1-2. Ntia misamu mia mbote misaka ti tasongasana luzolo lwa kwikama?

MISAMU mia mbote misaka ti tasongasana luzolo lwa kwikama. Ntia misamu tulendi zonzela? Tataleno ka bwe bingana bita landa bita hanina mvutu mu tiyuvu tio: “Kubikandi luzolo lwa kwikama na tifu tia kwikama biakuyambula. [. . .] Buna mbo baka lusakumunu, mpe mbo bâ muntu we na mayela ha meso ma Nzambi na ma bantu.” “Muntu we na luzolo lwa kwikama mbo wutisaka bubote.” “Wô landaka buderede na luzolo lwa kwikama, mbo kabaka luzingu.”​—Bin. 3:3, 4; 11:17, note; 21:21.

² Bingana bio mbo bita songela misamu mitatu mitubakisaka mu bakula ka mu bungu dia nti tufweti songelaka luzolo lwa kwikama. Musamu wa ntete, bu tusongelaka luzolo lwa kwikama, mbo tukwizi bâka ntalu kwe Nzambi. Musamu wa nzole, bu tusongelaka luzolo lwa kwikama, mbo tukwizi bakaka ndandu beto beni. Mu tifwani, mbo tukwizi tungaka bindiku bizingilaka na bantu bakaka. Musamu wa ntatu, bu tusongelaka luzolo lwa kwikama, mbo tukwizi baka tusakumunu, mu kati na luzingu lwa mankululu. Wa matieleka, misamu mia mbote misaka ti talanda malongi ma Yehova matâka ti: “Muna muntu kasongela luzolo lwa kwikama na tiari tia lemvokela kwe mpwana’andi.”​—Zka. 7:9.

3. Ntia biyuvu tuhanina mvutu mu timoko ti?

³ Mu timoko ti, mbo tuhanina biyuvu biyà mvutu. Ngano kwe nani tufweti songelaka luzolo lwa kwikama? Nti tulendi longoka mu buku dia Rite mu musamu wutariri songela luzolo lwa kwikama? Bwe tulendi songela luzolo lwa kwikama lumbu ti? Bô basongelaka luzolo lwa kwikama ntia ndandu babaka?

4. Bwe tulendi landila tifwani tia Yehova mu mpila ya songela luzolo lwa kwikama? (Marke 10:29, 30)

⁴ Timoko tiayôkele tiatubakisi mu bakula ti Yehova kwe bantu bamuzololo mpe bamusarilaka kwa kasongelaka luzolo lwa kwikama. (Dan. 9:4) Tuzololo tabâ “bilandi bia tifwani tia Nzambi ntiana bala ba luzolo.” (Efz. 5:1, NWT) Buna, tuzololo tasongelaka luzolo lwa kwikama kwe mpangi zeto za timvuka.​—Tanga Marke 10:29, 30.

5-6. Ngano ntelo ya “tifu tia kwikama” bwe yizolo tâka mu matieleka?

⁵ Ntembe kâni, tamana tomo bakula luzolo lwa kwikama ka bwe luta zolo tâ, mbo tutomo bâ na lenda dia songela lo kwe mpangi zeto. Mu tomo bakula luzolo lwa kwikama, tafwanakaseno lo na tifu tia kwikama, ye ntelo yivulu sarilaka bantu mu zonzela luzolo lwa kwikama. Tabongeno tifwani.

 ⁶ Lumbu ti tulendi tâ ti muntu wayôkesa mivu miamingi mu sala mu compagnie yimosi, wa kwikama wena. Kâ mu mivu miamiansoni mi kayôkesa mu compagnie yo, kampe ka mona mfumu za compagnie yo ko. Kampe, ntangu zazansoni keri’â tambulaka lutwalusu lu beri hanaka ko. Kampe keri’â zoloko tisalu tio ko, kâ nsayi yeri nandi mu bungu ti tisalu tieri nandi tieri mu bakisaka mu baka mbongo. Tala ti ka keti’â baka tisalu tia mbote ko ku mbuka yakaka, mbo kaketi tatamana kwa mu sala kûna.

