Yenda he misamu

Yenda he misamu mia mikufi

Joseph F. Rutherford na mpangi zakaka bu beri ku Europe

1920—Mvula 100 zifweni

1920—Mvula 100 zifweni

TUKA mbatukulu ya 1920, kanda dia Yehova diayizi tomo bâ na tiya twa sala tisalu tieri ba kêlaka. Mu 1920, verse ya muvu yi basola ni: “MFUMU ni ngolo zani mpe mukunga’ani.”​—Mik. 118:14, King James Version (Bible du Roi Jacques).

Yehova wahana ngolo kwe bisamuni bio bieri na tita dia sala. Mu muvu wo, lutangu lwa mipasuri-nzila lweri lwa 225, lwanaka ha 350. Mpe mu mbala ya ntete, bisamuni 8 000 biatambika rapore’awu ku siège mondial. Yehova wabasakumuna mu mpila ya nzitukulu.

BASONGELA LUHEMO LWA NZITUKULU

Mu tilumbu tia 21 mars 1920, Joseph F. Rutherford, weri twarisaka tisalu tia Milongoki mia Bibila, wasa tinzonzi tieri na mutu-diambu “Milio za bantu bê ba moyo lumbu ti, kani kabwe, ka bafwa ko.” Milongoki mia Bibila miasa miamiansoni mi balenda mu tikisa bantu babansoni bazolo mu kwizi wâ tinzonzi. Baye futila salle ya yinene ku New York City mpe bakaba invitasio kampe 320 000.

Publicité mu zurnale, ya tinzonzi tie na mutu-diambu “Milio za bantu bê ba moyo lumbu ti, kani kabwe, ka bafwa ko.”

Lutangu lwa bantu bayiza lwayôka lutangu lwa Milongoki mia Bibila. Salle yo yi kotaka bantu 5 000 yafuluka, mpe bantu 7 000 balembo baka bibuka. Nzo ya Zangama ya Munkengi yatâ ti, lweri “lukutakanu lumosi lwayôka tukutakanu twakaka twa Milongoki mia Bibila mia mu nza ya mukaka.”

Milongoki mia Bibila miayizi tomo zabakana ntiana bisamuni bia mutu-diambu “Milio za bantu bê ba moyo lumbu ti, kani kabwe, ka bafwa ko.” Mu ntangu yina, ka beri’â bakulaka ko ti nsangu za Timfumu bafweti tomo za yalangasa. Kâ, luhemo lwa nzitukulu lweri nawu. Ida Olmstead, wabatika mu kwendaka ku tukutakanu mu 1902, watâ ti: “Mbo tweri zabaka ti tusakumunu twatwingi tweri kô, mu bungu dia bantu babansoni mpe ka tabika ko mu zonzela nsangu zo za mbote kwe bô babansoni ba tweri bwabanaka na bo mu tisalu tia samuna.”

DUKISA KWA MIKANDA MIA BETO BENI

Ngatu tabaka bidia bia timpeve, mpangi za ku Betele zabatika mu dukisaka mikanda bawu beni. Basumba bisalulu mpe batûla bio mu nzo yi beri futilaka mu 35, avenue Myrtle ku Brooklyn, mwa nzo ya hengama ya Betele.

Leo Pelle na Walter Kessler, mpangi zole za zibakala, babatâ mbila mu kwe sala ku Betele mu janvier 1920. Walter têle ti “Bu tatula, munkengi wa tisalu tia dukisa mikanda watumona mpe watutêla, ‘1 heure 30 ye neno ya salu ntete tadia.’ Watutêla tananguna carton mpe tanata zo ku sous-sol.”

Leo wabangula ka nti biatula tilumbu tialanda: “Salu tieto tieri tia sukulaka bibaka bia ku étage ya ntete ya 35 avenue Myrtle. Mu bisalu biabiansoni bi nasala, tio ni tiayôka mvindu. Kâ tisalu tia Mfumu tieri, mpe tiafweti salama.”

Imprimante Press à Plat yi beri sarilaka mu dukisa Nzo ya Zangama ya Munkengi

Tumingu fioti kwa, bisamuni bieri salaka mu luzolo lwa mutima biayizi dukisa Nzo ya Zangama ya Munkengi. Mukanda wa Nzo ya Zangama ya Munkengi ya 1er février 1920, badukisa wo mbala 60 000 mu imprimante (Press à Plat) yeri ku 2e étage. Mu ntangu yo ku sous-sol, mpangi mbo zeri tûlaka imprimante yakaka yi beri tâka nkumbu Cuirassé. Mu ntangu ya nimero ya 14 avril 1920, babatika mpe mu dukisa L’Âge d’Or. Ntembe kâni, Yehova wasakumuna tisalu tia ngolo tia bisari bio bieri salaka mu luzolo lwa mutima.

