1. Mu bungu dia nti tulembo yitukuku bu tumonaka kondo kwa lukwikulu mu nza yi?

 BANTU mu nza ya Satana ka bazabaka ko ka nani balendi kwikila. Mbala zazingi babanôkesaka kwe bitê bia nkari, kwe mfumu za politike na za mabundu. Bantu babingi mpe babanzaka ti ka balendi’â bakwikila ndiku zawu ko, bantu ba babandakane na bantu ba makanda mawu. Musamu wo ka wufweti’â watuyitukusu ko. Bibila diatâ ti: “Mu bilumbu bia mansukina [. . .], bantu [. . .] ka babâ ba kwikama ko, [. . .] mbo bahunisina bantu misamu, mbo [. . .] bateka bampwana’awu.” Mu nzonzolo yakaka, bantu mbo baketi bâ na timuntu tia nzambi ya nza yi, nzambi yi balendi lembo kwikila.​—2 Tim. 3:1-4, NWT; 2 Kor. 4:4.

2. a) Ngano nani tulendi tomo kwikila? b) Ntia tiyuvu bantu bakaka balendi tiyula?

² Kâ, bu twena Bakristo, tuzebi tulendi tûla lukwikulu lweto lwalwansoni mu Yehova. (Yer. 17:7, 8) Lukwikulu lwe neto ti beto kazololo, mpe kani kabwe ka yambirikaka ndiku zandi ko. (Mik. 9:10) Tulendi bâ mpe na lukwikulu mu Yezu Kristo mu bungu ti wahana luzingu lwandi mu bungu dia beto. (1 Pi. 3:18) Mpe mu misamu mi tabwabana na mio tayizi longoka ti tulendi sikirila Bibila mu bungu ti lutwalusu lwa mbote dihanaka. (2 Tim. 3:16, 17) Lukwikilu lwe neto ti tulendi sikirila Yehova, Yezu na Bibila. Kâ, bantu bakaka balendi tiyula tala ti ntangu zazansoni balendi kwikila mpangi zawu za mu timvuka. Tala ti tulendi ba kwikila, ngano mu bungu dia nti?

3. Ntia bweso bwa bunene bwe neto? (Marke 10:29, 30)

³ Yehova watusola mu bâ mu kanda dia bisari biandi bia nza  ya mukaka. Diangana, bweso bwa bunene bwena bu tu natinaka ndandu zazingi! (Tanga Marke 10:29, 30.) Mu nza ya mukaka, mpangi ze neto zizoloko Yehova ntiana beto, mpe basarilaka ngolo zawu mu landa mitieno miandi. Mazu meto, bikulu bieto, mpe ndwatulu’eto bilendi bâ bia swaswana, kâ mbo tumonaka ti penepene twena na bawu ni bu sa ti mu mbala ya ntete tumonane. Vula-vula, mbo tuzoloko mu bâ nawu tintwari mu kembela na mu sambila Tata’eto dia luzolo dia ku mazulu.​—Mik. 133:1.

4. Mu bungu dia nti twe na nsatu ya mpangi zeto?

⁴ Lumbu ti, nsatu yayingi ye neto ya tatamana mu bâ mu bumosi na mpangi zeto yôka mu ntama. Ntangu zakaka mbo batubakisaka mu nata madema meto. (Rom. 15:1; Nga. 6:2) Mbo batutindisaka mpe mu tatamana mu sala tisalu tia Yehova, na mu tatamana mu bâ na timpeve tia ngolo. (1 Tes. 5:11; Ebr. 10:23-25) Banza’eti ka bwe taketi mona tala ti timvuka ka titukengerelaka ko, mpe ka titubakisaka ko mu telamana mbeni zeto​—Satana na nza’andi ya mbi. Ntamana, Satana na bilandi biandi mbo banwanisa bisari bia Nzambi. Kâ, mu ntangu yo mbo tutomo tonda mpangi zeto mu bungu dia lubakusu lwawu!

