1-2. Ntia luswaswanu lweri ha kati dia Ahabe na Manase, mpe ntia biyuvu tutaluzula?

TAZONZELENO mitinu miole mia mu ntangu ya ntama. Mosi wayâla makanda 10 ma Israele; wakaka, wayâla makanda mole ma Yuda. Ni bu sa ti mu ntangu za swaswana bazinga, misamu miamingi bayirika mieri nsinsa. Mitinu mio miakolamana Yehova, mpe miasumukisa kanda diandi. Miasambila nzambi za bungungu, mpe miahonda. Kâ, luswaswanu lweri ha kati dia bantu bo ba bole. Wumosi watatamana mu ndiatulu’andi ya mbi tii ku kafwila, kâ wakaka wasoba mabanza mpe wabaka mulemvo mu bungu dia misamu mia mbi mi kayirika. Ngano mitinu mio ni banani?

² Ni Ahabe, weri mutinu wa ku Israele na Manase, weri mutinu wa Yuda. Luswaswanu lwe ha kati diawu lulendi tu bakisa mu longoka misamu miamingi mu musamu wumosi wa mfunu​—nsobolo ya mabanza. (Bis. 17:30; Rom. 3:23) Ngano nsobolo ya mabanza ni nti, mpe bwe tusongela ti tusobele mabanza? Tufweti wa zaba mu bungu ti tuzololo ti Yehova katulemvokelaka bu tusumukaka. Mu baka mvutu mu biyuvu bio, mbo tutaluzula luzingu lwa mitinu mio, mpe mbo tumona nti tulendi longoka mu bifwani biawu. Ha manima, mbo tuzonzela mio mia longesa Yezu mu musamu wutariri nsobolo ya mabanza.

3. Ngano Ahabe ntia mpila mutinu weri?

³ Ahabe weri mutinu wa 7 wa ku Israele. Wakwela Yezabele weri mwana wa mutinu wa ku Sido, yeri nsi ya ku nore yabâ na bimvwama biabingi. Kampe makwela mo masa ti nsi ya Israele yabaka bimvwama. Kâ, makwela mo matomo bebesa tindiku tieri na Israele na Yehova. Yezabele Bale keri sambilaka, mpe watuma Ahabe mu singasa dibundu dio dia mbi, di beri sarilaka  buyala ku tempelo na di beri haninaka bala mu mukayulu ku tempelo. Mbikuri za Yehova mu bunkuta zeri mu ntangu Yezabele na bakala diandi babâ ha timfumu. Yezabele mbikuri za Yehova zazingi kahondesa. (1 Mit. 18:13) Ahabe yandi beni “wayirika mbi ha meso ma Yehova yôka mitinu miamiansoni miatekela.” (1 Mit. 16:30) Yehova ka kanga meso ko mu misamu mieri yirikaka Ahabe na Yezabele. Kâ, Yehova wasongela tiari tia lemvokela, bu katambika mbikuri Eliya mu bakisa kanda diandi mu soba ndiatulu na mu mu sarila ntete ntangu yatiyôkela. Kâ, Ahabe na Yezabele bakala mu tumama.

4. Ngano Ahabe ntia nsembolo kaketi baka, mpe nti kasa?

⁴ Luvivululu lwa Yehova lwasuka. Watambika Eliya mu têla Ahabe na Yezabele nsembolo yi baketi baka. Kanda diawu diadiansoni mbo baketi dia honda. Ahabe misamu mia mu têla Eliya miamubaka! Musamu wa nzitukulu, bakala dio weri na lumpampani watibetola.​—1 Mit. 21:19-29.

5-6. Nti bita songela ti Ahabe ka tomo’â soba mabanza ko?

⁵ Ni bu sa ti Ahabe watibetola, ndiatulu’andi yasongela ti ka tomo’â soba mabanza ko. Ka yêla mu katula nsambululu ya Bale ko ku nsi’andi. Mpe ka tuma bantu ko basambilaka Yehova. Ahabe wasongela ti ka soba mabanza ko mu mpila zakaka.

