1. Mukanda wa Nzabukusu bwe wutâka mu bungu dia mbeni za Nzambi?

 MUKANDA wa Nzabukusu mbo wutâka ti, Timfumu tia Nzambi tiabatika mu yâla ku mazulu, mpe Satana bamukuma ku mazulu. (Nza. 12:1-9) Kuma ku bamukuma, kwanata tidzunu ku mazulu, kâ kwayizi tu natina mpasi. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti Satana mbo kahombolaka nkesi zandi kwe bô basarilaka Yehova na kwikama kwakwansoni ha mutoto.​—Nza. 12:12, 15, 17.

2. Nti bitubakisa mu bâ ba kwikama kwe Yehova?

² Bwe tulendi tatamana mu bâ ba kwikama kwe Yehova ni bu sa ti Satana kwamisa katukwamisaka? (Nza. 13:10) Musamu wumosi wutubakisa ni mu zaba misamu mikwiza ku matu. Mu tifwani, mu Nzabukusu, ntumwa Za mbo kazonzelaka tusakumunu twakaka tu tubaka ntamana. Mu tusakumunu to, mbo bazonzelaka mfukulu ya mbeni za Nzambi. Tataluzuleno ka bwe mukanda wa Nzabukusu wuzonzelaka mbeni zo na misamu mibaturila.

3. Mukanda wa Nzabukusu ntia bidimbu biakaka wuzonzelaka?

³ Mu verse ya ntete ya mukanda wa Nzabukusu, mbo batutêlaka ti misamu mi tutanga mu bidimbu miena, wuzololo tâ nzonzolo ya bidimbu basarila. (Nza. 1:1) Mbeni za Nzambi mbo bazabikisaka zo mu bidimbu. Mbo bazonzelaka bibulu biabingi bia sangi. Mu tifwani, tibulu timosi tia sangi tiaduka mu mubu. Tibulu tiango mampoka kumi tiena na mitu nsambwari. (Nza. 13:1) Ha manima mbo bavutu zonzelaka tibulu tiakaka tia sangi tiaduka ha mutoto. Tibulu tio mbo tizonzaka ntiana drago, mpe mbo tidukisaka tiya tûka ku zulu. (Nza. 13:11-13) Ha manima, mbo batuzonzelaka tibulu tia swaswana, tibulu  tia sangi tia nsisi tie na langi wa mbwaki ya ngolo, mpe tiyala tizakale ha zulu tibulu tio. Bibulu bio bia bitatu mbo bimonekesaka mbeni zitelamanaka Yehova na Timfumu tiandi tûka ntama. Buna, musamu wa mfunu wena kwe beto mu zaba bibulu bio.​—Nza. 17:1, 3.

4-5. Bwe misamu mie mu Daniele 7:15-17 mitubakisilaka mu bakula nsasa ya bidimbu bio?

⁴ Ntete talongoka mu zaba mbeni zo, tufweti bakula nsasa ya nzonzolo yo ya bidimbu. Mu bakula nzonzolo yo, tufweti bika Bibila diatubangurila. Bidimbu biabingi bie mu Nzabukusu bahaninaka nsasa mu mabuku makaka ma Bibila. Mu tifwani, mbikuri Daniele waloto ndozi yi kamwina bibulu biyà bia binene biaduka mu mubu. (Dan. 7:1-3) Daniele mbo kazonzelaka mpe nsasa ya bibulu bio. Bibulu bio bia binene mbo bimonekesaka mitinu peleko guvernema ziyà. (Tanga Daniele 7:15-17.) Mbangululu yo mbo yitubakisaka mu bakula ti bibulu bi bazonzelaka mu Nzabukusu, mbo bizolo monekesaka mpe bimfumu bia politike.

⁵ Tataluzuleno bidimbu biakaka bi bazonzelaka mu Nzabukusu. Bu tukwe siri bo, mbo tumona ka bwe Bibila ditubakisilaka mu bakula nsasa ya bidimbu bio. Mbo tubatikila mu zonzela bibulu bia sangi. Ntete-ntete, mbo tutaluzula ka nani bimonekesaka. Ha manima, mbo tutala ka nti biturila bibulu bio. Ku nsuka, mbo tutaluzula nsasa ya misamu mio mu bungu dia beto.

