1-2. Nti tuzonzela mu timoko ti?

NTANGU zakaka, tulendi kwizi banza ti luzingu lweto lwa nkufi kwa lwena mpe bilumbu bieto bia “fuluka [bie] mu mpasi.” (Yobe 14:1) Ntiangu ntangu zakaka tubâka ba nôka. Bisari bia Yehova bia mu ntangu ya ntama biabingi mpe bieri bia nôka. Bakaka mpe badinga lufwa. (1 Mit. 19:2-4; Yobe 3:1-3, 11; 7:15, 16) Kâ Yehova ntangu zazansoni mbo keri ba tindisaka mpe mbo keri ba yikaka ngolo. Binsamu biawu batsoneka bio ngatu biatutindisa mpe biatulwengesa.​—Rom. 15:4.

² Mu timoko ti, mbo tuzonzela bisari biakaka bia Yehova biakorela misamu mia mpasi minôkesaka, ntiana Yozefe weri mwana wa Yakobe, Naomi weri mufwiri na Rite weri buko bwandi (mukento wa mwana’andi), Mulevite watsoneka Mikunga 73, na ntumwa Piere. Bwe Yehova kabayikila ngolo? Mpe nti tulendi longoka mu misamu miabaturila? Mvutu za biyuvu bio mbo zituhana lukwikulu ti “Yehova penepene kena na bô bê na mitima mia pasuka,” mpe “mbo kavukisaka bô bê ba nôka.”​—Mik. 34:18.

3-4. Nti biaturila Yozefe bu keri ntwenia?

³ Yozefe kampe mvula 17 zeri nandi mu ntangu yi kaloto ndozi zole zatûka kwe Nzambi. Ndozi zo mbo zeri songelaka ti mbo kaketi kwizi bâ muntu wa mfunu wu baketi zitisa mu kanda. (Mba. 37:5-10) Kâ, ntangu fioti kwa ha manima ma ndozi zandi, luzingu lwa Yozefe lwasoba mu mpila ya mbi. Mu ntangu yîna bayaya bandi, na kani fioti, ka beri’â mu zitisaka ko, mpe bamuteka mu kwe bâ ngamba. Ha manima, waye bâ ngamba mu nzo ya Putifare weri mfumu yimosi ya yinene ya ku Ezipte. (Mba. 37:21-28)  Mu ntangu fioti kwa, Yozefe weri mwana wu beri tomo zoloko kwe tata’andi, wayizi bâ ngamba ya fioti ya muntu walembo zaba Yehova.​—Mba. 39:1.

⁴ Ha manima, mpasi za Yozefe zayizi tomo yikama. Mukento wa Putifare wamukwikisila ti Yozefe nitu kaketi vukasa nandi mu ngolo. Putifare, kani kadinga mu zaba tala ti musamu ni buna weri, watûla Yozefe ku boloko, mpe bamukanga chaîne. (Mba. 39:14-20; Mik. 105:17, 18) Yozefe ntwenia kwa yeri. Buna, banza’eti mabanza maketi bâ nandi bu bamukwikisila ti na muntu kaketi vukasa nitu mu ngolo. Mpe banza’eti mabanza ma mbi maketi bâ na bantu mu nkumbu ya Yehova. Yozefe mpemba yeri nandi mu bâ wa nôka!

5. Bwe Yozefe katelamana bunôkena?

⁵ Mu ntangu yi keri ngamba mpe bu bayizi mu tûla ku boloko, Yozefe kaketi’â sa na kani tima ko mu sobesa misamu miandi. Nti biamubakisa mu bâ na mabanza ma delakana? Kani katûla mabanza mandi mu misamu mi kalembo sâla na lenda mu yirika, Yozefe mbo keri salaka bisalu bi beri mu tumaka na bunsungu bwabwansoni. Kâ musamu wayôka mfunu, ntangu zazansoni Yozefe mbo keri dingaka mu yirika misamu mi tâka Yehova nsayi. Ntiangu, Yehova keri sakumunaka Yozefe mu miamiansoni mi keri yirikaka.​—Mba. 39:21-23.

6. Kampe bwe ndozi za loto Yozefe zayizi mu tindisila?

⁶ Kampe Yozefe mbo keri bakaka butindi bu keri banzaka ndozi za mu lotoso Yehova. Ndozi zo mbo zeri songelaka ti lenda dieri nandi dia vutu mona kanda diandi, mpe misamu miandi mbo miaketi toma. Misamu ni buna mpe miayilamana. Mbikululu yo yabatika mu lungana mu mpila ya nzitukulu mu ntangu Yozefe yi keri na mvula 37!​—Mba. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Tintwari na 1 Piere 5:10, nti bitubakisa mu korela mpasi?