⁶ Ha manima, Ahabe watikisa mutinu Yozafate wa Yuda mu kwe nwana na Bisi-Siri, Yozafate watâ ti bafweti toko monekena mbikuri ya Yehova. Ha mbatukulu, Ahabe ka tambula mabanza mo ko bu katâ ti: “Muntu wumosi we kô wulendi yula Yehova mu bungu dia beto; kâ yandi nibelaka, mu bungu ti ka bikulaka misamu mia mbote ko mu bungu dia meno, mia mbi kwa.” Ntono musamu wo, bamonekena mbikuri Mikaya. Ahabe mpemba yeri nandi, mbikuri ya Nzambi yabikula misamu mia mbi mu bungu dia yandi! Kani kasoba mabanza mpe kalomba mulemvo kwe Yehova, Ahabe watûla mbikuri mu boloko. (1 Mit. 22:7-9, 23, 27) Ni bu sa ti Ahabe watûla mbikuri ya Yehova mu buloko, ka bâ na lenda ko dia kabakasa ndungananu ya mbikululu yo. Buna bu baye nwana muzingu, Ahabe bamuhonda.​—1 Mit. 22:34-38.

7. Yehova bwe kazonzela Ahabe ha manima ma lufwa lwandi?

⁷ Ha manima ma lufwa lwa Ahabe, Yehova wasongela ka bwe keri mu bongelaka. Mutinu Yozafate bu kakâla ku nzo’andi, Yehova watambika mbikuri Yehu mu mu têla ti musamu wa mbi kayirika bu kabakisa Ahabe. Yehu watâ ti: “Ngano munkwa-mbi fweti bakisa? Ngano bô bayinaka Yehova fweti zolo?” (2 Nta. 19:1, 2) Tabanzeno’eti: Tala ti nsobolo ya mabanza ya Ahabe ya matieleka yeri, mbikuri ka keti’â tâ ko ti munkwa-mbi weri wuyinaka Yehova. Ni bu sa ti Ahabe wanionga, kani kabwe ka tomo’â soba mabanza ko.

8. Nti tulendi longoka mu tifwani tia Ahabe mu musamu wutariri nsobolo ya mabanza?

⁸ Nti tulendi longoka mu tifwani tia Ahabe? Bu kawâ nsangu za nsembolo za nata Eliya mu bungu dia kanda diandi, Ahabe watoko tibetola. Musamu wa mbote weri. Kâ, nsalulu zandi zasongela ti ka soba mabanza ko. Buna, kwe beto, nsobolo ya mabanza ka yisukinaka ko kwa mu nionga mu bungu dia misamu mi tuyirikiri. Tabongeno tifwani tiakaka titubakisa mu bakula nsobolo ya mabanza ya matieleka.

9. Ngano Manase ntia mpila mutinu weri?

⁹ Kampe mbandu zole ha manima, Manase wayizi bâ mutinu wa Yuda. Kampe mbi yayingi kayirika yôka Ahabe! Bibila ditêle ti: “Wayirika misamu miamingi mia mbi ha meso  ma Yehova mu mu tâ nkesi.” (2 Nta. 33:1-9) Manase watunga maziku mu bungu dia nzambi za bungungu, mpe watûla titeki tia muti wa mulongo, tieri tidimbu tia nsambululu ya bunsuza​—mu kati dia Tempelo ya Yehova! Wasarila mpandu, lumoni na tindoki. Wahonda bantu babingi, mpe wayôkesa bala bandi ba babakala ku tiya, mu ba hana mu mukayulu kwe nzambi za bungungu.​—2 Mit. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Bwe Yehova kasembela Manase, mpe Manase nti kasa?

