1. Kitabu kikizi kinatukasya kumenya nkungu za galwabusyo?

MUKULEMBA misagu ku televizio, embe use wakengela bunee: “Bubi bukwitela ku bubi nunse!” Kubuno mankunku nu butombo buli bweingi ukinsa bantu kishembe bekukengela buno kesé kise bwigi kuzikibwa. Ndi kuzinda kwa kesé kuse bwigi lebelebe? Ndi bunakulungana kumenya nkungu za galwabusyo? Lebelebe. Bantu tabeneisula bitondo bya mu nkungu za galwabusyo, tondo Yehowa enabukita. Nu ese abukita: Biblia byatendela nkungu zeitu za galwabusyo nu bindi bya galwabusyo bya kesé.​—Isaya 46:10; Yakobo 4:14.

2, 3. Beigisibwa ba Yesu batundaga kumenya kikizi? Nu Yesu abakwide buni?

² Gekutendela Biblia kuzinda kwa kesé, ta kuzikibwa kwa kesé kikino, tondo kuzinda kwa butombo. Yesu igisizye buno Bukota bwa Kalaga bwangate kesé. (Luka 4:43) Beigisibwa bage batundaga kumenya Bukota bwongo bukavwa nkungu nkizi. Ukinsa bamubuzizye bunee: “Buni bukaba bitondo bibino? Nu kalolesio kakizi kakamonekako kukuvwa kwobe, nu kuzinda kwa nkiko?” (Matayo 24:3) (Sanzula mukanda 24) Yesu ntakasile beigisibwa bage kindi (idati) lya kuzinda kwa kesé. Aba bubo, ababwide byabasile lwabusyo. Nu bibyo bikumoneka mu bino bindi byeitu.

³ Mu zeno sula, twamone tulolesio twatitikizya lebelebe buno tukulama mu bindi bizinda bya kesé. Tondo  kwa kumenya kabamba ka buni bubi bweitela mu kesé, twatunganana tangi kutendela bita bitaninwe mwigulu.

4, 5. a) Kikizi kyabasile mwigulu gemikilwe Yesu kuba Mukota? b) Kulembana na Kulolesibwa 12:12, gagelilwe Satana ku kese kikizi kyabasile banakantu?

⁴ Mu sula za 8, twijigisizye buno Yesu abede Mukota mu mwaka wa 1914. (Danieli 7:13, 14) Kitabu kya Kulolesibwa kyatusolela byatingile kusila tugu kwemekwa kwage kuba Mukota: “Nu kwabezaga bita mwigulu; Mikaeli [Yesu] nu banzalo bage balwanine bita na zezo nzoka nnene [Satana] [. . .] nu zezo nzoka nnene zakwangamia nu banzelo bage balwanine bita nabo.” Satana nu basumbu bakindilwe bita nu bagelilwe ku kesé. Banzelo basigede mwigulu babede na kyelele! Tondo kikizi kyabaside banakantu? Kulembana na Biblia, banabede na kabebe nunse. Ku kabamba kakizi? Ku kabamba ka buno Diabolo eli na bongoa bukali: eizi buno asigala tugu na “nkungu nkeke.”​—Kulolesibwa 12:7, 9, 12.

⁵ Diabolo ekulisya mbabazyo nunse mu kesé. Eli na bongoa bukali, eizi buno Kalaga ese bwigi kuvwa kumuzikya. Kasi tumone buni bwatendile Yesu ku kabamba ka bindi bizinda.

6, 7. Bikizi u byalosya buno byalenganizye Yesu ku kabamba ka bita nu nzala bikubasela ono lelo?

⁶ Bita. Yesu atendile bunee: “Kilongo kikalwana na kingo kilongo nu bukota bukalwana na bungo bukota.” (Matayo 24:7) Bita bya nkiko zeitu bise byazikya bantu beingi kutinga bita binsania byabezaga bitanwa wakalazi. Kulembana na iketelo lya bulondi (Worldwatch  Institute), kutukila mwaka wa 1914, bita byeitile bantu batinga milioni 100. Mu miaka 100, gesamba 1900 nu 2000, bita bise byazikya bantu batinga mambizi masatu bantu bakule na bita mu miaka 1900 zatingile. Bita bikulisya mbabazyo ku ma milioni ma bantu!

⁷ Nzala. Yesu atendile bunee: “Kukaba nzala nkali.” (Matayo 24:7) Bantu bekutubula idia liingi lelo kutinga wakalazi. Aba bubo bantu beingi tabekulya busoga. Ku kabamba kakizi? Kubuno bekwida musanga wakugula idia. Bango bekulima etondo tabekumona matubulo, nu bango b’ida biziki byakulimila masoa. bantu batinga miliare imozi bekwida aba musanga wakukunza idia lya kindi kimozi. Kulembana na Iketelo lya kese ku lukita lwa mubili (OMS) ma milioni ma bana bekusamba nu kukua naa mwaka kwa kwida kulia busoga.