5. Mu bungu dia nti wubêlaka musamu wa mpasi kwe bantu bakaka mu kwikila mpangi zeto?

⁵ Kâ, wulendi bâ musamu wa mpasi kwe bantu bakaka mu kwikila mpangi zawu, kampe mu bungu ti mpangi yabateka, peleko yalembo lungisa kani di kabasila. Peleko muntu we kô mu timvuka watâ peleko wayirika musamu watomo ba fwemesa. Misamu mio milendi sa ti wabâ musamu wa mpasi kwe bawu mu kwikila bampwana’awu. Ngano nti bitubakisa mu bâ na lukwikulu mu mpangi zeto?

6. Bwe luzolo lulendi tu bakisila mu bâ na lukwikulu? (1 Bisi-Korente 13:4-8)

⁶ Luzolo ni bandu dia lukwikulu. Tikapu tia 13 tia mukanda wa ntete kwe Bisi-Korente mbo tizonzelaka misamu miamingi mitariri luzolo milendi tu bakisa mu kwikila na mu vutu bâ na lukwikulu mu mpangi zeto. (Tanga 1 Bisi-Korente 13:4-8.) Mu tifwani, verse 4 mbo yitâka ti “luzolo vivirila luvivirilaka mpe lwa mbote lwena.” Yehova luvivululu katusongelaka ni bu sa ti mbo tusumukaka. Buna, tufweti songelaka luvivululu kwe mpangi zeto tala ti batêle peleko bayirikiri musamu wututêle nkesi, peleko wutufwemese. Verse 5 mbo yitâka: “[Luzolo] ka lubakaka nkesi ko. Ka lusaka lutangu lwa mbi yi bamusiri ko.” Ka tuzololo’â ko tasa ‘lutangu lwa mbi yi batusiri,’ wuzololo tâ tatatamana mu bambukila misamu mi yirikiri mpangi zeto mitufwemese. Ekleziaste 7:9 mbo yitâka ti ka tufweti’â tabâ ‘na manzangu ko [. . .] mu baka nkesi.’ Diangana, musamu wa mbote wena mu sarila malongi me mu Bisi-Efeze 4:26: ‘Bwisi ka butiyirilandi na nkesi zeno’!

7. Bwe mitieno mie mu Matie 7:1-5 mitubakisilaka mu kwikila bampwana’eto?

⁷ Mpila yakaka yitubakisa mu kwikila mpangi zeto, ni mu ba mwinaka mu mpila yi bamwinaka Yehova. Nzambi bawu kazololo, mpe ka kêlaka ko kwa bayirika masumu. (Mik. 130:3) Kani tatûlaka kwa mabanza meto mu misamu miawu mia mbi, tufweti dingaka mu zaba bifu biawu bia mbote, mpe tufweti banzaka misamu mia mbote mi balendi yirika. (Tanga Matie 7:1-5.) Mbo tubakwikilaka mu miamiansoni mu bungu ti luzolo “miamiansoni lukwikilaka.” (1 Kor. 13:7, NWT) Ka wuzololo’â tâ ko ti Yehova zololo ti takwikilaka bantu na meso ma kangama, kâ zololo ti tabakwikilaka mu bungu ti basongela ti balendi ba kwikila. *

8. Ngano bwe tulendi kurisila lukwikulu lweto mu mpangi zeto?

⁸ Ntiana buzitu, lukwikulu bafweti lwa baka, mpe ntangu yayingi yifwanakane. Bwe lendi bêla na lukwikulu mu mpangi zaku? Dinga mu tomo ba zaba. Zonzaka nawu ntete lukutakanu lwabatika. Samunaka nawu. Bâka na luvivululu mu bawu, bu ba hana bweso bwa songela ti balendi ba kwikila. Ku mbatukulu, lendi tîna mu zonzela misamu miamiansoni mikutariri kwe muntu wu luzabasane ka ntama ko. Tindiku tieno bu tikwe kuri, lendi lembo vutu tîna mu zonzelaka mabanza maku ma mutima. (Like 16:10) Kâ, nti lendi sa tala ti mpangi yi kwikilaka yikutekele? Kubândi na manzangu ma sa nsuka mu tindiku tieno, kâ bika ntangu yayôka. Mpe kubikandi nsalulu za bantu bakaka zasa ti kuvutuandi wakwikila mpangi zaku. Mbo tutaluzula bifwani bia bisari biakaka bia kwikama bia Yehova, batatamana mu kwikila bantu bakaka ni bu sa ti babaniongesa.