⁷ Malongi mu bungu dia beto. Tinsamu tia Yozefe mbo tita tu bambula ti nza ya nkatika ya mbi yena, mpe bantu balendi tu bongela na  kondo kwa buderede. Mpangi ya timvuka mpe yilendi tu bongela na kondo kwa buderede. Kâ, tala ti Yehova tubongelaka ntiana Tari dieto, peleko ntiana Tiswamunu tieto, ka tukwizi’â bâ ba nkatika ba nôka ko, peleko ka tubika ko mu mu sarila. (Mik. 62:6, 7; tanga 1 Piere 5:10.) Bambuka mpe ti Yozefe kampe mvula 17 kwa zeri nandi mu ntangu Yehova yi kamulotoso ndozi zo. Wusongele ti, Yehova lukwikulu lwe nandi mu bisari biandi bia ntwenia. Lumbu ti, ntwenia zazingi ze ntiana Yozefe. Timinu mpe tie nawu mu Yehova. Ntwenia zakaka mpe na kondo kwa buderede babatûriri ku boloko, mu bungu ti ka bata bika ko mu tumamana Nzambi.​—Mik. 110:3.

8. Nti biaturila Naomi na Rite?

⁸ Naomi na kanda diandi baye bâ ku bunzenza ku hata dia Moabe mu bungu ti ku hata dia Yuda ku beri bêlaka nsatu yayingi yeri kô. Elimeleke dieri bakala dia Naomi wayizi fwa mpe wamusisa na bala bawu ba bole ba babakala. Ha manima, bala bô bakwela bakento ba ku Moabe, Rite na Orpa. Mvula kampe 10 ha manima, bala bo ba bole bayizi fwa, mpe ka basa tibutila ko. (Rite 1:1-5) Banza’eti tiari tieri na bakento bo ba batatu! Wa matieleka, Rite na Orpa lenda dieri nawu dia vutu kwela. Kâ nani waketi kipa Naomi weri kwendaka ku bununu? Naomi wa nkatika wa nôka weri, mpe watâ ti: “Ka lukuntândi nkumbu ya Naomi. Kuntêno nkumbu ya Mara, mu bungu ti Nkwa-Ngolo-Zazansoni siri ti luzingu lwani lwabâ nduri.” Ha manima ma misamu mio mia tiari, Naomi wabonga nzengolo ya kâla ku Beteleyeme, mpe Rite wayenda nandi.​—Rite 1:7, 18-20.

9. Tintwari na Rite 1:16, 17, 22, bwe Rite katindisila Naomi?

⁹ Nti biabakisa Naomi? Ni luzolo lwa kwikama. Mu tifwani, Rite wasongela luzolo lwandi lwa kwikama kwe Naomi bu katambula mu bâ nandi. (Tanga Rite 1:16, 17, 22.) Ku Beteleyeme, Rite wasala tisalu tia ngolo tia tiaka orge mu bungu dia Naomi na yandi. Mu bungu ti ni bo kasa, bantu babansoni bamona ti Rite weri mukento wa mbote mpe wusalaka.​—Rite 3:11; 4:15.

10. Bwe Yehova kasongela luzolo kwe bamputu ntiana Naomi na Rite?

¹⁰ Yehova wahana kwe kanda dia Israele musiku weri songelaka tiari tia mutima kwe bamputu ntiana Naomi na Rite. Yehova watâ kwe kanda diandi ti mu ntangu yi basalaka tisalu tia tia mbutu, ka bafweti’â tia bima biabiansoni bieri ku musitu ko, ngatu wô weri mputu kizi katia. (Lev. 19:9, 10) Buna Naomi na Rite ka baketi’â kwe yingi bidia ko. Dieka bo Naomi na Rite mbo baketi baka bidia mu mpila ya buzitu.

11-12. Bwe Boaze kasila ti Naomi na Rite bizi babâ na nsayi?

¹¹ Muntu wavwa musitu weri tielaka Rite mbutu mvwama yeri mpe nkumbu’andi yeri Boaze. Wayituku bu kamona ti Rite wa kwikama weri kwe Naomi mpe na luzolo lwalwansoni keri mu bongelaka. Ha manima Boaze wakwela Rite mpe wasumba nsi ya kanda dia Naomi, ya keti biarila bala ba Rite. (Rite 4:9-13) Boaze na Rite bayizi buta mwana weri na nkumbu Obede, ha manima wayizi bâ nkaka ya mutinu Davide.​—Rite 4:17.