7-8. a) Nti bitumaka muntu mu songela luzolo lwa kwikama? b) Mu bungu dia nti tutaluzula verse zakaka za buku dia Rite?

⁷ Luswaswanu lwe ha kati dia tifu tia kwikama na luzolo lwa kwikama, ntiana bu bazonzele wo mu  paragrafe 6, ni mabanza matumaka muntu. Mu bungu dia nti bisari bia Nzambi bi bazonzelaka mu Bibila biasongela luzolo lwa kwikama? Bô basongela luzolo lwa kwikama, ka basila bo ko mu bungu ti wafwanakana basila bo, kâ mu bungu ti ni bo beri zoloko. Tabongeno tifwani tia Davide. Mutima’andi wamutuma mu songela luzolo lwa kwikama kwe Yonatane yeri ndiku’andi ya mutima, ni bu sa ti tata dia Yonatane mbo dieri dingaka mu honda Davide. Mivu miamingi ha manima ma lufwa lwa Yonatane, Davide watatamana mu songela luzolo lwa kwikama kwe mwana wa Yonatane, Mefibosete.​—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Misamu miamingi tulendi longoka mitariri luzolo lwa kwikama, bu tutanga verse zakaka za buku dia Rite. Ntia malongi matariri luzolo lwa kwikama tulendi baka mu bantu ba bazonzelaka mu buku dio? Bwe tulendi sarila malongi mo mu timvuka tieto? *

9. Mu bungu dia nti Naomi katêla ti Yehova weri mu telamanaka?

⁹ Buku dia Rite, mbo dizonzelaka Naomi, buko bwandi Rite, na bakala dieri tînaka Nzambi, Boaze weri muntu wa mu kanda dia bakala dia Naomi. Mu bungu dia nsatu yeri ku Israele, Naomi, bakala diandi na bala bawu ba bole ba babakala bayenda ku Moabe. Bu batula kûna, bakala dia Naomi diafwa. Bala bandi ba bole bayizi kwela, kâ musamu wa tiari, ha manima, bawu mpe bayizi fwa. (Rite 1:3-5; 2:1) Misamu mio mia tiari miasa ti Naomi kizi kakota mu bunôkena bwabwingi. Bunôkena bwayizi sa ti kabanza ti ni Yehova weri mu telamanaka. Tataleno misamu mi katâ bu kazonzela mbanzulu zandi mu bungu dia Nzambi: “Koko kwa Yehova kwakumbalukiri.”  “Nkwa-Ngolo-Zazansoni siri ti luzingu lwani lwabâ nduri.” Wavutu tâ ti: “Yandi beni [. . .] kuntelamane mpe Nkwa-Ngolo-Zazansoni wakuntûriri mu mpasi.”​—Rite 1:13, 20, 21.

10. Ngano Yehova nti kasa bu kawâ nzonzolo ya mbi ya Naomi?

¹⁰ Ngano Yehova nti kasa bu kawâ nzonzolo ya mbi ya Naomi? Ka yambirika tisari tiandi ko. Kâ, wamusongela tiari. Yehova mbo kabakulaka ti muntu wa ndwenga bu wubâka mu mfietokoso wulendi yirika misamu milembolo mia delakana. (Ekl. 7:7) Naomi nsatu lubakusu yeri nandi mu mona ti Yehova ku lweka lwandi keri. Ngano ntia lubakusu Nzambi kamuhana? (1 Sam. 2:8) Wasa ti Rite kasongela luzolo lwa kwikama kwe Naomi. Rite wazolo mu songela luzolo kwe Naomi, mpe wamubakisa na nsayi yayansoni mu vutu bâ na butindi mpe mu bakula ti Yehova yandi kwa keri zolo. Ngano nti tuta longoka mu tifwani tia Rite?