9. a) Bwe Ana katatamana mu bêla na lukwikulu mu misamu mia kubika Yehova, ntono masumu ma bantu beri twarisaka? b) Ntia malongi ta baka mu tinsamu tia na mu musamu wutariri lukwikulu mu misamu mia kubika Yehova? (Tala tifwani.)

⁹ Ngano mpangi ye na madema yakuniongesa? Tala ti ni bo, lendi baka malongi mu tifwani tia Ana. Mu ntangu yîna, ni Mfumu-Nganga-Nzambi Eli weri mutu-masini mu nsambululu ya Yehova ku Israele. Kâ, bantu ba kanda diandi ka beri’â songelaka tifwani tia mbote  ko. Bala bandi, beri Banganga-Nzambi, misamu mia nsoni beri vulu yirikaka; kâ tata’awu, mu malembe kwa keri ba sembelaka. Yehova ka katula Eli dema diandi dia Mfumu-Nganga-Nzambi ko ho nkatika bendo. Kâ, Ana ka bika ko mu sa nsambululu ku tabernakle mu ntangu Eli yi keri Mfumu-Nganga-Nzambi. Eli bu kamona Ana weri mu tiari tiatingi, mpe weri sambilaka, wawunakana bu katâ ti malavu kanwa. Kani kadinga mu zaba musamu, watsâla Ana weri mu tiari. (1 Sam. 1:12-16) Ni bu sa ti ni bo, Ana wadia ndefi ti tala ti butiri mwana wa bakala, mbo kaketi wa nata ku tabernakle, ku baketi mu kipila kwe Eli. (1 Sam. 1:11) Ngano bala ba Eli nsembolo ya babaka? Yee, mpe Yehova wabasemba mu ntangu ya delakana. (1 Sam. 4:17) Mu ntangu yîna, Yehova wasenda Ana bu kamuhana bweso bwa buta mwana wa bakala, Samwele.​—1 Sam. 1:17-20.

10. Bwe Mutinu Davide katatamana mu kwikila bantu bakaka ntono teka ku bamuteka?

¹⁰ Ngano nge weka mona ti ndiku yi kutekele? Tala ti ni bo, taluzula tifwani tia Mutinu Davide. Ndiku yeri nandi yeri na nkumbu Ahitofele. Kâ mu ntangu Absalome, mwana wa Davide, kadinga mu bonga timfumu tia tata’andi, Ahitofele wasingasa bukolo bwa Absalome. Diangana musamu wa mpasi weri mu bungu dia Davide, mu bungu ti mwana’andi na muntu weri ndiku’andi ka beri’â vutu mu yikaka moko ko! Kâ Davide ka bika ko mu kwikilaka bantu bakaka mu bungu ti bamuteka. Watatamana mu kwikila ndiku’andi ya kwikama, Usiayi, wakala mu kota mu bukolo bo. Misamu miamingi mia mbote mieri saka ti Davide kakwila Usiayi. Usiayi ndiku ya mbote yeri mu bungu ti watambula mu tûla luzingu lwandi mu mpasi mu bakisa Davide.​—2 Sam. 17:1-16.

