1, 2. Lubuzya lukizi luwatunganana kwibuzya? Nu kabamba kakizi buli busoga kwibuzya bubo?

KUTINGILA kwijigisya kwobe Biblia, wamenya buno bantu beingi bekutenda buno bekumukumbamina Kalaga, tondo bekwigisya aba kukita bitondo byekusomba. (2 Bakorinto 6:17) Ukinsa Yehowa ekutukakizya buno tutuke mu idini lya buza, “Babeli Munene.” (Kulolesibwa 18:2, 4) Wakite kikizi? Tubansania twatunganana kwisombolela. Nu twatunganana kwibuzya bunee: “Nkutunda kukumbamina Kalaga mu nzila z’ekutunda aba nkutunda kumukumbamina mu nzila zinikukitaga naa busi?”

² Wakita busoga ndi useli watuka mu idini lya buza. Tondo, mango kunaba bumba bwa idini lya buza buuki watunda. Tulole bumba kishembe gazisamba. Nu wamenye léno kabamba kakizi buli busoga kuzisomba anga bukuzisomba Yehowa.

3. a) Kabamba kakizi bantu kishembe bekumona buno buli bubibu kukumbamina Kalaga kuteli kukambya nkisi aba bikeko? b) Biblia byatenda kikizi ku kabamba ka kukambya nkisi aba bikeko kwa kukumbamina Kalaga?

³ Mu miaka niingi, bantu bekukambyaga nkisi aba bikeko nu kuzibeka ku biziki kishembe kwa kukumbamina Kalaga. Ndi bubo u buukukitaga nugwe? Ndi ububo, mango unamona buno buli bubibu kukumbamina Kalaga kuteli kukambya bibyo. Tondo kengela bunee: Yehowa wenyene u ukusombolaga butwatunganana kumukumbamina. Nu Biblia bili bwase: ntekutundaga tukambye nkisi aba bikeko  kwa kumukumbamina.​—Sanzula Kutuka 20:4, 5; Nimbo 115:4-8; Isaya 42:8; 1 Yoana 5:21.

4. a) Kabamba kakizi tatwatunganana kukumbamina bankoko? b) Ku kabamba kakizi Yehowa azugide bakambi bage buno tabalonde kwezezya na bakuzi?

⁴ Bantu kishembe bekukambyaga nkungu niingi, magala meingi nu bikulo byeingi kwa kubogyabogya bankoko babo. Mango mambizi bekubakumbamina kutingila kabwasa nu bungo-bungo. Tondo twijigisizye buno bakuzi tabenatukasya aba kutukitila bubi. Tabekulamaga kungo. Nu buli bubi kulonda kwezezya nabo kubuno musagu wa mukuzi taukutukaga kwage tondo ukutukaga ku basumbu. Ukinsa Yehowa azugide Baisraeli buno tabalonde kwezezya na bakuzi. Tabatungananine kukita kinsania kili na mugomyo na bulaguzi.​—Kukokomezia mulembe 18:10-12; sanzula mukanda 26 nu 31.

5. Kikizi kinakukasya buno ntukambye lingo nkisi kwa kukumbamina Kalaga ndi wazikambyaga aba ntukumbamine lingo bankoko?

⁵ Kikizi kinakukasya buno ntukambye lingo nkisi ndi wazikambyaga kwa kukumbamina Kalaga aba ntukumbamine lingo bankoko? Watunganana kusanzula Biblia nu kusongolola busoga makengelo ma Kalaga: bubo “bukusombwa” nage. (Kukokomezia mulembe 27:15) Naa busi, sega ku Kalaga buno akukasye kusomba bibyo anga gwe nu umukumbamine mu nzila z’ekutunda. (Isaya 55:9) Katizya buno akukase magala ma kwilekanukya na binsania bili na mugomyo na idini lya buza.

6. Kabamba kakizi bakulu ba madini bakatile lwango lwa kukita kisagulo kya kubutwa kwa Yesu ku kindi kya 25 mwezi 12?

⁶ Mu kesé kinsania, Noeli zili imozi gesamba bisagulo binene bikutundwa na bantu beingi. Bantu beingi bekukengelaga buno kili kisagulo kya kubutwa kwa Yesu. Bwengukana na bubo, Noeli zili na mugomyo na idini lya  buza. Kitabu kimozi kisula buno, bapakani ba ku mwino wa Roma (bantu bakumbaminaga tulaga tweingi), bakitaga kisagulo kya kubutwa kya kalaga mosé ku kindi kya 25 mwei wa 12. Bakulu ba madini batundaga kuluta bapakani beingi buno babe bakristo. Ukinsa bakatile lwango lwa kukita kisagulo kya kubutwa kwa Yesu ku kindi kya 25 mwezi 12, aba buno ntabutilwe mu kindi (idati) kikyo (Luka 2:8-12). Beigisibwa ba Yesu tabakitaga kisagulo kya Noeli. Kitabu kimozi kyatenda buno kwatingile miaka 200 na gabutilwe Yesu, “takwabezaga muntu wampa wamenyile lebelebe kindi kyabutilwe Yesu, nu bantu beingi tabaangaga bubo.” (Sacred Origins of Profound Things) Lebelebe Noeli zalingile kukitwa kuzinda kwa miaka niingi na gabutilwe Yesu.