8, 9. Bikizi u byalosya buno byalenganizye Yesu ku kabamba ka tuningini nu nsambo bikubasela ono lelo?

⁸ Tuningini twa kesé. Yesu alenganizye bunee: “Kukaba [. . .]  tuningini.” (Luka 21:11) Basomi bekutonda bantu ku kabamba ka tuningini tukali twabasele naa mwaka. Kutukila mwaka wa 1900, bantu batinga milioni 2 bese bakua na tuningini. Ono lelo, kutingila tekinolojia, basomi bekumenya nkungu nkizi tuningini twabasele. Aba bubo tuningini tukuita bantu beingi.

⁹ Nsambo. Yesu alenganizye bunee: kukaba “nsambo nnene [nsambo zakutolokela].” Bantu beingi bekukua ku kabamba ka nsambo zakutolokela. (Luka 21:11) Basaké bizi kusakela nsambo neingi tondo ta insania. Naa mwaka ma milioni ma bantu bekukua na nsambo anga kampaku (kapako), malaria, nu pulupulu (kolera). Mu miaka 40 zise zatinga bwigi gano basake babombode ingo nsambo nto 30. Nu zimozi gazisamba tazili na meté.

10. Kabamba ka buni tunatenda buno byatendilwe mu 2 Timoteo 3:1-5 bikuzindilila ono lelo?

¹⁰ Kulembana na 2 Timoteo 3:1-5, mu bindi bizinda kukaba  nkungu “mbibu kwikalela [NWT].” Musengwa Paulo asambede misako zinabede nazo bantu mu bindi bizinda. Atendile buno bantu . . .

• bekeiyelama bobenyene,

• bekaba belami ba bikulo,

• bekaba betekwanza babuti babo,

• tabekaba balandania,

• tabekaba na lutundo lwa mubuto,

• bekaba betekwizugila,

• bekaba bakali nu batombo,

• bekatunda meiya kuteli kutunda Kalaga,

• bekamoneka buno batunda Kalaga tondo tabekumwanza.

11. Kulembana na Nimbo 92:7, kikizi u kikabasela bantu babi?

¹¹ Ndi bubo u buli misako za bantu gaukulamaga? U buli bantu beingi bubo mu kesé kinsania. Tondo bwigi gano Kalaga akite bumozi. Alaga bunee: “Ndi bantu babi bitila anga bisugu, nu ndi bansania bekukita bubi babe beingi, nti ku kabamba  ka buno babigibwe [bazikibwe] ku milyalya.”​—Nimbo 92:7.

12, 13. Mu bindi bizinda, Yehowa atukasya kumenya bikizi?

¹² Biblia byalenganizye buno, ku bindi bizinda, kukaba mbabazyo neingi nu tubebe. Tondo byalenganizye buno kunabasede tondi misagu misoga.

¹³ Kumenya busoga meigisya ma Biblia. Mulengania Danieli asanzile ku kabamba ka bindi bizinda bunee: “Bumenyinino bwa bulili bukaba bweingi.” (Danieli 12:4, NWT) Mu bindi bizinda, Kalaga enakasizie bakambi bage kumenya busoga meigisya ma Biblia. Unu bwakitile, nunse kutukila mwaka wa 1914. Anga buno, Kalaga atukasya kumenya bwisulilwa nu mutali w’izina lyage, makengelo mage ku kesé, kisansa kya bukuluzi u kikizi, buni bukubezaga bakuzi nu kilemanizio kya kuyukibwa kutuka ku bakuzi (Sanzula mikanda 21 nu 25). Twamenya buno Bukota bwa Kalaga u guvernema imozi zikazindya mankunku meitu mansania. Twamenya lingo buni butunaba na mbogimbogi nu buni butunalama kwa kutananizia Kalaga. Tondo bakambi ba Kalaga bekukambyaga buni bibekwijigisya? Bungo bulengania bwakula lubuzia lulo.