“Tisalu tia Mfumu tieri, mpe tiafweti salama”

“TABÊNO MU TIDZUNU”

Kanda dia kwikama dia Yehova diayizi bâ na tisalu tia nsayi mpe na bindiku bia môna. Kâ, Milongoki mia Bibila miakaka miaduka mu organizasio mu ntangu ya tula misamu mia mpasi mu 1917 tii 1919. Nti biaketi ba bakisa mu kâla?

Nzo ya Zangama ya Munkengi ya 1er avril ya 1920, yeri na timoko tieri na mutu-diamdu “Tabêno mu tidzunu.” Na tiya twatwansoni mbo beri ba tindisaka mu mpila eyi: “Lukwikulu lwe neto [. . .] ti muna muntu mpeve ya Mfumu ye nandi, [. . .] mpe zololo kazimbakana misamu mie ku manima, [. . .] ngatu tabêno mu tidzunu tintwari, na mu diatila mu bumosi ntiana nitu yimosi.”

Babingi bahanina misamu mio mia nsayi mvutu. Mukento na bakala dimosi ba kwelana batsoneka ti: “Nsayi ye neto ya zaba ti bubi tweri sarilaka bu tweri lembo samunaka mu mivu miayôka. [. . .] Lukwikulu lweto ti ka tuvutu’â lebakana ko.” Bisari bio biavutu baka tiya, tisalu tiatingi tieri nawu ku matu.

KABA KWA MUKANDA WA “ZG”

Mu tilumbu tia 21 juin 1920, Milongoki mia Bibila miabatika tisalu tia kaba buku dia “ZG,” dieri buku dia fioti dia buku Le mystère accompli. * Mabuku mamingi balunda mu ntangu yi bayizi dia yimina mu 1918.

Mu bisamuni biabiansoni bi batâ mbila, ka mipasuri-nzila ko kwa miafweti sala tisalu tio. “Bantu babansoni ba batusu mu bimvuka biabiansoni, mpe beri na lenda bafweti tia sala. Bika muna muntu kasimba musamu ewu: ‘Tisalu ti nita sala’​—ZG tita sukisa.” Edmund Hooper wabambuka ti tisalu tio tieri kwe bantu babingi, mbala ya ntete ya sala tisalu ti tutâka nkumbu lumbu ti, tisalu tia nzo na nzo. Wavutu tâ ti, “Tabatika mu tomo bakula ka nti bieri dinganaka mu tisalu tiaketi yika nsayi misamu mi tweri kekoloko.”

TISALU BAVUTULU TIA KUBIKA KU EUROPE

Mu ntangu ya Muzingu wa ntete wa mu nza ya mukaka, weri musamu wa mpasi mu zonza na Milongoki mia Bibila mia ku nsi zakaka. Mpangi Rutherford wadinga mu tindisa Milongoki mio mpe wavutu kubika tisalu tia samuna. Ntiangu mu tilumbu tia 12 août 1920, yandi na mpangi ziyà (4) bayenda ku Angleterre na mu nsi zakaka.

Mpangi Rutherford ku Ezipte

Mu ntangu Rutherford kayenda ku Angleterre Milongoki mia Bibila miasa tukutakanu tutatu twa tunene mpe miasa tukutakanu 12 twa bantu babansoni. Bantu babansoni beri ku tukutakanu to batula lutangu kampe 50 000. Mu zonzela voyage yo mu bukufi, Nzo ya Zangama ya Munkengi yatâ ti: “Bampangi babaka lutindusu. Bayizi tomo bâ ba kangama mu bumosi, mu luzolo na mu tisalu, mpe bantu bakaka beri mu tiari bayizi bâ na nsayi.” Ku Paris, mpangi Rutherford wavutu zonzela mutu-diambu ewu “Milio za bantu bê ba moyo lumbu ti, kani kabwe, ka bafwa ko.” Mu ntangu ya batika tinzonzi, salle ya fuluka yeri. Bantu 300 balomba nsangu zakaka.

