1-3. a) Mbuzia nkizi zikwibuzyaga bantu ku kabamba ka lukuo? b) Madini meingi mekutendaga buni ku kabamba ka lukuo?

BIBLIA byatukasa idagano lya buno “lukuo talukaba lingo.” (Kulolesibwa 21:4) Mu sula za 5, twijigisizie buno kisansa kya bukuluzi kikatukasa kiziki kya kulama milyalya. Tondo lelo, banakantu bekukwa. (Musambazi 9:5) Ukinsa bantu beingi bekwibuzyaga bunee: “Kuni kukwendaga bakuzi?”

² Tukutundaga nunse kumona lwakulo lwa lubuzia lulo ndi twakwilwa n’umozi ku batundwa bitu. Tukwibuzyaga bunee: “Kuni kuenda? Ndi ekutumona? Ndi enatukasia? Ndi tukamumonako lingo busi bumozi?”

³ Madini meingi mekwakulaga mbuzia zezo mu nzila zatingana-tingana. Madini kishembe mekwigisya buno bantu basoga ndi bakua bekwendaga mwigulu nu babi ku keija ka lusungyo. Nu mango madini mekutenda buno, ndi muntu akua, nti ese musumbu nu nti enda kulama na bantu ba kikanga kyage bakule wakalazi. Nu mango madini mekutendaga buno, kuzinda kukua, muntu nti asungibwa nu nti abutwa lingo na ungo mubili, wa muntu aba wa nyama.

4. Madini mansania mekutendaga tugu kitondo kimozi ku kabamba ka lukuo. U kikizi?

⁴ Meigisya ma madini ku kabamba ka lukuo matingana-tingana. Tondo mekutendaga tugu kitondo kimozi kya buno, ndi muntu akua, kuli kintu mweli kikusigalaga mu kalamo. Ndi bubo buli bulili?

5, 6. Kuni kukwendaga bakuzi?

⁵ Yehowa izi kikutubasélaga ndi twakua. Atubula buno, ndi muntu akua nti u kuzinda kwa kalamo kage. Ndi muntu akua nti ntekulama lingo. Kasi ndi muntu akua, lutundo lwage nu makengelo mage nti mazimina, tamekwendaga kulama kungo. * Gakua muntu, ntenamona lingo, ntenungwa lingo nu ntena kengela lingo.

⁶ Mukota Solomono asanzile buno bakuzi “tabeizi kena.” Bakuzi tabenatunda aba tabenaba na lusombo. “Mu nsinda [. . .] tamuli mulimo, aba ikengelo, aba menge, aba bumenyinino.” (Sanzula Musambazi 9:5, 6, 10.) Nu mu Nimbo 146:4, Biblia byatenda buno, nkungu zakua muntu, “makengelo mage” nti mazimina.

7. Bikizi byatendile Yesu ku kabamba ka lukuo?

⁷ Lazaro abezaga mwida (kilemba) wa Yesu. Gakwile Lazaro, Yesu abwide baséngwa bage bunee: “Kilemba kyeitu Lazaro eiyombekile, tondo nkwenda kumuyukya.” Gano, Yesu ntatundaga kutenda buno Lazaro azombama. Kusila kwa nkungu nkeke, atendile bunee: “Lazaro akule.” (Yoana 11:11-14) Kasi, Yesu aléngémanizie lukwo na kabwebwe (tulo). Ntatendile buno Lazaro abezaga mwigulu, aba abezaga na bantu ba kikanga kyage babezaga bese bakua. Ntatendile lingo buno Lazaro abezaga mu keija ka lusungio. Nu ntatendile buno Lazaro abutilwe lingo mu lungo lukita lwa mubili. Lebelebe, Lazaro abezaga anga iyombeka. Mango masanzo ma Biblia mekuléngémania lukuo na  kwiyombeka tulo. Biblia byatenda buno gabamwitile, Sitefano “iyombekile mu lukuo.” (Misako 7:60, NWT) Musengwa Paulo asanzile nuwe buno bakristo beingi “biyombekile mu lukuo.”​—1 Bakorinto 15:6, NWT.