¹⁰ Ntiana Ahabe, Manase wakala malongi ma Yehova meri tûkaka kwe mbikuri zandi. “Yehova watuma mfumu za binwani wa mutinu wa ku Asiri mu [. . .] nwanisa [Yuda]; babwila Manase na ndoba, bamukanga mu malami mole ma cuivre, mpe bamunata ku Babilone.” Bu keri mu boloko ku Babilone, kampe Manase mbo keri dimbitila mu bunsungu mu misamu mi kayirika. “Mbo keri tomo tibetolaka ha meso ma Nzambi ya nkaka zandi.” Kâ, misamu miakaka kayirika. “Walemberela Yehova Nzambi’andi.” Manase watatamana mu mu sambila. Muntu wo wa mbi wabatika mu soba. Mu ntangu yo, Manase watambula ti Yehova kabâ “Nzambi’andi,” mpe mbo keri mu sambilaka ntangu zazansoni.​—2 Nta. 33:10-13.

11. Tintwari na 2 Ntangu 33:15, 16, bwe Manase kasongela ti watomo soba mabanza?

¹¹ Yehova wahanina mvutu mu tusambulu twa Manase. Wamona nsobolo zi kasa mu bungu dia misamu mi keri lombaka mu tusambulu twandi. Buna, Yehova wawirikila Manase bu kamulomba mulemvo, mpe wavutu mu karisa ha timfumu. Manase watomo sarila bweso bo mu songela ti watomo soba mabanza. Wayirika misamu mia lembo yirika Ahabe. Wasoba ndiatulu’andi. Watelamana nsambululu ya bungungu, mpe watindisa bantu ba kanda mu sambila Yehova. (Tanga 2 Ntangu 33:15, 16.) Mu sila bo, wafwanakana ti Manase kabâ na butindi mpe na timinu mu bungu ti nsobolo za zibi kanata kwe kanda diandi, kwe mfumu zeri mu lutumu lwandi na kwe bantu ba nsi’andi tûka mivu. Manase bu kanuna, wayêla mu tomesa misamu mia mbi mi kayirika. Kampe wayizi nata nsobolo za zibote kwe mutekolo’andi weri wa fioti Yoziase wayizi bâ mutinu wa mbote.​—2 Mit. 22:1, 2.

12. Nti tulendi longoka mu tifwani tia Manase mu musamu wutariri nsobolo ya mabanza?

 ¹² Nti tulendi longoka mu tifwani tia Manase? Watibetola, mpe wayirika misamu miakaka. Wasambila mu lomba mulemvo. Mpe wasoba ndiatulu’andi. Wasarila ngolo mu tomesa misamu mia mbi mi kayirika, wadinga mu sambila Yehova, mpe wabakisa bantu bakaka mu sila bo. Tifwani tia Manase mbo tibakisaka bantu bayirikaka masumu ma manene. Misamu miaturila Manase mbo misongelaka ti “Yehova wa mbote wena mpe zololo mu lemvokela.” (Mik. 86:5) Yehova mbo kalemvokelaka bantu bô basobaka mabanza mu matieleka.

13. Hana tifwani tita tu longesa malongi ma mfunu mu musamu wutariri nsobolo ya mabanza.

¹³ Manase ka nionga kwa mu masumu mandi ko, kâ wayirika misamu miakaka. Musamu wo, ndongosolo ya mfunu wuta tu hana mu musamu wutariri nsobolo ya mabanza. Tabongeno tifwani: Wele mu pâtisserie mu kwe sumba gato. Kâ kani bakuhana gato, muntu wuta teka ku heni diki, ngano nsayi mbo yikubaka? Kâni! Ngano mbo tambula dio tala ti kutêlele ti diki ni tima tia mfunu mu yirika gato? Mbo tuvutu tâ, kâni! Mpila mosi mpe, Yehova mbo kalombaka kwe muntu wusumukini kasoba mabanza. Musamu wa mbote wena tala ti muntu wusumukini wuniongene mu bungu dia masumu mandi. Maniongo mo, musamu wa mfunu wena mu bungu dia nsobolo ya mabanza, kâ ka mafweni’â ko. Nti biakaka bifwanakane mu sa? Misamu miamingi tulongokaka mu tifwani timosi tia zonzela Yezu.