11. Bwe tisari tia Nabale tiasongela lukwikulu?

¹¹ Tataluzuleno tifwani tia tisari timosi tia Nabale. Davide na bantu bandi mbo beri kengerelaka bisari bia Nabale. Ha manima ma mwa ntangu, Davide walomba bidia kwe Nabale weri mvwama; tima ni tima ti kaketi ba hana. Nabale bu kakala, Davide wayizi baka nkesi mpe wabonga nzengolo ya honda babakala babansoni ba mu nzo ya Nabale. Tisari timosi tiaye zonzela musamu wo kwe mukento wa Nabale, Abigayile. Mu bungu ti muntu wa nzo weri, tisari tio tiazaba ti luzingu lwandi ha moko ma  Abigayile lweri. Kani kadioka, lukwikulu lweri nandi ti Abigayile mbo kaketi yirika musamu. Lukwikulu lo lweri nandi mu bungu ti Abigayile bamuzabila ntiana mukento weri na ndwenga. Mpila yayôkela misamu yasongela ti misamu mia mbote mieri mu tumaka mu tûla lukwikulu lwandi mu Abigayile. Abigayile wasarila butindi mu kabakasa Davide mu lungisa kani diandi. (1 Sam. 25:2-35) Lukwikulu lweri nandi ti Davide mbo kaketi bâ na mabanza ma delakana.

12. Bwe Yezu kasongela ti lukwikulu lweri nandi mu milongoki miandi ntono makuba mawu?

¹² Yezu lukwikulu lweri nandi mu milongoki miandi ntono makuba mawu. (Za 15:15, 16) Mu ntangu Zaki na Za balomba tibuka tia mfunu kwe Yezu mu Timfumu, Yezu ka bâ na ntembe ko mu misamu mieri ba tumaka mu sarila Yehova peleko ka balosa ko mu bâ bantumwa. (Mak. 10:35-40) Ha manima, milongoki miandi miamiansoni miamuyambirika. (Mat. 26:56) Kani kabwe, Yezu ka hombesa timinu mu bawu ko. Wazaba ti bantu ba masumu bena; kâ, wabazolo tii ku nsuka. (Za 13:1) Bu kavumbuka kwe ba fwa, Yezu wahana kwe ntumwa zandi za 11 za kwikama dema dia dinene dia twarisa tisalu tia kubika milongoki na dia kipa bimeme biandi bia ntalu. (Mat. 28:19, 20; Za 21:15-17) Misamu mia mbote mieri mu tumaka mu tûla lukwikulu lwandi mu bantu bo ba masumu. Babansoni basala na kwikama kwakwansoni tii ku nsuka ya luzingu lwawu ha mutoto. Ana, Davide, tisari tia Nabale, Abigayile, na Yezu bahana tifwani tia mbote bu bakwikila bantu ba masumu.

13. Ntia musamu wulendi tu kabakasa mu kwikila bantu bakaka?

¹³ Ngano mpangi ye kô, yi watêla musamu wu kaketi lembo tâ; kâ ha manima wayizi bakula ti wa katâ kwe muntu wakaka? Musamu wo, wulendi tomo mwisa mpasi. Mpangi yimosi ya yikento watâ musamu wa mansweki kwe mukuluntu. Tilumbu tialanda mukento wa mukuluntu wo watâ mpangi yo ya yikento mbila mu mu tindisa, wayizi songela ti wayizi zaba musamu wu batâ kwe mukuluntu mu mansweki. Mpangi yo ya yikento, ka yavutu’â sâla na lukwikulu ko mu mukuluntu wo. Kâ mpangi yo ya yikento yadiatila mu mpila ya yibote mpe yalomba lubakusu. Waye monekena mukuluntu wakaka, wamubakisa mu vutu bâ na lukwikulu mu bakuluntu.

14. Nti biabakisa mpangi mosi mu vutu bâ na lukwikulu mu bakaka?

¹⁴ Mpangi mosi ya bakala yeri na musamu na bakuluntu bole tûka ntama, mpe wamona ti ka lendi’â kavutu bakwikila ko. Kâ wabatika mu banza mu musamu wumosi wa tâ mpangi mosi yi keri tomo zitisaka, musamu wango wa mfunu ni ewu: “Mbeni ni Satana, ka mpangi zeto’â ko.” Mpangi yo watomo dimbitila mu musamu wo na mu musamu wu kafweti yirika. Bu kamana sambila Yehova mu baka lubakusu, wayizi lenda mu sa tidzunu na bakuluntu bo.

