1-3. Yova dzá nrŭ ka ndima dzzdzz dho nari ká kʉ ngba kpakpalo ro mai?

 YA MWISHO ká ni ro dzzngʉe ngba saa na? Nja saa na, ko adi dzz ko nanga jini ji nari dho. Ro bí ina ko adi dzz ko thí bʉni bʉ nari dho. Loroji na, ko ka ko dzz ji ko ji ná le dhedhe ná saa na ma. États-Unis nǎ di ná le-ve Lorilei ndingʉeri ɨ: “Nja saa na ma thí ngʉ adi njedha ba bbo madzá singbangba dhengʉe nari dho, føri dho ri ngʉ adi njani nzá ma iso ka ndi pini naribbai. Fø saa na, ma ngʉ adi rinja nzá fø lo tso ka ndi veni ma dho naribbai.” *

² Ko ka ko dzz dho ná nja lo ki ma kʉ ddi. Hiromi, Japon nă di ná ddikpa painia pongʉeri: “Nja saa na ma thí ngʉ adi njedha ba, lo ma d’ra dho ná nrŭ ma rr nzɨ nari dho. Nja saa na ma ngʉ adi dzzdzz ndirigoti ma ngʉ adi nganzi Yova kó ma tsotso ndiro ma ba ni bbʉbbʉlo ne ná le d’e.”

³ Nja saa na ká ni adi ni ro mbu fø le-vei bbai ddi? Ko kana bí kʉ ná nrŭ ka ndima mbu ndima fø ngba. (1 Pe. 5:9) Ko adi riji ko “njínjí Yova dho hwè na,” ro ko ka ko njínjí ke dho dzz ko dzz ro maddi, dhonalo nja saa na ko thí ka ndi bʉni bʉ inga ko ka ko ba kpakpalo ko tøni chí ke dho nari dho. (Zb. 6:6; 100:2) Fø di ná kpakpalo na ko bani ró ká ko ka ko si ri djolu ngbaribbai?

4. I lo nǎ ká ko si loti ngba lo djo?

⁴ Ko ka ko ba somo Yesu dhó loroji nă ro. Ddikpa saa na, Yesu thí bʉngʉeni nari ‘lingʉeri ke ma dzz ddi.’ (Yoh. 11:35; Lu. 19:41; 22:44; Ebr. 5:7) Akotilo Yesu dzzngʉe ná fø saa djo. Fø lo djo ko loti ná saa na, ko si ri nǎ ro ko ka ko ba ná somo nja. Ko si ko ka ko njí nalo ma nja ddi, njati ddikpa lo liri ko dzzdzz ró.

5. Yohana 11:32-36 nă le ndi nalo nǎ ro ká ko ba ngba somo Yesu djo?

⁵ Cho 32 na Y.G.G., bbo grɨ ngʉ o ná saa na, Yesu dzá kau Lazaro dhe kongʉe ndirigoti ke dhengʉe dhe. (Yoh. 11:3, 14) Ke vei ngʉe aro, Marta ma Maria ma na, ndirigoti Yesu jingʉe fø familia bbo. Fø isɨnrŭ thí bangʉe njedha bbo ndima vi ndima dhi djona bbo ndima ji ná ke nari dho. B’lo Lazaro dhe nari goti, Yesu rangʉe Marta ma Maria ma na dhi ngana, Betania nă kpa ngʉ di ná bbagʉ. Yesu si nari Marta rrngʉe ná saa na, le rangʉe lele ndiro ndima nju ke na d’e. Addinga ngbaribbai ma le ngʉ ndi mbu í lo ndi po ná saa na ro nari djo: “Bboke, njati ni e iga ró madhi djona ro nzá ka ndi dhee ri.” (Yoh. 11:21) Føri goti Yesu njangʉe Maria ma dzz nja nrŭ ma na nari ná saa na, ke ma “dzzngʉe dzz i.”​—Azø Yohana 11:32-36.

6. Ddikpa saa na ká Yesu dzzngʉe addudho?

⁶ Yesu ká dzzngʉe fø saa na addudho? Étude perspicace des Écritures ngʉ fø logoti ɨ: “Yesu dzá kau Lazaro dhengʉe ndirigoti le-vei ngʉ di njedha na bbo nari lingʉeri Yesu ‘thí ronga vovo ndirigoti ke ma dzzngʉe dzz ddi.’” * Yesu ka ndi ddienga ndidzá kau Lazaro dhe ngʉ nji ná saa na ke ngʉ ndi mbu, ndirigoti ngbaribbai ma ke ngʉ ndi mbu ndi ra ri utso d’i ndi si dhedhe ro nari djo. Maria ma Marta ma na thí ronga vongʉe bbo ndima dhi djona dhedhe naridho, ná føri Yesu njangʉe nari ma lingʉeri ke dzzdzz i. Njati ni vi nidhó kau ma inga nidhó familia nǎ nrŭ ma ró, ni ma ká ni mbu ni føi. Akotilo fø lo nǎ ro ko ka ko ba ná gbo kʉ ná somo djo.

7. Yesu dzzngʉe ndidhó bbakau dzá lo dho ná føri ká ddi ngba longa ko dho Yova djo?

⁷ Yova ni ká ni mbu ngbaribbai ma nari  famu ni. Yesu kʉ ndidzá Baba “ró ji nganga.” (Ebr. 1:3) Yesu dzzngʉe nari na ke dhongʉe ngbaribbai ma ndidzá Baba adi ndi mbu nari. (Yoh. 14:9) Njati rie ji ni ji ná le dhedhe ri ró, ni ka ni uri nari kʉ Yova ma ndi mbu che ddi nidzá lodho. Ke jiri ndi gø ni thí ró kʉ ná kilonda gø.​—Zb. 34:18; 147:3.