14. Musagu musoga wa Bukota ukusambalwa kuni, nu na banazi?

¹⁴ Mulimo wa kusambala mu kesé kinsania. Yesu atendile buno ku kabamba ka bindi bizinda: “Musagu musoga wa Bukota ukasambalwa ku bansania ba kisi kinsania.” (Matayo 24:3, 14) Musagu musoga wa Bukota ukusambalwa mu mitendezi zatinga 1 000 nu mu nsé 240. Balongeki ba Yehowa beli “ba kilongo na kilongo,  ba kikanga na kikanga”, bekusambala mu kesé kinsania. Bekukasia bantu bamenye Bukota bwa Kalaga u kikizi nu bikizi u bukakitila banakantu. (Kulolesibwa 7:9) Bekukita bubo kwa kutasega musanga. Anga bwatendile Yesu, bantu beingi bekubasomba aba kubasungya, tondo takuli kinabazugila kukita mulimo wongo.​—Luka 21:17.

15. a) Wakatizia lebelebe buno tukulama bindi bizinda? Ku kani kabamba? b) Kikizi u kikabasila babo betekwanza Yehowa? c) Kikizi u kikabasila babo bekwanza Yehowa?

¹⁵ Wakatizia lebelebe buno tukulama bindi bizinda? Bulengania bweingi bwa Biblia ku kabamba ka bindi bizinda bukuzindilila ono lelo. Bwigi gano, Yehowa azindye mulimo wa kusambala musagu musoga. Nu “kuzinda” nti kwabase. (Matayo 24:14) Buni u bwisulilwa bwa “kuzinda”? Kuzinda u Harmagedoni. U nkungu zikazikya Yehowa bubi bunsania. Ekakambya Yesu nu banzelo beiya magala kuzikya babo bansania betekwanza Kalaga nu Yesu. (2 Batesalonika 1:6-9) Kusila kwa bubo, Satana nu basumbu bage tabekaengelela lingo bantu. Babo bekutunda kwanza Kalaga nu bekutunda kusondelezibwa na Bukota bwage bekaimonena bukazindilila malagi mansania ma Kalaga.​—Kulolesibwa 20:1-3; 21:3-5.

16. Kubuno kuzinda kuse bwigi, watunganana kukita kikizi?

¹⁶ Kesé kikino kikusondelezibwa na Satana kise bwigi kuzikibwa. Kasi buli busoga kwibuzya bunee: “Natunganana kukita kikizi?” Yehowa ekutunda ujigisye bitondo byeingi ku kabamba ka Biblia bolengelenge na magala mobe. Kasi ujigisye na komanizia. (Yoana 17:3) Kwa kukasya bantu bamenye meigisya ma Biblia, Balongeki ba Yehowa bekubezaga na mikundamano naa izinga. Kasi idendeke kukundamana gamozi  nabo. (Sanzula Baebrania 10:24, 25.) Ndi wamenya buno unakita mugaluko kishembe, galuka nu: ntube na boba. Ndi wakita bubo, bulemba bwobe na Yehowa nti bwagugumane.​—Yakobo 4:8.

17. Kabamba kakizi kuzinda kukasalimia bantu?

¹⁷ Musengwa Paulo atendile buno kuzikibwa kwa bantu babi kwabase “anga bukuvwa mwibi mu kindi.” (1 Batesalonika 5:2) Bubo bwisulilwa buno kuzinda kukabasa mu nkungu zitekamenya bantu. Yesu alenganizye buno bantu beingi tabekaitabizya tulolesio tukulosya buno tukulama bindi bizinda. Atendile bunee: “Anga bwabezaga mu bindi bya Noa, u bukaba kuvwa kwa Mwana wa Bantu. Kubuno mu bindi bibyo lwabusio lwa mwiyalo, bantu baliaga nu banuaga, basongaga nu basongagwa, aaba nu busi bubo bwingide Noa mu bwato, nu bo tabamenyine bwampa aaba nu mwiyalo munene wavule nu kwita bansania.”​—Matayo 24:37-39.

18. Ntondi nkizi zatukasile Yesu?

¹⁸ Yesu atutonda buno tatwengelelwe na “buliagundu nu kukatwa na maku, nu kwikutia na makengelo ma kalamo kakano.” Atendile buno kuzinda kunabasa “anga itega”, u kubula buno kwa kutangala. Atendile lingo bunee: “Busi bubo bukabasila bantu bansania beli mu kisi kinsania.” Kusila atendile bunee: “Tondo kesiazi ntende, segazi nkungu insania buno mube na magala ma kwibembukya na bitondo binsania byabase nu kwemana lwabusio lwa Mwana wa Muntu.” (Luka 21:34-36) Kabamba kakizi kuli mutali kuungwilila ntondi za Yesu? Kabamba keli buno kesé kya Satana kise bwigi kuzikibwa. Bantu bekaitabizibwa tugu na Yehowa nu Yesu u bekaonibwa. Bekalama milyalya mu kesé kito.​—Yoana 3:16; 2 Petro 3:13.