8. Buni butwamenya buno Yehowa ntabumbile bantu buno bakue?

⁸ Gaabumbile Adamu nu Eva, ndi Yehowa atundaga buno bakue busi bumozi? Nu kilo! Ababumbile buno balame milyalya mu lukita lwa mubili lwasililila. Ukinsa anubakasile nkasa za kulama milyalya. (Musambazi 3:11) Babuti tabekutundaga bana babo bakunguke nu bakue. Unu bukubezaga Yehowa. Tondo, ndi Yehowa atubumbile  buno tulame milyalya, kabamba ka buni léno tukukuaga?

9. Kabamba ka buni mulembe wakasile Yehowa ku Adamu nu Eva tawabezaga mubibu?

⁹ Mu isoa lya Edeni, Yehowa abwide Adamu bunee: “Unavwama kulia biguma bya miti insania zili mu isoa, tondo ntulie ku biguma bya muti wa kumenya bubi nu busoga, kubuno ku busi buukalia kubyo, lebelebe ukakua.” (Kulinga 2:9, 16, 17) Mulembe wozo wabezaga bwase nu tawabezaga mubibu kuguanza. Lingo, Yehowa u watungananine kusombolela Adamu nu Eva bili bisoga nu bili bibé. Songo baanzile Yehowa, benalosizie buno bamukutizie nu bamonine binsania byabakasile byabezaga bya kilemanizio.

10, 11. a) Buni bwengeledwe Eva na Satana? b) Kabamba kakizi bitondo byakitile Adamu nu Eva byabezaga bibé nunse?

¹⁰ Kitondo kya kwinia mutima u buno, Adamu nu Eva basombwede kutaanza Yehowa. Satana abuzizie Eva bunee: “Lebelebe ndi Kalaga amubwide bunee: ‘Tamulie ku biguma bya miti insania z’isoa?’” Eva amwakwide bunee: “Tunavwama kulia biguma bya miti z’isoa, tondo ku biguma bya muti guli munkantini mw’isoa, Kalaga atendile bunee: ‘Tamulie biguma byago aba tamwitubye kugo, munavwa kukua.’”​—Kulinga 3:1-3.

¹¹ Satana atendile léno bunee: “Tamunakua! Tondo Kalaga eizi buno busi bumukalia ku biguma bya wozo muti [. . .] mwabe anga buli Kalaga kumenya bubi nu busoga.” (Kulinga 3:4-6) Satana atundile kutitikizia Eva buno enisombolela wenyene bili bisoga nu bili bibé. Nu amwengelede ku binabaside gatananzile Kalaga: amubwide buno ntenakule. Ububo, Eva alide kiguma nu  akasile nuwe Adamu kyage kiguma. Adamu nu Eva bamenyile buno Yehowa ababwide buno tabalie biguma. Tondo basombwede kutaanza gozo mulembe wabezaga bwasé nu uteli mubibu. Gabalide biguma, tabalosizie lwanzo kw’Isebo wiyala lutundo. Nu tabasegile isigililo ku bibakitile!

12. Buni bwijungwile Yehowa, gamonine buno Adamu nu Eva tabamwanza?

¹² Yehowa ijungwile bubi nunse kumona buno Adamu nu Eva tabamulosizie lwanzo! Tulisye musumo: Wakita mpumba zobe zinse kwa kukuzia mwana wobe wa mulume nu wamukazi. Tondo baguna nu bakita bwengukana na biwatundaga bakite. Unijungwa buni? Lebelebe unijungwa bubi nunse.

13. Yehowa abwide Adamu bunee: “Ukasubya ku mukungu lingo.” Bubo bwisulilwa buni?

¹³ Kwa kutanza Kalaga, Adamu nu Eva bazimizizie kiziki kya kulama milyalya. Ukinsa Yehowa atendile ku Adamu bunee: “Uli mukungu, nu ukasubya ku mukungu lingo.” (Sanzula Kulinga 3:19.) U kutenda buno Adamu enabede lingo mukungu. Bubo bunabede anga Adamu abezaga ntebumbwa. (Kulinga 2:7) Kusila kwaga, akule: ntabezaga lingo ko.