¹² Banza ntia mpila nsayi yeri na Naomi bu kananguna Obede mpe bu kaziburila Yehova mutima’andi mu mu tonda! Kâ, Naomi na Rite mbo batomo bâ na nsayi yayingi ha manima ma mvumbukulu’awu, mpe bu balongoka ti Obede wayizi bâ nkaka ya Masiya, Yezu Kristo!

13. Ntia malongi ma mfunu tulendi baka mu tinsamu tia Naomi na Rite?

¹³ Malongi mu bungu dia beto. Mu ntangu yi tubwabanaka na misamu mia mpasi tulendi bâ ba nôka, mutima’eto wulendi pasuka mpe. Kampe mbo tumonaka ti misamu mieto ka balendi’â bayirika mio ko. Mu ntangu za mpila yo,  tulendi kwizi tûla lukwikulu lweto lwalwansoni mu Tata’eto die ku mazulu mpe tufweti bâ penepene na mpangi zeto za mu timvuka. Wa matieleka, kampe Yehova ka katula mpasi zeto ko. Mu tifwani, Yehova ka vumbula bakala dia Naomi na bala bandi ba babakala ko. Kâ, ntangu zakaka mbo katubakisaka mu misamu mia nsayi mi tu yirikaka mpangi zeto.​—Bin. 17:17.

14. Mu bungu dia nti Mulevite wumosi wayizi bâ wa nkatika wa nôka?

¹⁴ Titsoniki tia Mikunga 73 Mulevite weri. Buna, bweso bweri nandi bwa sala ku mbuka ya nsambululu ya Yehova. Kâ, kwayizi bâ ntangu mu luzingu lwandi yi kayizi bâ wa nkatika wa nôka. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti wayizi batika mu dienokena bantu beri sarilaka mbi mpe beri na lumpampani. Keri’â ba dienokenaka ko mu bungu dia mbi’awu, kâ mu bungu ti mbo keri banzaka ti luzingu lwa mbote lweri nawu. (Mik. 73:2-9, 11-14) Mbo beri monekenaka ntiana bawu beri na bima biabiansoni​—bimvwama, luzingu lwa mbote, na kondo kwa lwaka. Mulevite bu keri monaka bo, mbo keri kwizi bâka wa nkatika wa nôka, mpe watâ ti: “Wa matieleka, mutima wa verela wa mpamba kwa weri nani, mpe moko ma mpamba nasukula mu kondo kwa mambu.” Wa matieleka musamu wo mbo waketi sa ti kabika mu sarila Yehova.

15. Tintwari na Mikunga 73:16-19, 22-25, bwe Mulevite watsoneka mukunga wo watelamana bunôkena bwandi?

¹⁵ Tanga Mikunga 73:16-19, 22-25. Mulevite “wakota mu mbuka ya yinene ya santu ya Nzambi.” Mûna, kampe na bisari biakaka bia Nzambi, wabâ na lenda dia tomo taluzula musamu’andi mu tidzunu na mu lusambulu. Ha manima wayizi mona ti mbanzulu zandi za buzoba zeri, mpe wayizi mona ti mu nzila ya mbi kabatika mu diatila yaketi mu hambasa na Yehova. Wayizi bakula mpe ti bantu ba mbi “ha mutoto we ndelo” bena mpe mbo batula ku “nsuka ya mbi.” Wafwanakana ti Mulevite kabâ na mabanza mamosi na Yehova, ngatu kalembo vutu bâ wa nôka mpe kalembo vutu dienokena bantu bayirikaka mbi. Bu kasila bo, wayizi vutu bâ mu tidzunu, mpe wayizi bâ mu nsayi. Yandi watâ ti: “Bu ndiena ha lweka [lwa Yehova], ka nita dinga tima tiakaka ko ha mutoto.”

16. Ntia malongi tulendi baka mu tifwani tia Mulevite?

 ¹⁶ Malongi mu bungu dia beto. Kani kabwe ka tudienokenakandi bantu bayirikaka mbi mpe bamonekenaka ntiana balenda. Nsayi’awu ya zulu-zulu kwa yena mpe ka yizingila ko; ka bazinga mankululu ko. (Ekl. 8:12, 13) Tamana ba dienokena, mbo tusa ti bunôkena bwatukotela, mpe tulendi hombesa tindiku tieto na Yehova. Buna, tala ti mweni ti wabatikiri mu dienokena bantu bayirikaka mbi mpe bamonekenaka ntiana balenda, landa tifwani tia Mulevite. Tumamana malongi ma luzolo ma Nzambi, mpe dinga mu bâ tintwari na bantu bakaka basarilaka luzolo lwa Yehova. Bu zolo Yehova yôka bima biabiansoni, mbo bâ na nsayi ya matieleka. Mpe mbo tatamana mu bâ mu nzila ya “luzingu lwa matieleka.”​—1 Tim. 6:19, NWT.