11. Mu bungu dia nti mpangi zazîngi ze na nsayi zibakisilaka bô bê mu tiari peleko bê ba nôka?

¹¹ Bu tubâka na luzolo lwa kwikama mbo tubakisaka bô bê mu tiari peleko bê ba nôka. Ntiana kwa Rite watatamana mu bâ tintwari na Naomi, mpangi zazingi lumbu ti zitatamanaka mu bakisa bô bê mu tiari peleko bê ba nôka mu timvuka. Mpangi zawu za bazololo, mpe mbo bazoloko mu sa misamu miamiansoni mi balenda mu ba bakisa. (Bin. 12:25, note; 24:10) Musamu ni wo ntumwa Paulo katutindisa mu yirika, bu katâ ti: ‘[Zonzeno] mu mpila yibombaka kwe bô bê mu tiari; yendeno yiki koko kwe bankwa-bunôkena, bêno na luvivululu mu babansoni.’​—1 Tes. 5:14.

12. Ngano ntia mpila zivulu bâka za mbote mu bakisa mpangi za nôka?

¹² Vula-vula, mpila ya mbote yi lendi bakisila mpangi ya nôka ni mu mu wirikila na mu mu yika lukwikulu ti yandi zololo. Yehova mu nsayi kabâka bu bakisaka bisari biandi. (Mik. 41:1) Bingana 19:17 mbo yitâka ti: “Wô saka mbote kwe muntu wa mpamba-mpamba, Yehova kadefesaka, mpe mbo kamusenda mu misamu mi kayirikaka.”

13. Ntia luswaswanu lwe ha kati dia Rite na Orpa, mpe mu bungu dia nti Rite kabongela nzengolo ya songela luzolo lwa kwikama? (Tala tifwani ha tinima tia ntete.)

¹³ Mbo tukwizi tomo bakula luzolo lwa kwikama, bu tudimbitila mu misamu miaturila Naomi ha manima ma lufwa lwa bakala diandi na lwa bala bandi ba bole. Mu ntangu Naomi yi kawâ ti Yehova kanda diandi keri kipaka bu keri ba hanaka bidia, wabonga nzengolo ya kâla ku nsi’andi. (Rite 1:6) Rite na Orpa babatika mu kâla nandi tintwari. Kâ mu nzila, mbala tatu Naomi kalomba kwe bakento bo ba bole bakâla ku Moabe. Ngano nti biayôka? Mbo tutangaka ebu: “Orpa wabumba buko bwandi mpe wayenda, kâ Rite wasâla nandi.” (Rite 1:7-14) Orpa wayirika musamu wamutêla Naomi, mpe wakâla ku Moabe. Kâ, Rite ka landa musamu wo ko. Rite mpe lenda dieri nandi  dia kâla ku nsi’andi, kâ mu luzolo lwa kwikama lweri nandi wabonga nzengolo ya tatamana mu bâ na Naomi ngatu kamubakisa. (Rite 1:16, 17) Watatamana mu bâ na Naomi mu bungu ti ni bo kazolo. Wasongela luzolo lwa kwikama mu nzengolo yi kabonga. Ntia malongi tuta baka mu tinsamu tio?

14. a) Ngano mpangi ze na luzolo ntia nsololo zisaka lumbu ti? b) Tintwari na Bahebre 13:16, bwe tulendi têla Nzambi nsayi?

¹⁴ Muntu we na luzolo lwa kwikama, mbo kasaka miamiansoni mi kalenda mu bakisa bampwana’andi. Lumbu ti ntiana kwa mu ntama, mpangi zazingi zasola mu songela luzolo lwa kwikama kwe mpangi zeto ni bu sa ti ka babazebi’â ko. Mu tifwani, bu bawâka ti catastrophe naturelle yibwiri, mbo badingaka mu zaba ka nti balendi sa mu bakisa. Mu ntangu mpangi ya mu timvuka yibwabanaka na musamu wa mpasi, ka balembeketaka ko mu mu hana lubakusu. Ntiana Bisi-Masedwane ba mu mbandu ya ntete, mbo basaka miamiansoni mi balenda. Mbo bahanaka ntangu na bimvwama biawu mu bakisa mpangi zilembolo na bimvwama biabingi. (2 Kor. 8:3) Diangana Yehova nsayi yayingi yibâka nandi bu kamonaka luzolo lwa mpila yo!​—Tanga Bahebre 13:16.

