Unakita kikizi kwa kusiga kunua maku nunse?
Bantu kishembe beku nuaga maku nunse gabeli na mizangozango, ndi bimona kuba kwikazi, aba gaba koka mubili. Ndi us’anua kutinga wâkalazi? Ndi u buligo, kikizi kasi kiunakita kwa kuta tinga-myaga mu ku nua maku aba kubasila kuba kanyombo? Mona misagu za kukambya zinakukasya ku bubo.
Kuta nua maku nunse kwisulilwa buni?
Bwatenda Biblia: “Ntwikale gamozi na banuzi [nunse NWT] ba maku.”—Misumo 23:20.
Kengela bubuno: Biblia tabyazugila kunua maku kwa kuta tinga-myaga. (Musambazi 9:7) Aba bubo, byingukanizya kunua maku kwa kuta tinga-myaga, kunua kwa kutinga-myaga nu kuba kanyombo. (Luka 21:34; Baefeso 5:18; Tito 2:3) Aba buno muntu ena nua nunse maku nu kutabasila kuba mulebi, tondo ndi anua nunse enakata bulamuzi bubi aba kubigya lukita lwage lwa mubili nu mwezezyo wage gamozi na bango.—Misumo 23:29, 30.
Bantu beingi beli na bumenyinino kishembe ku bubo b’izi kwengukanizya kunua maku kunalisya nkoma nnene nu kuko kunalisya nkoma nkenke. Bekumenyaga bubo kutingila bituma binga bya maku biku nuaga muntu nâ busi, nu bindi binga kwizinga. * Buligo buno, kusila kunua maku mbaselo tazikubezaga zezo-zezo kubansania, nu bukubezaga tugu busoga kuta nua mu nkungu kishembe. Kulembana na Iketelo lya Kesé ku Lukita lwa Mubili (O.M.S):
“Kunua kituma kimozi aba bibele nti zise neingi—ndi:
Ukwendya kaminyo aba kukambya masini.
Bindi binsania biuli n’ijeme nu ukumomya.
Ukunua idawa.
Uli na lusambo kishembe.
Ntukukosya kwizugila kunua.”
Tumenyekilo tunakukasya kumenya ndi uku tinga-myaga mu kunua maku
Bwatenda Biblia: “Tulonde nu kulindika nzila zeitu.”—Kulila kwa Yeremia 3:40.
Kengela bubuno: Unibembukya na mbaselo mbi zikulisibwa na kunua maku nunse ndi wasongolola maku megezye gani ma ukunuaga n’imbizi nu kugaluka ndi u buwijanizya. Lola busoga tuno tulolesio twalemba twalosya ndi us’anua maku nunse.
Watunganana tugu kunua maku buno umone mbogimbogi. Wijungwa buno watunganana tugu kunua buno wijungwe busoga, wibogye-bogye, aba kutingya nkungu gamozi na bida bobe. Ukunua kwa kulwania mankunku mauli namo.
Us’anua kutinga wâkalazi. Us’anua mambizi meingi. Watunganana kunua nunse nu kunua maku meli makali nunse buno wijungwe anga bwijungwaga wâkalazi.
Kunua maku kus’akulisizya milondo ku numba nu kunkazi. Anga, ukuzimizya musanga mweingi u utenazigile kuguzimizya ku maku.
Kunua maku kus’akusindika kukata bulamuzi bubi, anga kugeleka kwendya kaminyo, kwogelela mu mazi, nu kukambya masini.
Bunuzi bwobe bwa maku busa zangya-zangya bango. Nu gaba kubula bubo, nti wabongela aba kwitendela. Ukugeleka kubisa bango bunuzi bwobe, aba weka buza kubasolela nkindi ziukunuaga.
Ntukukosya kusiga kunua. Use wageleka kusiga kunua, tondo ntukubukosya.
Nsungu itano zakukasye ku nua maku kwa kuta tinga-myaga
1. Kala lwango.
Bwatenda Biblia: “Makengelo ma mwiya komanizia makulusia mutali nunse.”—Misumo 21:5.
Geleka kukita bubuno: Sombola bindi biwanuage kwizinga. Menya maku megezye gani mawa nuage mu bibyo bindi. Nu longeka bindi bibele kwizinga biwasigalage bubo kuteli kunua.
“Kuta nua bindi kishembe kuli nzila nsoga nunse za kukubembukya na mbaselo mbi za kuba mukobe wa maku,” u bwatenda asosiasio imozi za ku Royaume-Uni likulisyaga nsungu zalemanina kunua maku.
2. Zindilizya lwango lwobe.
Bwatenda Biblia: “Mwitile nunse . . . kuzindilizia . . . mulimo, . . . bumukukita [aba umwalingile kukita NWT].”—2 Bakorinto 8:11.
Geleka kukita bubuno: Menya nkindi za maku ziwisage mu kituma nu gani gazazindilage mukyo, buno umenye maku megezye gani mawa nuage. Titikizya buno uli na maku meteli makali nunse m’ukutundaga bindi binsania.
“Kukita migaluko mikeke kuna kubembukya na mbaselo mbi zikulisibwa na kunua maku,” u bwatenda likolo lya (L’institut américain de prévention de l’abus d’alcool et d’alcoolisme) lya ku États-Unis.
3. Sigala mu lwango lwobe.
Bwatenda Biblia: “Kwitabizia kweinyu . . . “Ee,” nti “Ee,” nu kutuna kweinyu . . . “Ta bubo,” nti “Ta bubo.”—Yakobo 5:12.
Geleka kukita bubuno: Ube kayekayeka kunana kunua, nu ukite bubo kwa lwanzo ndi muntu kishembe akusega kunua mu nzila zitalengemana na lwango lwobe.
“Buwabe kayikayika kunana kunua maku gabakukasa mo, unu bwalinde lwango lwobe,” u bwatenda likolo lya ku États-Unis litwa tekwide gantar’agano.
4. Kengela mutali wa bulamuzi bwobe.
Bwatenda Biblia: “Kuzinda kwa kitondo kuli kusoga kutinga kulinga kwakyo.”—Musambazi 7:8.
Geleka kukita bubuno: Kita liste za tubamba twakusinga kwibekela myaga ku kunua maku. Ntwibilile mano makengelo masoga, anga kuzombama nkungu neingi, kuba na lukita lusoga lwa mubili, kwonia mosanga, nu kwezezya busoga na bango. G’ukusolela bango bulamuzi bwobe, tendela nunse mutali uwamone taj mankunku.
5. Lemanina lukasyo lwa Kalaga.
Bwatenda Biblia: “Ninavwama kukita bitondo binsania mu wozo ukunkasaga magala.”—Bafilipi 4:13.
Geleka kukita bubuno: Ndi bunuzi bwobe bwa maku buku ku zangya-zangya, sega ku Kalaga, buno akukasye. * Umusege magala nu bwangato bwakwizugila. Ibikile nkungu za kulonda menge mekukamba meli mu Kitondo kyage, Biblia. Unakosya kwibekela myaga ku kunua maku kutingila lukasyo lwa Kalaga.
^ Anga bwisula departema za amerika ku lukita lwa mubili nu milimo za bantu, kuli mbaselo neingi mbé kwa “mukikulu kunua bituma 4 bya maku kwa busi nu 8 kwizinga, nu wamulume kunua 5 kwa busi aba 15 kwizinga.” Nâ nsé zili na zage milembe zalemanina maku megezye gani mena nua muntu, kasi wezezye na munganga wobe buno umenye bituma binga aba maku megezye gani ma una nua.
^ Ndi ntukubukosya kankanka, watunganana lingo kulonda lukasyo ku ba minganga.