14. Mu tifwani tia Yezu, bwe mwana wawumuka wabatikila mu soba mabanza?

¹⁴ Yezu wazonzela tifwani timosi titindisaka tia mwana wawumuka tie mu Like 15:11-32. Ntwenia yimosi ya yibakala yakolamana tata’andi, yaduka ku nzo, mpe yayenda ku nsi yimosi yeri mala. Kûna wabâ na ndiatulu ya vwandi. Kâ bu kabwabana na misamu mia nguria mia mpasi, wabatika mu yindula mu bungu dia nzengolo za mbi zi kabonga. Wayizi bakula ka bwe luzingu lwandi lweri lwa mbote bu keri ku nzo ya tata’andi. Yezu watâ ti ntwenia yo yakâla ha mahambu. Wabonga nzengolo ya kâla ku nzo ya tata’andi na ya mu lomba mulemvo. Musamu wa mfunu weri kwe ntwenia yo mu bakula ti nzengolo zazîngi zi kabonga za mbi zeri. Kâ, ngano wafwana? Kâni. Wafwanakana kasoba ndiatulu!

15. Bwe mwana wawumuka wa tifwani tia Yezu wasongela ti watomo soba mabanza?

¹⁵ Mwana wo wawumuka, wasongela ti wasa nsobolo ya mabanza ya matieleka mu misamu mi kayirika. Wasa nzietolo ya yila mu kâla ku nzo. Bu katula kwe tata’andi, watâ ti: ‘Bubi nasiri kwe Nzambi na kwe nge. Ka mvutulu’â fwanana ko mu bâ mwana’aku.’ (Like 15:21) Misamu mia tâ ntwenia yo, miasongela ti wazolo kakarisa tindiku tiandi na Yehova. Mpe wayizi tambula ti misamu mi kayirika miamwisa tata’andi mpasi. Wasarila ngolo mu vutu karisa tintwari na tata’andi, mpe wa kubama weri mu sala ntiana mosi wa bisari biandi! (Like 15:19) Tifwani tio ka tiena kwa tinsamu titindisaka ko. Mitieno midukaka mo, mbo mibakisaka bakuluntu mu zaba tala ti Mukristo wuyirikiri masumu ma manene wutomono soba mabanza.

16. Mu bungu dia nti wulendi bêla musamu wa mpasi kwe bakuluntu mu zaba ti muntu wutomono soba mabanza?

¹⁶ Musamu wa mpasi wubâka kwe bakuluntu  mu zaba tala ti muntu wuyirikiri masumu ma manene wutomono soba mabanza. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti ka bena na lenda ko dia tanga mitima, buna bafweti sikirila kwa bidimbu bitomo songela ti mpangi yiyirikiri masumu yitomono sa nsobolo. Ntangu zakaka, muntu wulendi yirika masumu ma nkatika ma manene, kâ bakuluntu balendi lembo kwikila ti wutomono soba mabanza mu bungu dia masumu mandi.

17. a) Ntia tifwani tita songela ti muntu wulendi lembo soba mabanza ni bu sa ti niongene mu bungu dia masumu ma kayirikiri? b) Ntiana bu têle wo 2 Bisi-Korente 7:11, nti bakekoloko kwe muntu wutomono soba mabanza?

¹⁷ Tabongeno tifwani. Mpangi mosi ya yibakala ya kwela yisaka bunsuza tûka mivu miamingi. Kani kadinga lubakusu, swekele ndiatulu’andi ya bunsuza kwe mukento’andi, kwe ndiku zandi na kwe bakuluntu. Ha manima, bakuluntu bizi wa zaba. Mu ntangu bakuluntu yi bamutêlele ti misamu bazebi mita songela ti bunsuza kasariri, tamburi mpe tomono nionga. Ngano wusongele ti sobele mabanza? Kâni! Ntono maniongo mandi, bakuluntu mbo babâ na nsatu ya mona misamu miakaka. Ka wena ko ti mbala mosi kwa kasumuka, kâ mbala zazingi, mpe tûka mivu miamingi. Mpangi yo yisumukini, ka yandi beni’â ko we fungula masumu mandi. Kâ, muntu wakaka we ma zonzela kwe bakuluntu. Buna bakuluntu, mbo babâ na nsatu ya bidimbu bia nsobolo ya matieleka mu mbanzulu na mu ndiatulu kwe mpangi yo yisumukini. (Tanga 2 Bisi-Korente 7:11.) Kampe ntangu yayingi yidingana kwe mpangi yo yisumukini mu sa nsobolo zifwanakane. Balendi mu katula mu timvuka na tii ntangu yi kasongela ti sobele mabanza.​—1 Kor 5:11-13; 6:9, 10.