6. Tibulu tia sangi tie na mitu 7 ti bazonzelaka mu Nzabukusu 13:1-4 ni nti?

⁶ Ngano tibulu tia sangi tie na mitu 7 ni nti? (Tanga Nzabukusu 13:1-4.) Mbo tumona ti tibulu tio tiena ntiana ngo (léopard), kâ malu ma urse, munwa wa ngolo-mbulu, mpe mampoka kumi tiena. Bibulu bi bazonzelaka mpe mu Daniele 7 bidimbu ni bio bie nawu. Kâ, bidimbu bi zonzelaka Nzabukusu kwe tibulu timosi kwa biena, kani biabâ kwe bibulu bia biyà. Tibulu tio tia sangi ka timonekesaka kwa guvernema yimosi ko. Mbo batâka ti tibulu tio makanda, mazu na nsi zazansoni tiyâlaka. Buna, tibulu tio mbo timonekesaka tima tia tinene tiyôkele guvernema ni guvernema ya ku nsi yimosi. (Nza. 13:7) Tibulu tio tia sangi, mbo tizolo monekesaka guvernema zazansoni ze mu nza ziyâlaka tii lumbu ti. *​—Ekl. 8:9.

7. Ngano muna mutu wa tibulu tia sangi nti wumonekesaka?

⁷ Ngano muna mutu wa tibulu nti wumonekesaka? Mbo tubakaka musamu wutubakisaka mu bakula wo mu Nzabukusu 17 yizonzelaka tifwani tia tibulu ti bazonzelaka mu Nzabukusu 13. Mu Nzabukusu 17:9, 10, mbo batutêlaka ti: ‘Mitinu nsambwari miena: mia 5 miabwa, mosi we kô, mpe mosi wakaka weka lembo tula; kâ bu katula, fweti zingila ntangu fioti.’ Mu bimfumu biabiansoni bia politike bia sarila Satana, bia 7 biayizi fwanakana na ‘mitu.’ Ni bimfumu biayizi nata nsobolo za zinene kwe kanda dia Nzambi. Mu ntangu ya ntumwa Za, bimfumu 5 biatimonekena. Bimfumu biango ni: Ezipte, Asiri, Babilone, Medo-Perse na Grese. Timfumu tia 6 ni Rome, yeri yâlaka mu ntangu Za yi kabaka Nzabukusu. Ngano ntia mutu peleko ntia timfumu tiaketi bâ tia nsambwari mpe tia mansukina mu nza?

8. Mutu wa nsambwari wa tibulu tia sangi nti wumonekesaka?

⁸ Ntiana bu tumona wo, mbikululu ze mu Daniele mbo zitubakisaka mu zaba mutu wa  nsambwari mpe wa mansukina wa tibulu tia sangi. Ntia timfumu tiyôkele ngolo mu nza tiyâlaka mu ntangu yi ya mansukina, mu ntangu yi ya “tilumbu tia Mfumu”? (Nza. 1:10) Timfumu tio ni nsi zole za ngolo zisalaka tintwari; nsi zango ni Royaume-Uni na États-Unis, mu ntelo yakaka, ni Anglo-Américain lwe lutumu luyôkele mu nza. Buna, tulendi tâ ti timfumu tio ni mutu wa nsambwari wa tibulu tia sangi, ti bazonzelaka mu Nzabukusu 13:1-4.

9. Ngano tibulu tia sangi tie na mampoka mole, mpe tie ntiana timeme ni nti?

⁹ Mu Nzabukusu 13 mbo batâka ti mutu wa nsambwari, Anglo-Américain lwe lutumu luyôkele mu nza, mbo wusalaka mpe ntiana tibulu tia sangi tie na mampoka mole tie ntiana timeme, kâ mbo tizonzaka ntiana drago. Tibulu tio ‘mbo tisaka bidimbu bia binene; bu tikôkesaka mpe tiya tutûkaka ku zulu ha nsi, ha meso ma bantu babansoni.’ (Nza. 13:11-15) Tikapu tia 16 na tia 19 tia Nzabukusu, mbo bizonzelaka tibulu tio tia sangi ntiana ‘mbikuri ya bungungu.’ (Nza. 16:13; 19:20) Daniele wazonzela musamu wa mpila yo, bu katâ ti Anglo-Américain lwe lutumu luyôkele mu nza, mbo yaketi nata mfukulu ya nzitukulu. (Dan. 8:19, 23, 24, note) Musamu ni wo wayôka mu ntangu ya Muzingu wa nzole wa wunene wa nza. Bombes atomiques za zole zi basarila mu tûla nsuka mu muzingu wo, ni bantu ba sianse ba Royaume-Uni na États-Unis bayirika zo. Mu mpila yo, Anglo-Américain lwe lutumu luyôkele mu nza wakôkesa tiya twatûka ku zulu ha mutoto.”

