Yenda he misamu

Yenda he misamu mia mikufi

Ngano wa wazaba?

Ngano wa wazaba?

Ngano, wa matieleka Mordekaye wazinga ha mutoto?

MUYUDA wumosi weri na nkumbu Mordekaye wasala tisalu tia mfunu mu misamu mi bazonzelaka mu buku dia Bibila dia Estere. Ku bungamba keri ku Perse mpe mu nzo ya mutinu keri salaka. Mbatukulu ya mbandu ya 5 N.M.B. yeri, “mu bilumbu bia [mutinu] Asierise.” (Lumbu ti, bantu babingi bakwikilaka ti mutinu wo ni Kizerikisesi I.) Mordekaye wakabakasa bantu beri dingaka mu honda mutinu. Mu mu tonda, mutinu wasa miamiansoni ngatu Mordekaye kabaka mukembo ha meso ma bantu. Ha manima ma lufwa lwa Amane, weri mbeni ya Mordekaye na ya Bayuda bakaka, mutinu wanoma Mordekaye ha tibuka tia Premier ministre. Tibuka tio tiabakisa Mordekaye mu dukisa nzengolo yavukisa Bayuda beri ku Perse ba baketi honda.​—Estere 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Bantu beri longokaka binsamu bia ntama ba mu mbatukulu ya mbandu ya 20, bayizi singasa ti mu buku dia Estere binsamu bia fonda kwa bie mô, mpe Mordekaye ka zinga ha mutoto ko. Kâ, mu 1941, ba-archéologue bayizi bukila bidimbu bilendi singasa tinsamu tia Bibila tia Mordekaye. Ngano nti bayizi bukila?

Bantu balongokaka misamu mia ntama bayizi bukila matsonoko ma meri zonzelaka bakala dimosi dieri na nkumbu Marduka (Mu Lari Mordekaye). Wasala ntiana administrateur, kampe comptable yeri ku Shushan. Arthur Ungnad, watomo longoka binsamu bia ku Orient, watsoneka ti bitsono bio bia cunéiforme bieri “tidimbu tia timosi tilembolo mu Bibila mpe tizonzelaka Mordekaye” mu ntama.

Tûka ntangu ya tsoneka Ungnad rapore’andi, bantu balongokaka misamu mia ntama bayizi bangula matsonoko ma cunéiforme ma Baperse zazingi. Mu kati mwe na tablettes za Persepolise (mumvuka wa Perse), zi babukila ha mbuka ya mwangana yi beri lundilaka bimvwama, ka mala ko na bibaka bia mumvuka. Tablettes zo batsoneka zo mu ntangu Kizerikisesi I yi keri yâlaka. Mu zu dia Ba-elamite batsoneka zo, mpe nkumbu zazingi ze mô ze mpe mu buku dia Estere. a

Mpila yimonekenaka nkumbu ya Mordekaye (Marduka) mu matsonoko ma cunéiforme ma Baperse

Tablettes zazingi za Persepolise ze na nkumbu ya Marduka, weri titsoniki tieri salaka ku nzo ya mutinu ku Shushan mu ntangu yeri yâlaka Kizerikisesi I. Mu tablette yimosi mbo bazonzelaka Marduka ntiana muntu weri bangulaka. Musamu wo mbo wudelakanaka na mpila Bibila yi dizonzelaka Mordekaye. Ku nzo ya mutinu Asierise (Kizerikisesi I) mpe mazu yôka mole keri zonzaka. Mordekaye mbo keri vulu zakalaka ha mwelo wa nzo ya mutinu ku Shushan. (Estere 2:19, 21; 3:3) Mwelo wo weri ntiana nzo ya zangama, mpe bisari bia nzo ya mutinu ni hô beri sarilaka.

Misamu miamingi mia Marduka wu bazonzelaka mu tablettes midelakanaka na mia Mordekaye wu bazonzelaka mu Bibila. Bazinga mu ntangu na mbuka yimosi, mpe mbo beri salaka tisalu timosi ha mbuka mosi. Misamu mio miamiansoni midelakanaka milendi songela ti, misamu miabukila ba-archéologues mbo mimonekesaka Mordekaye wu bazonzelaka mu buku dia Estere.

a Mu 1992, Profesere Edwin M. Yamauchi wadukisa mukanda weri na nkumbu 10 zeri ku Persepolise; nkumbu zo mu buku dia Estere mpe mô zena.