7. Ku kani kabamba bakristo ba bulili tabekukitaga kisagulo kya Noeli?

⁷ Bantu beingi bizi buno Noeli nu bumba bwage (anga kukasana nkaso nu idia) bili na bulingilo bwa kipakani. Mu nkungu kishembe ku Angletere nu ku ingo nsé za Amerika za bezaga mu bukobe, bantu bazugidwe kukita kisagulo kya Noeli kutukila bumba bwa kyo. Nu muntu unsania utaanzaga gozo mulembe asungibwaga. Tondo kuzinda kwa miaka kishembe bantu balingile lingo kukita kisagulo kya Noeli. Ku kani kabamba bakristo ba bulili tabekukitaga kisagulo kya Noeli? Kubuno bekutundaga kutananizya Kalaga.

8, 9. Ku kani kabamba bakristo batangi tabakitaga kisagulo kya kukengela busi bwakubutwa?

⁸ Bantu beingi bekukitaga kisagulo kya kukengela busi bubabutilwe. Ndi bakristo babulili bekukitaga nubo kisagulo kyongo? Bisagulo byakukengela busi bwa kubutwa  byatendelwa mu Biblia byakitilwe na bantu batakumbaminaga Yehowa. (Kulinga 40:20; Marko 6:21) Bapakani bakitaga kisagulo kya kukengela busi bwa kubutwa kwa kw’anza tulaga twabo twa buza. Unukinsa, ku bakristo batangi, “kisagulo kya kukengela busi bwa kubutwa kyabezaga bumba bwa bapakani.”​—The World Book Encyclopedia.

⁹ Baroma nu Bagiriki bakengelaga buno muntu unsania abutwaga mu busi bwa kisagulo kyakukengela busi bwakubutwa bwa kalaga kishembe ka buza. Bakengelaga buno kwabezaga musumbu kishembe wezezyaga na kako kalaga ka buza gabutwaga naa mwana. Nu buno wozo mwana alangwe na gozo musumbu, mwana atungananine kukita kisagulo kya kukengela busi bwabutilwe.

10. Ku kani kabamba bakristo ba bulili tabekukitaga kisagulo kya kukengela busi bwakubutwa?

¹⁰ Ku makengelo mobe ndi Yehowa ekutananizibwaga na bisagulo bili na muungwano na idini lya buza? (Isaya 65:11, 12) Nu kilo. Ukinsa bakristo ba bulili tabekukitaga kisagulo kya kukengela busi bwa kubutwa aba kingo kisagulo kili na muungwano na idini lya buza.

11. a) Kabamba kakizi bantu kishembe bekukitaga bisagulo bya bupakani? b) Kikizi kyatunganana kuba kya mutali kwobe?

¹¹ Bantu beingi bizi buno Noeli nu bingo bisagulo bili na bulingilo bwa kipakani, tondo bekukuzya kubikita. Bekutendaga buno bibyo bisagulo bikubakasaga biziki bisoga byakuba gamozi na bikanga byabo. Buni buli makengelo mobe? Tabuli bubi buno muntu atingye nkungu gamozi na kikanga kyage. Yehowa u wabumbile kikanga nu ekutunda buno bantu ba kikanga bungwane busoga. (Baefeso 3:14, 15) Tondo tatunalonda tugu kubogyabogya bantu ba kikanga kwa kukita bisagulo bya madini ma  buza. Kasi kili kya mutali u kulonda kutananizya Yehowa. Ukinsa musengwa Paulo atendile bunee: “Lindikazi buni bunatananizia Mukota.”​—Baefeso 5:10.

12. Kabamba ka buni Yehowa ntekutananizibwa na bisagulo kishembe?

¹² Bantu beingi bekukengelaga buno bulingilo bwa bisagulo tabuli na mutali wampa. Tondo makengelo ma Yehowa mengukana na bubo. Ntekubogela-bogela bisagulo bili na bulingilo bwa madini ma buza binube bikukutya nsé aba bantu. Anga Bamisri, babezaga na bisagulo byeingi bya tulaga twa buza. Kusila kutuka ku Misri, Baisraeli baigile kisagulo kya Bamisri nu babwide buno bwabezaga “busi bunene [kisagulo kya NWT] bwa Yehowa.” Tondo basungizibwe na Yehowa ku bubo. (Kutuka 32:2-10) Mulengania Isaya atendile bunee: “Tamwitubye ku bintu bili na nsese.”​—Sanzula Isaya 52:11.

13. Mbuzya nkizi zi uniibuzya, busi bukasiga kukita bisagulo bya kipakani?

¹³ Busi buukasiga kukita bisagulo bya kipakani embe ukaibuzya nunse. Anga: “Buni bunikakita gekambuzya bilemba byane buno kabamba kakizi nsikukita lingo kisagulo kya Noeli? Nakite kikizi ndi nakaswa nkaso za kisagulo kya Noeli? Nakite kikizi ndi iba wane aba mukikulu wane ekutunda nikite kisagulo kya kipakani? Buni bunakite kwakukasya bana bane buno tabongoe kwakutakita kisagulo kya kipakani aba kya kukengela busi bwabo bwakubutwa?”