10. Ngano ‘tifwani tia tibulu tia sangi’ nti tita songela? (Nzabukusu 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Mbo tuvutu monaka tibulu tiakaka tia sangi. Tibulu tio mbo tifwanakanaka fioti na tibulu tia sangi tie na mitu 7, kâ mbo tiswaswanaka na tibulu tio mu bungu dia langi’andi wa mbwaki ya ngolo. Mbo batâka tio ‘tifwani tia tibulu tia sangi,’ mpe mbo bazonzelaka tio ntiana ‘mutinu wa 8.’ * (Tanga Nzabukusu 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Mbo batâka ti mutinu wo watoko bâ, wazimbakana mpe wavutu kâla. Diangana mbangululu yo mbo yitomo delakanaka na ONU (Organisation des nations unies), yandi singasaka misamu mia politike mia nza yi! ONU kô yatoko bâ mu nkumbu ya SDN (Société des nations). Mpe yazimbakana mu ntangu ya Muzingu wa nzole wa wunene wa nza. Mpe ha manima yayizi zabakana mu nkumbu yi tumuzabiri lumbu ti.

11. Bibulu bia sangi nti bisaka, mpe mu bungu dia nti tufweti lembo bêla na bunkuta?

¹¹ Bibulu bia sangi peleko guvernema mbo zitumaka bantu mu telamana Yehova na kanda diandi. Za watâ, musamu wo wena ntiana’eti mbo bakutakasaka mitinu mia mutoto wawansoni mu bungu dia muzingu wa Armagedo, tie tilumbu tia tinene tia Nzambi we Nkwa-Ngolo-Zazansoni. (Nza. 16:13, 14, 16) Kâ, ka tutîna na kani musamu ko. Nzambi’eto ya yinene, Yehova, mbo kakulu sa tima mu vukisa bô babansoni basingasaka lutumu lwandi.—Ezk. 38:21-23.

12. Nti biturila bibulu bio biabiansoni?

¹² Ngano nti biturila bibulu bio biabiansoni? Nzabukusu 19:20 mbo yitâka ti: ‘Tibulu tiabaku; mboko, ha timosi na yandi mbikuri ya bungungu yeri kwe huni bô babaka tidimbu tia tibulu na beri kundaka tifwani tiandi mu bimangu bi keri yirikaka ha meso mandi. Ba bole babalosa ba moyo ku zanga dia tiya mpe die na sufre.’ Guvernema zo ze mbeni za Nzambi  mbo zitatamana mu tuma mu ntangu yi bakwizi za fukisa mankululu.

13. Ntia musamu wa mpasi Bakristo babwabanaka na wo mu bungu dia guvernema za nza?

¹³ Ngano bwe wuta zolo tâ mu bungu dia beto? Bu twena Bakristo, tufweti bâ ba kwikama kwe Nzambi na kwe Timfumu tiandi. (Za 18:36) Mu sila bo, ka tufweti’â takotaka misamu mia politike mia nza yi ko. Wulendi bâ musamu wa nguria wa mpasi mu lembo kota misamu mia politike mu bungu ti guvernema za nza yi mbo zizoloko ti tabayika moko mu nzonzolo na mu nsalulu. Bô bakwizi tambulaka mu tiya tu babasaka, mbo bakwizi bakaka tidimbu tia tibulu tia sangi. (Nza. 13:16, 17) Muntu wubaka tidimbu tio, Yehova ka vutu’â mu tambula ko, mpe kabaka luzingu lwa mankululu ko. (Nza. 14:9, 10; 20:4) Buna, mfunu wena kwe beto mu lembo kotaka misamu mia politike, ni bu sa ti batusiri tiya kwe guvernema mu ba yika moko!

14. Ntiana bu zonzelaka wo Nzabukusu 17:3-5, ntia tima tiakaka tia nzitukulu ntumwa Za kamona?

¹⁴ Ntumwa Za wazonzela tima tiakaka ti kamona tiatomo mu yitukusu. Ngano nti bieri? Mukento wazakala ha zulu tibulu timosi tia sangi tia nsisi. (Nza. 17:1, 2, 6) Bamumonekese ntiana ‘tiyala tia tinene’ mpe mbo bamutâka “Babilone ya Yinene.” Mbo kasaka bunsuza na mitinu mie ha mutoto.​—Tanga Nzabukusu 17:3-5.

15-16. Ngano “Babilone ya Yinene” ni nani, mpe bwe tuzabiri wo?