15. Mu bungu dia nti ku dinganaka ntangu yayingi mu vutu bâ na lukwikulu? Hana tifwani.

¹⁵ Ngano nge weka hombesa madema mu timvuka? Diangana wulendi bâ musamu wa nguria wa mpasi. Grete na nguri’andi Mbangi za kwikama zeri ku Allemagne ya banazi mu mivu mia 1930. Grete dema dieri nandi dia tsoneka Nzo ya Zangama Ya Munkengi mu masini mu bungu dia mpangi zandi. Kâ bampangi bu bawâ ti tata’andi matieleka keri telamanaka, bayizi mu katula dema dio ngatu tata’andi kalembo funda timvuka kwe bantu beri ba telamanaka. Ntontolo za Grete ka zasukisina hô ko. Ntangu yayansoni ya zingila muzingu wa nzole wa wunene  wa nza, bampangi ka beri’â zoloko ko mu hana Nzo ya Zangama ya Munkengi kwe Grete na nguri’andi, mpe ka beri’â ba zonzesaka ko bu beri monanaka mu nzila. Batomo fwema! Mputa ngolo zingi kwa zeri, mpe Grete watâ ti ntangu yayingi yafwanakana mu lemvokela na mu vutu kwikila mpangi zo. Ntangu bu yayôka, wayizi bakula ti kampe Yehova wabalemvokela, mpe yandi mpe wafweti ba lemvokela. *

16. Mu bungu dia nti tufweti telamana misamu milendi tukabakasa mu bâ na lukwikulu?

¹⁶ Tala ti musamu wunôkesaka wa mpila yo ta bwabana na wo, sarila ngolo mu vutu bâ na lukwikulu. Kampe ntangu yifwanakane, kâ ngolo zi sarila mfunu zena. Tabongeno tifwani, tala ti tima tia dia titutulumuni timbevo, mbo tutomo sa keba mu bima bi tudia. Kâ, ka tubika ko mu dia. Mpila mosi mpe, ka tufweti’â tabika ko ti musamu wa mbi watutuma mu lembo vutu bâ na lukwikulu mu mpangi zeto, ba tuzebi ti bantu ba masumu bena. Bu tudinga mu vutu bâ na lukwikulu, mbo tubâ mu nsayi mpe mbo tubâ na lenda dia tûla mabanza meto mu misamu mi tulenda mu yirika, ngatu mpeve ya lukwikulu yayâla mu timvuka.

17. Mu bungu dia nti lukwikulu lwe nguria mfunu, mpe nti tuzonzela mu timoko tita landa?

¹⁷ Mu nza ya Satana, lukwikulu mpasi lwena mu baka, kâ tulendi bâ na lukwikulu mu mpangi zeto mu bungu ti tuzolosono. Lukwikulu lo mbo lusa ti tabâ mu nsayi na mu bumosi bwawu bu, mpe mbo lutukengerela bu tubwabana na misamu mia mpasi. Ngano nti fweti sa tala ti muntu wukutekele mpe kuta vutu lenda ko mu bâ na lukwikulu mu yandi? Yêla mu mwina misamu mu mpila Yehova yi kamwinaka mio, sarila mitieno mia Bibila, bâ na luzolo lwa ngolo mu mpangi zaku, mpe baka malongi mu bifwani bia Bibila. Tulendi wasisa mputa zeto ze ku mutima mpe tulendi vutu bâ na lukwikulu mu mpangi zeto. Bu tusila bo, mbo tubaka lusakumunu lwa bâ na ndiku zi tubâ penepene yôka kanda. (Bin. 18:24) Musamu wa mbote wena mu kwikila bampwana’eto, kâ bafweti zaba mpe tala ti balendi tu kwikila. Mu timoko tita landa, mbo tuzonzela mpila yi tulendi songela kwe bampwana’eto ti balendi tu kwikila.