18. Bwe muntu wu bakaturi mu timvuka wulendi songela ti tomono soba mabanza, mpe ntia ndandu yimoneka?

¹⁸ Muntu wu bakaturi mu timvuka mbo wusongela ti tomono soba mabanza, tala ti mbo kakwizaka ku tukutakanu ntangu zazansoni, mpe mbo kalandaka malongi ma bakuluntu mu bâ na programe ya lusambulu na ya ndongokolo ya Bibila. Mbo kasarila ngolo mu dioka misamu milendi vutu mu bwisa mu masumu. Tala ti sariri ngolo za karisa tindiku tiandi na Yehova, lendi bâ na lukwikulu ti Yehova mbo katomo mu lemvokela, mpe bakuluntu mbo bamukarisa mu timvuka. Mu ntangu bakuluntu yi bayêlaka mu banza tala ti muntu wutomono soba mabanza, mbo babakulaka ti misamu miamiansoni ka mibâka nsinsa ko, buna mbo bataluzulaka musamu ni musamu na bunsungu bwabwansoni, mpe mbo basaka keba mu hana nsembolo ya ngolo.

19. Ngano nsobolo ya mabanza ya matieleka ni nti? (Ezekiele 33:14-16)

¹⁹ Tulongokele ti ka wufweni’â ko kwe muntu wuyirikiri masumu mu tâ ti niongene mu bungu dia masumu ma manene ma kayirikiri. Mu songela ti sobele mabanza, fweti soba mpila yi kamwinaka misamu na ndiatulu’andi. Wuzololo tâ, fweti bika ndiatulu’andi ya mbi, mpe fweti tumamana mitieno mia Yehova. (Tanga Ezekiele 33:14-16.) Musamu wuyôkele mfunu kwe muntu wusumukini ni mu vutu karisa tindiku tiandi na Yehova.

20-21. Bwe tulendi bakisila muntu wusiri masumu ma manene?

²⁰ Yezu wabangula musamu wumosi wa mfunu mu tisalu tiandi bu katâ ti: ‘Nayizi tâ mbila [. . .] bankwa-masumu mu soba mabanza.’ (Like 5:32) Beto mpe tufweti bâ na nsatu yo. Ngano nti tufweti sa tala ti mosi ya ndiku zeto yisiri masumu ma manene?

²¹ Ndiku’eto kwa tumwisa mpasi tala ti tudingiri mu sweka masumu mandi. Ka tubâ na lenda ko dia sweka masumu mo mu bungu ti Yehova mona kamonaka. (Bin. 5:21, 22; 28:13) Lendi bakisa ndiku’aku bu mu bambula ti bakuluntu bazololo bamubakisa. Tala ti ndiku’aku kariri mu zonzela masumu mandi kwe bakuluntu, nge fweti kwe ma zonzela kwe bakuluntu mu songela ti zololo wamubakisa. Musamu wa mfunu wena mu bungu ti tala ti ka bakiri’â lubakusu lwa bakuluntu ko, mpe ka sobele’â mabanza ko, lendi hombesa tindiku tiandi na Yehova!

22. Nti tuzonzela mu timoko tita landa?

²² Ngano bwe tutâ tala ti muntu masumu ma manene kayirikaka tûka ntama, mpe bakuluntu babongele nzengolo ya mu katula mu timvuka? Ngano wuzololo tâ ti na kondo kwa tiari bamubongele? Mu timoko tita landa, mbo tuzonzela mpila Yehova yi kasongelaka tiari bu kasembaka bantu basumukini, mpe bwe tulendi landila tifwani tiandi.