Mukanda wa publicité ya tinzonzi ti basa ku Londres mu Royal Albert Hall

Mu tumingu twalanda, mpangi zakaka zayenda ku Athènes, ku Caire, na ku Yerusaleme. Mu landa ndandu zi babaka mu mahata mo, mpangi Rutherford wazibula nzo yi balundilaka mikanda na mabuku ku hata dia Ramallah, die penepene na Yerusaleme. Ha manima wakâla ku Europe, wazibula Bureau central européen mpe wasa ti badukisilaka mikanda na mabuku kuna.

KONDO KWA BUDEREDE BAZABIKISI KO

Mu septembre 1920, Milongoki mia Bibila miadukisa mukanda No. 27 wa L’Âge d’Or, mukanda wo wawansoni mbo weri zonzelaka mfietokoso zi beri silaka Milongoki mia Bibila mu muvu wa 1918. Imprimante yi beri tâka nkumbu Cuirassé, yi bazonzele ku matu, mbo yeri salaka mpimpa na mwini mu dukisa mikanda yôka milio 4 ya L’Âge d’Or.

Foto ya Emma Martin ya baka Bapolisie

Bitangi bia mukanda wo, biayizi zaba misamu miatarila Emma Martin wu balembo toko zonzela. Mpangi ya yikento Martin, mupasuri-nzila weri wa ku hata dia San Bernardino, ku Californie. Mu tilumbu tia 17 mars 1918, mpangi Martin na mpangi zitatu za zibakala, E. Hamm, E. J. Sonnenburg na E. A. Stevens zayenda ku lukutakanu lwa fioti lwa Milongoki mia Bibila.

Bakala dimosi dieri ku lukutakanu diayiza na mabanza ma lembo longoka Bibila. Wayizi tâ ti: “Tala ti ku lukutakanu lo mbêleke [. . .] ni mu nkumbu ya biro ya procureur. Mu zaba misamu mia mansweki mbêleke kuna.” Wabaka “misamu mia mansweki” mi keri dingaka, buku dimosi dia Le mystère accompli kabaka. Bilumbu ka biabingi’â ko biayôka, bayizi kanga mpangi Martin na mpangi zina za zitatu za zibakala. Ka bazitisa musiku ko weri tâka ti ka bafweti’â bavutu kaba mabuku ma bayimina ko.

Emma na ndiku zandi ka babahana mpemba ko, mpe bafweti yôkesa mvula zitatu ku boloko. Mu tilumbu tia 17 mai 1920, ka bayizi’â vutu sâla na nswa ko ngatu babawâ mu nzo ya mfundusu mu soba nzengolo yi babazengela, buna bakota boloko ntiana bu batêla wo. Kâ misamu miayizi kulu soba mu mpila ya yibote.

Mu tilumbu tia 20 juin 1920, Mpangi Rutherford wazonzela tinsamu tiawu ku lukutakanu lwa lunene ku San Francisco. Bantu beri ku lukutakanu luna, tiari tiatomo ba baka, ni batambikila prezida ya États-Unis mukanda. Batsoneka: “Mbo tuta banza ti nzengolo yi babongele [. . .] mu bungu dia Mme Martin [. . .] yitariri musiku wafiela misamu mia mansweki ka yabele’â ya sungama ko. [. . .] Mpila ya sariri bapolisie lenda dia biro’awu mu [. . .] turila [. . .] Mme Martin mutambu [. . .] mpe mu mu dingila musamu ngatu bamutûla ku boloko, mbo tuta wa bongela ntiana [. . .] musamu wa mbi.”

Tilumbu tialanda, prezida Woodrow Wilson wasoba nzengolo yi bazengela mpangi Martin na mpangi za zibakala, Hamm, Sonnenburg, na Stevens. Ka baketi’â vutu bâ ku boloko mu bungu ti kondo kwa buderede babasila.

Ku nsuka ya 1920, misamu miamingi mieri tâka Milongoki mia Bibila nsayi. Tisalu tia siège mondial tiatatamana mu kula, mpe ntiana bu balembo toko bwa sa, Milongoki mia Bibila miasamuna na tiya twatwansoni ti, ni Timfumu tia Nzambi kwa tilendi yirika misamu mia bantu. (Mat. 24:14) Muvu walanda, mu 1921, weri muvu wa wunene mu samuna matieleka ma Timfumu.

^ par. 18 Le mystère accompli yeri volume ya 7 ya buku Études des Écritures. “ZG” buku dia fioti dieri di badukisa mu tilumbu tia 1 mars 1918, mu kati dia Nzo ya Zangama ya Munkengi. “Z” mbo yeri songelaka Le Phare de la Tour de Sion, mpe “G,” mbo yeri songelaka lutangu lwa volume.