15-16. Ngano Rite bwe kasongela fuki?

¹⁵ Malongi ma mbote mamingi tulendi baka bu tutaluzula mpila Rite yi kabakisila Naomi. Tataluzuleno mwa malongi mo.

¹⁶ Bâ na fuki. Mu ntangu Rite yi keri dingaka mu kwenda na Naomi ku Yuda, Naomi watoko kala. Kâ Rite ka bika ko. Ngano ntia musamu watula? “Mu ntangu Naomi yi kamona ti [Rite] watatamana mu kwenda nandi, wabika mu mu yimina.”​—Rite 1:15-18.

17. Nti bitubakisa mu lembo kulu bika?

¹⁷ Malongi mu bungu dia beto: Luvivululu lufwanakane mu bakisa bô bê ba nôka, kâ tufweti tatamana mu ba bakisa. Mpangi ya yikento ye na nsatu lubakusu, yilendi toko kala lubakusu lu tuta mu hana. * Kâ, luzolo lwa kwikama mbo lututuma mu sarila ngolo zeto zazansoni mu tatamana mu bâ nandi. (Nga. 6:2) Mbo tubâ na tivuvu ti mbo katubika tamubakisa, mpe tamutindisa.

18. Kampe ntia musamu wafwemesa Rite?

¹⁸ Kufwemandi. Mu ntangu Naomi na Rite yi batula ku Beteleyeme, Naomi wavutu bwabana na bantu ba beri bâka tintwari. Naomi wabatêla ti: “Bima biabingi bieri nani bu nayenda, kâ Yehova kunkarisi moko mpamba.” (Rite 1:21) Banza’eti ka bwe Rite kamona ku mutima bu kawâ misamu mia tâ Naomi! Rite wasa miamiansoni mi kalenda mu bakisa Naomi. Wadila nandi, wamutindisa, mpe wayôkesa bilumbu biabingi mu kwe yende nandi tintwari. Ntono mio miamiansoni, Naomi watâ ti: “Yehova kunkarisi moko mpamba.” Mu misamu mi katâ, Naomi wasongela ti ka dimbitila mu lubakusu lweri mu hanaka Rite ko, weri nandi penepene. Kampe musamu wo watâ Rite nguria tiari! Kâ, watatamana mu bâ tintwari na Naomi.

19. Nti bitubakisa mu tatamana mu bâ na mpangi’eto ye mu mpasi?

¹⁹ Malongi mu bungu dia beto: Lumbu ti, mpangi ya yikento ye mu mpasi yilendi tu têla misamu mitufwemesa​—ntono ngolo zazansoni zi tuta sarila mu mu bakisa. Kâ, mbo tusarilaka ngolo mu lembo kipa misamu mia mpila yo. Mbo tutatamana mu bâ na mpangi’eto ye na nsatu lubakusu, Mpe mbo tulomba kwe  Yehova katubakisa mu zaba ka bwe tulendi mu tindisila.​—Bin. 17:17.

20. Nti biahana Rite lutindusu lweri nandi nsatu mu tatamana mu bakisa Naomi?

²⁰ Hanaka lubakusu mu ntangu yifwanakane. Rite wasongela luzolo lwa kwikama kwe Naomi, kâ yandi beni mpe nsatu lubakusu yeri nandi. Yehova watuma Boaze kamutindisa. Boaze watâ kwe Rite: “Bika Yehova kakusakumuna mu mio mi yirikiri. Bika Yehova, Nzambi ya Israele kakuhana musendo wudelakane, mu bungu ti wayizi swama ku nsi’a mahayi mandi.” Misamu mio mia toma, miatomo tindisa Rite. Mpe wahana mvutu eyi kwe Boaze: “Kumbombele mpe kunzonzese, meno tisari tiaku, mu mpila yilembekaka mutima.” (Rite 2:12, 13) Misamu mia tâ Boaze mu ntangu yifwanakane, miahana Rite lutindusu lweri nandi nsatu mu tatamana mu bakisa Naomi.