¹⁵ Ngano “Babilone ya Yinene” ni nani? Mukento wo ka wulendi’â wamonekesa organizasio ya politike ko mu bungu ti batêle ti bunsuza kasaka na mfumu za politike za nza yi. (Nza. 18:9) Bu kena wa zakala ha zulu tibulu tia sangi, mbo wusongelaka ti mbo kayêlaka mu tuma ntwarisi za ha mutoto. Mpe ka lendi’â kamonekesa organizasio ya misamu mia nkari ko, mi basarilaka na bundiafu mu nza ya Satana, mu bungu ti organizasio yo mbo bazonzelaka yo ntiana ‘bitê bia nkari bia ha mutoto.’​—Nza. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Mu Matsonoko, ntelo ya “tiyala” yilendi monekesa bantu batâka ti Nzambi basarilaka, kâ mbo basaka nsambululu ya biteki peleko mbo bakwizi bâka ndiku za nza. (1 Nta. 5:25; Zaki 4:4) Kâ, bô basarilaka Nzambi na kwikama kwakwansoni, mbo babatâka bantu beka lembo sa bunsuza, mpe beka lembo vukasa nitu. (2 Kor. 11:2; Nza. 14:4) Babilone ya ntama nsi yeri, yeri tumaka nsambululu ya bungungu. Buna, Babilone ya Yinene mbo yimonekesaka nsalulu zazansoni za nsambululu ya bungungu. Diangana Babilone ya Yinene, ni mabundu mamansoni ma bungungu ma mu nza.​—Nza. 17:5, 18; tala timoko tie na mutu-diambu “Qu’est-ce que Babylone la Grande?” mu jw.org”

17. Nti biturila Babilone ya Yinene?

¹⁷ Nti biturila Babilone ya Yinene? Nzabukusu 17:16, 17 mbo yihanaka mvutu mu tiyuvu tio mu mpila eyi: ‘Mampoka ma kumi ma wamweni na tibulu tia sangi mbo babela tiyala, mbo bamusa ha yandi kaka, mbo bamusa mpene, mbo badia misunia miandi, mpe mbo bamuyoka ku tiya yandi beni. Diangana, Nzambi wabaheni mbanzulu za yirika mîna mi kaweyi.’ Wa matieleka, Yehova mbo katuma makanda mu sarila tibulu tia sangi tie na langi wa mbwaki ya ngolo, wuzololo tâ ONU, mu balukila mabundu mamansoni ma mu nza, na mu fukisa mo.​—Nza. 18:21-24.

18. Bwe tulendi bêla na lukwikulu ti ka twena tintwari ko na Babilone ya Yinene?

¹⁸ Ngano bwe wuta zolo tâ mu bungu dia beto? Tufweti tatamana mu sa “nsambululu ya verela mpe yilembolo mvindu ha meso  ma Tata’eto Nzambi.” (Zaki 1:27, NWT) Kani kabwe, ka tubikandi ndongosolo za bungungu, malaki ma bapaye, mitieno mia ndiatulu milembolo mia delakana na nsalulu za bunganga za Babilone ya Yinene zatusobesa! Mpe tatatamana mu têla bantu ti baduka mu yandi, ngatu Nzambi ka ba sembandi tintwari mu bungu dia masumu mandi.​—Nza. 18:4.

19. Ngano ‘drago yeri na langi wa tiya’ ni nani?

¹⁹ Buku dia Nzabukusu mbo dizonzelaka mpe ‘drago yeri na langi wa tiya.’ (Nza. 12:3) Drago yo yanwanisa Yezu na mbazi zandi. (Nza. 12:7-9) Mbo yinwanisaka kanda dia Nzambi, mpe mbo yihanaka timfumu kwe guvernema za bantu. (Nza. 12:17; 13:4) Ngano drago ni nani? Ni “nioka ya ku mbatukulu, yi batâka nkumbu Diabulu, na Satana.” (Nza. 12:9; 20:2, NWT) Ni yandi yikaka mbeni zakaka za Yehova moko.

20. Nti biturila drago?

²⁰ Nti biturila drago? Nzabukusu 20:1-3 mbo yibangulaka ti mbazi yimosi yilosa Satana mu abime, wuzololo tâ ti mbo kabâ mu boloko. Bu kabâ mu boloko, Satana ka vutu’â wubakasa makanda ko tii bu wa mvula 1 000. Ha manima, Satana na bademo bandi mbo babafukisa mankululu, mfukulu yo bamonekese yo na ntangu yi babalosa mu ‘zanga dia tiya mpe die na sufre.’ (Nza. 20:10) Yêla’eti mu banza nza yilembolo Satana na bademo bandi. Diangana ntangu ya nsayi yibâ!

21. Mu bungu dia nti tulendi bêla mu nsayi mu bungu dia misamu mi tutangaka mu mukanda wa Nzabukusu?

²¹ Diangana musamu wena wutindisaka mu bakula nsasa ya bidimbu bio bie mu mukanda wa Nzabukusu! Ka tubêle’â kwa na lenda ko dia zaba mbeni za Yehova, kâ tumweni mpe ka nti bibaturila. Wa matieleka, ‘bweso bwandi wô tanga mu zu dia tumbu na bô bawâ misamu mia mbikululu yi’! (Nza. 1:3) Kâ, mu ntangu yi kulembo bâ mbeni za Nzambi, ntia tusakumunu bantu ba kwikama babaka? Mbo tuzonzela musamu wo mu titini tia mansukina tia bimoko bi.