14, 15. Buni buunakita ndi muntu akubula buno “bone fete” nu ndi wakaswa lukaso mu bindi bya bisagulo bya kipakani?

¹⁴ Buli busoga kukengela lwabusyo lwa kukata bungatu bwa biwatende nu biwakite nu kuba na makengelo masoga. Anga, ndi muntu akubula bone fete, ntwatunganana kumumona buno eli muntu wa bulia. Unamusima  tugu. Tondo, mango bantu kishembe benatunda kumenya byeingi. Gago léno unamusolela kabamba kakizi ntukukita kisagulo kyongo. Ube muntu wola nu anza bango, nu ntubatendele bitondo byakwinia mutima. Biblia byatenda bunee: “Kutenda kweinyu kube na mponga bindi binsania, nu kulungwa na munkange buno mumenye bumwatunganana kwakula ku muntu na muntu.” (Bakolosayi 4:6) Unabula buno ukutundaga kutingya nkungu gamozi na bango nu kubakasa nkaso tondo ta mu bindi bya bisagulo bibyo.

¹⁵ Wakite kikizi ndi muntu umozi akukasa lukaso mu bindi bya bisagulo bya kipakani? Biblia tabyatendela binsania bitunakita, tondo byatusungula buno tube na kalenganio kasoga. (1 Timoteo 1:18, 19) Embe muntu wakukasa lulo lukaso ntizi buno ntukukitaga kikyo kisagulo. Mango enakubula bunee: “Nizi buno ntukukitaga kino kisagulo, tondo nkutunda tugu kukukasa luno lukaso.” Mu nzila zezo aba mu zingo uli na bungatu bwa kwisombolela ndi witabizie lukaso lwongo aba kilo. Aba bungatu bu unakata, menya buno watunganana kuba na kalenganio kasoga. Tatukutunda kukita kitondo kyampi kinabigya bwida bweitu na Yehowa.

16. Wakite kikizi ndi kikanga kyobe kyatunda kukita kisagulo kya kipakani?

¹⁶ Wakite kikizi ndi kikanga kyobe kyatunda kukita kisagulo kya kipakani? Ntwende myango nabo. Kengela buno, beli na bungatu bwa kwisombolela bya kukita. Ube muntu wolela nu ukutye makengelo mabo, anga bu unatunda nugwe bakutye makengelo mobe. (Sanzula Matayo 7:12.) Buni bu unakita léno ndi kikanga kyobe kikutunda mutingye nkungu gamozi ku kikyo kisagulo? Kitangi, sega ku Yehowa buno akukasye kukata bungatu busoga.  Kengela nunse kabamba ka kukita bubo nu kuzinda londa misagu mu biketelwa bya Balongeki ba Yehowa buno umone lukasyo. Ntwibilile buno, kiwatunganana kukita u kutananizya Yehowa.

17. Buni bu unakasya bana bobe buno tabejungwe bubi gabamone banyabo bekukita kisagulo kya kipakani?

¹⁷ Buni bu unakasya bana bobe buno tabejungwe bubi gabamone banyabo bekukita kisagulo kya kipakani? Ube na bugomya bwakubakitila kintu kishembe kyakubabogyabogya. Lingo, unabakasa nkaso zibatalemaninaga. Imozi gesamba nkaso nsoga ziunabakasa u kutingya nkungu gamozi nabo nu kubalosya buno wabatunda.

18. Kabamba ka buni twatunganana kukundamana?

¹⁸ Twatunganana kutuka ku idini lya buza nu kusiga bisagulo nu bumba bwabyo buno tutananizye Yehowa. Tondo twatunganana kukumbamina Kalaga mu nzila z’ekutunda. U nzila nkizi? Nzila imozi u kukundamana ku naa mikundamano za kikristo. (Sanzula Baebrania 10:24, 25.) Kubuno mikundamano zongo zikile za kilemanizio ku idini lya bulili. (Nimbo 22:22; 122:1) Nu zikutukasa kiziki kya kulindyana mitima.​—Baroma 1:12.

19. Kabamba ka buni buli busoga kusambalela bango biwajigisizye mu Biblia?

¹⁹ Ingo nzila u kusambalela bango kubiwajigisizye mu Biblia. Bantu beingi bekwangama na butombo bwa bigya kesé. Embe wizi bamozi. Ubasolele kilemanizio kyobe kisoga kya nkungu za galwabusyo. Kwa kukundamana ku mikundamano nu kusolela bango bulili bwa Biblia, ntwabe lingo na nkasa za kuba ku idini lya buza aba kulemba bumba bwazo. Katizya buno ndi wasombola kukumbamina Yehowa mu nzila nsoga, akukase lukoga ku magala mawakita nu wabe na mbogimbogi.​—Malaki 3:10.