14. Kabamba ka buni tukukuaga?

¹⁴ Songo Adamu nu Eva baanzile Kalaga, benalamile aba ono lelo. Tondo kwakutaanza, baagile  nu kuzinda bakule. Bwagi buli anga lusambo lunene lutwapienine kutuka ku babuti bitu batangi Adamu nu Eva. Tubansania tukubutwaga bagi, unukinsa tukukuaga. (Baroma 5:12) Tondo ta ntundo za Kalaga ku banakantu. Ntalagile aba busi bumozi buno banakantu bakue. Unukinsa Biblia byatenda buno lukwo luli “mwiti.”​—1 Bakorinto 15:26.

15. Kabamba kakizi tunatenda buno kumenya bulili ku kabamba ka bakuzi kwatukandula?

¹⁵ Kumenya bulili ku kabamba ka lukuo kwatukandula ku makengelo ma buza ku kabamba ka bakuzi. Biblia byatenda buno bakuzi tabekungwa lubaba aba tabenongoa. Tatunezezya nabo nubo tabenezezya na beiswe. Tatunabakasya nubo tabenema kutukasya. Tatwatunganana kubakua boba kubuno tabe na bubi bubenatukitila. Aba bubo, madini meingi mekwigisya buno bakuzi bekulamaga kungo nu tunabakasya kwa kubalégéla bikulo ku bakulu ba madini buno babasegele ku Kalaga (anga kwakubakitila misa nu kubakitila kisagulo kya nsanza). Tondo tatukwengelelwa na buza gatwamenya bulili ku kabamba ka bakuzi.

16. Madini meingi mekwigisyaga buza bukizi ku kabamba ka bakuzi?

¹⁶ Satana ekukambya madini ma buza kwa kutwengelela nu ekutunda tukatizye buno bakuzi bekulamaga. Madini kishembe mekwigisya buno, ndi muntu akua, kuli kintu mweli kitekukuaga kikusigalaga mu kalamo. Ndi ubukwigisyaga idini lyobe? Aba likwigisyaga bulili bwa Biblia ku kabamba ka bakuzi? Satana ekukita bantu bakatizye buza, buno tabasigelele Yehowa.

17. Kabamba ka buni meigisya ma keija ka lusungyo meli kulinga Yehowa?

¹⁷ Bikwigisyaga madini meingi, bikwinia mutima  nunsengania. Anga buno, madini meingi mekwigisya buno bantu babi bekagya milyalya ku keija ka lusungio. Buza bubo buli kulinga Kalaga. Yehowa ntenasiga bantu basungibwe mu lukita lulo! (Sanzula 1 Yoana 4:8.) Tukate gono musumo: muntu kishembe ekusungya mwana wage kwa kumususika maboko ku keija. Buni bu unamumona? Lebelebe unamumona buno eli mwiti. Nu ntunatunda kuungwa ku musagu wage lingo. Unububo bukutundaga Satana tumone Yehowa buno eli mwiti!

18. Kabamba ka buni tatwatunganana kukua bakuzi boba?

¹⁸ Mango madini mekwigisya buno gekukuaga bantu bekugalukaga basumbu. Mekwigisya buno twatunganana kukua basumbu boba nu kubalosia lwanzo kubuno benaba biida bitu bili na magala aba benaba bitamba (biti) bitu babi nunse. Bantu beingi bekukatizya buza bubo. Bekukua bakuzi boba, unukinsa bekubakumbaminaga kuteli kukumbamina Yehowa. Tondo ntwibilile buno: bakuzi tabizi kena. Kasi ntubakue boba. Yehowa eli Mubumbi weitu nu eli Kalaga wa lebelebe. Kasi tatwatunganana kukumbamina bango, tondo we wenyene tugu.​—Kulolesibwa 4:11.

19. Kumenya bulili ku kabamba ka bakuzi kwatukasa nkoga nkizi?

¹⁹ Kumenya bulili ku kabamba ka bakuzi kwatukandula na buza bukwigisya madini. Nu bulili bubo bwatukasia kumenya malagi masoga ma Yehowa ma nkungu zikuvwa.

20. Twatendele kikizi mu sula zalemba?

²⁰ Kuse kwatinga miaka neingé, gabuzizie Yobu mukambi umozi wa Kalaga, bunee: “Ndi muntu akua, ndi analama lingo?” (Yobu 14:14) Bunakulungana buno mukuzi alame lingo? Mu Biblia, Yehowa atukasa lwakulo lusoga nunse. Twamenye lwakulo lwa lubuzia lulo mu sula zalemba.