkele mfunu, Yehova watibikurila ti Yezu mbo baketi mu tûla mu mpiema ya muntu wa mvwama, mpe ka kwena muntu ko wulendi kabakasa Zu dia Nzambi mu lungana.​—Iza. 53:9; 55:11.