21. Ntiana bu batêle wo mu Izaya 32:1, 2, ngano bakuluntu bê na luzolo ntia lubakusu bahanaka?

²¹ Malongi mu bungu dia beto: Bô basongelaka luzolo lwa kwikama kwe bampwana’awu, bawu beni mpe ntangu zakaka mbo babâka na nsatu lutindusu. Boaze wasîka Rite bu kamuzonzela nsayi yi kasongela kwe Naomi. Lumbu ti mpe bakuluntu mbo basîkaka mpangi za mu timvuka bu bamonaka mpila ya nsayi yi babakisilaka bampwana’awu. Masîka mo ma nsayi, mpe ma bahanaka mu ntangu yifwanakane, mbo mahana bampangi lutindusu lwe nawu nsatu mu tatamana.​—Tanga Izaya 32:1, 2.

22-23. Bwe mabanza ma Naomi masobela, mpe mu bungu dia nti? (Mikunga 136:23, 26)

²² Ha manima ma mwa ntangu, Boaze wahana bima biabingi bia dia kwe Rite na Naomi. (Rite 2:14-18) Ngano Naomi bwe kabongela kabu dio dia luzolo dia Boaze? Watâ ti: “Bika Yehova kamusakumuna, Yandi walembolo bika mu songela luzolo lwa kwikama  kwe bantu ba moyo na kwe ba fwa!” (Rite 2:20a) Diangana, mabanza ma Naomi matomo soba! Ku mbatukulu, wadila ebu: “Yehova [. . .] kuntelamane,” kâ ha manima, na nsayi yayansoni watâ ti: ‘Yehova ka bikiri’â ko mu songela luzolo lwa kwikama.’ Ngano nti biasa ti mabanza ma Naomi masoba?

²³ Diangana, Naomi wabatika mu mona koko kwa Yehova mu luzingu lwandi. Yehova wasarila Rite mu mu hana lubakusu lweri nandi nsatu bu keri kwendaka ku Yuda. (Rite 1:16) Naomi wamona mpe koko kwa Yehova mu ntangu Boaze, weri wumosi wa bantu beri na nswa wa ba kûla, na luzolo lwalwansoni kahana bima bia dia kwe yandi na kwe Rite. * (Rite 2:19, 20b) Kampe wabanza ebu: ‘Bwawu bu mbakuri, kani kabwe, Yehova ka kumbikiri’â ko. Ntangu zazansoni zi ndiyôkese ni kabêle nani!’ (Tanga Mikunga 136:23, 26.) Kampe Naomi watomo tonda, mu bungu ti Rite na Boaze ka bamubika ko! Ba batatu nsayi yayingi yeri nawu mu bungu ti Naomi wavutu kârila mu sarila Yehova na nsayi yayansoni.

24. Mu bungu dia nti tuzoloko mu tatamana mu songela luzolo lwa kwikama kwe mpangi zeto?

²⁴ Ngano ntia misamu mitariri luzolo lwa kwikama tulongokele mu buku dia Rite? Luzolo lwa kwikama mbo lututumaka mu lembo kulu bika mpangi zeto ze mu mpasi. Mbo lututumaka mpe, mu sa miamiansoni mi tulenda ngatu tababakisa. Bakuluntu bafweti hanaka lubakusu mu ntangu yifwanakane na luzolo lwalwansoni kwe bô basongelaka luzolo lwa kwikama kwe bampwana’awu. Mu ntangu yi tumonaka bantu bê na nsatu lubakusu bavutu bâka na nsayi mpe na ngolo za sarila Yehova, mbo tutomo bâka mu nsayi. (Bis. 20:35) Ntia musamu wuyôkele mfunu wututumaka mu tatamana mu songela luzolo lwa kwikama? Ni mu bungu ti tuzololo talanda tifwani tia Yehova mpe tamutâ nsayi, Yandi we wa “fuluka mu luzolo lwa kwikama.”​—Ndu. 34:6; Mik. 33:22.