17. Mu ntia misamu Piere kabêla wa nôka?

¹⁷ Ntumwa Piere luhemo lweri nandi. Kâ ntangu zakaka mbo keri tâka, mpe mbo keri yirikaka misamu ntete kabanza, ha manima mbo keri niongaka mu bungu dia misamu mi keri tâka mpe mi keri yirikaka. Mu tifwani, mu ntangu Yezu yi katâ kwe ntumwa zandi ti wafweti mona mpasi, mpe wafweti fwa, Piere wamusemba, watâ ti: “Misamu mio ka mikuturila ko.” (Mat. 16:21-23, NWT) Yezu wasungika Piere. Mu ntangu pôka dia bantu bayizi kanga Yezu, ntete kabanza, Piere wazenga kutu dia ngamba ya Mfumu-Nganga-Nzambi. (Za 18:10, 11) Hâna mpe, Yezu wasungika ntumwa Piere. Musamu wakaka, Piere wabunda ntulu ti, ni bu sa ti ntumwa zakaka mbo zaketi yambirika Yezu, yandi kani kabwe ka keti’â bwa sa ko! (Mat. 26:33) Kâ, ntono lukwikulu lwa yôka lweri na Piere mu yandi beni, wayizi bâ na bunkuta bwa bantu; Piere wakala Yezu mbala tatu. Na bunôkena bwanwingi, Piere ‘bu kaduka ku mbazi, ni tidilu kaye bolota.’ (Mat. 26:69-75) Kampe watiyula tala ti Yezu mbo kaketi mu lemvokela.

18. Bwe Yezu kabakisila Piere mu telamana bunôkena?

¹⁸ Kâ, Piere ka bika ko ti bunôkena bwasa ti  kabika mu sarila Yehova. Bu kamana tâ kuba, ha manima watatamana mu sarila Yehova tintwari na ntumwa zakaka. (Za 21:1-3; Bis. 1:15, 16) Ngano nti biamubakisa mu tatamana mu sarila Yehova? Piere wabambuka ti Yezu lusambulu kasa ngatu timinu tiandi ka tizezandi, mpe Yezu wamutindisa ti bu kakâla katindisa bampangi. Yehova wahana mvutu mu lusambulu lo lwa bunsungu. Ha manima, Yezu wayizi monekena Piere bu keri yandi kaka, kampe mu mu tindisa. (Like 22:32; 24:33, 34; 1 Kor. 15:5) Ha manima ma mpimpa yi balembo baka mbizi bu beri lobaka, Yezu wamonekena bantumwa. Mu ntangu yo, Yezu wahana bweso kwe Piere mu vutu songela luzolo lwandi mu yandi. Yezu walemvokela ndiku’andi mpe wavutu mu yikila bisalu biakaka.​—Za 21:15-17.

19. Bwe Mikunga 103:13, 14 zitubakisilaka mu mwina masumu meto ntiana bu mwinaka mo Yehova?

¹⁹ Malongi mu bungu dia beto. Mpila Yezu yi kabongela Piere, mbo yita tomo songela ti Yezu tiari tieri nandi ntiana kwa Tata’andi. Buna mu ntangu yi tuyayasaka, ka tufweti’â tabanzaka ko ti kani kabwe Yehova ka tu lemvokela ko. Tufweti bambukaka ti Satana mabanza ni mo kazololo tabâ na mo. Kâ, tufweti dimbitilaka na bunsungu bwabwansoni mu mpila Yehova yi katuzololoko na mu mpila yi kabakurilaka ndilu zeto, mpe tufweti zabaka ti zololo katulemvokela. Beto mpe tufweti landa tifwani tiandi mu ntangu bantu bakaka batuyirikaka misamu mia mbi.​—Tanga Mikunga 103:13, 14.

20. Nti tutaluzula mu timoko tita landa?

²⁰ Tifwani tia Yozefe, tia Naomi na Rite, tia Mulevite, na tia Piere mbo bita tu hana lukwikulu ti “Yehova penepene kena na bô bê na mitima mia pasuka.” (Mik. 34:18) Ntangu zakaka mbo kabikaka misamu mia mpasi minôkesaka miatuturila. Kâ, bu tulendaka mu korela misamu mia mpasi na lubakusu lwa Yehova, timinu tieto mbo tiyikamaka ngolo. (1 Pi. 1:6, 7) Mu timoko tita landa, mbo tumona mu mpila zakaka, bwe Yehova kabakisilaka bisari biandi bia kwikama bie bia nôka, kampe mu bungu dia masumu peleko mu bungu dia misamu mia mpasi.