8. Ká addudho ko ka ko uri nari kʉ Yesu si kodhi ji ko ji ná nrŭ gaga?

⁸ Yesu jiri ndi si nidzá ji ni ji ná nrŭ gaga. Yesu dzz nari njí ke d’rangʉeri Marta dho ɨ: “Nidhi djona si gaga.” Marta ungʉe fø lo u. (Yoh. 11:23-27) Marta ngʉe Yova dho njínji chí ndi tøni ro ná le nari dho le chungʉe nabi Eliya ma, Elisha ma na gangʉe Yova dzá nrŭ ro anziro nari chu. (1 Fa. 17:17-24; 2 Fa. 4:32-37) Ndirigoti le rrngʉe lo Yesu ngʉ nrŭ ga nari djo maddi. (Lu. 7:11-15; 8:41, 42, 49-56) Ni ka ni uri nari kʉ nidzá ji ni ji ná nrŭ si gaga. Yesu dzzngʉe ná føri lingʉeri kedzá njedha na ngʉe ná bbakau iso pɨni pɨ, ndirigoti føri ridho gadha ke nja mana bbo!

9. Yesu bbai, ni ká ka ni kó bʉ thí bʉni ná nrŭ tsotso ngbaribbai? Abbʉ ddikpa loroji.

⁹ Ni ka ni kó bʉ thí bʉni ná nrŭ tsotso ko. Yesu nzá dzzngʉe dzz dhé Marta ma Maria ma na ri, ro ke rrngʉe nrŭ dhó lo nari goti, ke pɨngʉe nrŭ iso pɨ. Ko ma ka ko njiri føi bʉ thi bʉni ná nrŭ dho. Australia nǎ di ná ddikpa muzee Dan pori ɨ: “Mabbá le dhengʉe ná saa na, madhó lo jingʉeri nrŭ kó ma tsotso ko. Bí kʉ ná dza dhi nrŭ ngʉ adi saa ba ndiro ko di ndima ma na dyina ma, kuna ma, nja ndima rr madhó lo d’e. Kpa ngʉ adi ribba ma d’ra ngbaribbai ma má ma mbu nari ndima dho. Ndirigoti kpa nzɨ ngʉ adi ma dzz nari ro nja che ri. Kpa ngʉ adi ma tsotso kó nja njí na maddi. Loroji na, nja saa na kpa ngʉ adi madhó motokari ronga ma ʉ, kpa ngʉ adi ra ritsi ro ma dzi ma dho, ndirigoti kpa ngʉ adi nyo ma ri ma dho, ma di ma mbu nzá dho fø lo ka ndi njini naribbai ná saa na. Kpa ngʉ adi sala nji bí ina ma na. Kpa ngʉ adi ndima dho bbʉbbʉ kau bbai ndirigoti ‘kpakpalo dhi saa dho gøni’ ná le-djoi bbai.”​—Mez. 17:17.

10. Luka 19:36-40 nǎ ká le tilo ngba lo djo?

¹⁰ Yesu singʉe Yerusalemu nǎ, Nisani 9, cho 33 na Y.G.G. Chøchø ke si fø bbagʉ ná saa na, bí kʉ ná nrŭ singʉe ndirigoti nrŭ nyangʉe ndima ró ru nanga chu na ke kó tsena, dhonalo kpa ungʉeri ke kʉ ndima dhó Pi nari dho. Føri ngʉe hwè na nrŭ ngʉe ná saa nganga. (Azø Luka 19:36-40.) Føri ka ndi lieri nzɨ ke unakpa ddinga føri goti ka ndi sie ngaba nalo djo. “Chøchø ke si fø bbagʉ ná saa na, ke njangʉe fø bba ndirigoti ke dzzngʉe dzz fø bba dhi lo dho.” Yesu d’rangʉe fø bbagʉ nrŭ ró si njini ná kpakpalo dzz ndi dzz ro.​—Lu. 19:41-44.

11. Yesu ká dzzngʉe Yerusalemu nă kʉ ná nrŭ dhi lo dho addudho?

¹¹ Yesu thí bangʉe njedha dhonalo ke chungʉeri ngba mai Yerusalemu nǎ nrŭ ko ndi hwè na ro, bí kʉ ná Wayaudi nzá ka ndima ue Pidhinga dzá hwè lo i ro ri. Føri dzá lo dho Yerusalemu ka ndi sie sani sa, ndirigoti gøgø ná Wayaudi ka ndima rae nokpá d’i bbagʉ. (Lu. 21:20-24) Njedha dhi lo kʉ, Yesu pongʉeri naribbai, bí kʉ ná nrŭ nzá ungʉe ke ro ri. Ni di ná bbagʉ ká bí kʉ ná nrŭ adi Pidhinga dzá hwè lo i nja ngbaribbai? Njati rie nga bí kʉ ná nrŭ dhé ni d’ra nalo uri ró, ni ká  ka ni ba ngba somo Yesu dzzngʉe nari nă ro? Akotilo gbo kʉ ná somo djo.

12. Ddikpa saa na, Yesu dzzngʉe dzz ndi lai nrŭ dhi lo dho nari ká ddi ngba longa ko dho Yova djo?

¹² Yova adi ngaddi ni nrŭ djo. Yesu dzzngʉe nari ngano ko dho nari kʉ Yova adi ngaddi nrŭ djo ni. “Ke nzá ji ddikpa le ma ba sadha ro ddi ri, ro ke jiri nrŭ krʉ leni le.” (2 Pe. 3:9) I ddoro ko adi ridho ko ji kodhó jirani ji ko kpakpanga nji ko lø kpa thí ronga hwè dhi lo i ko d’ra kpa dho nari na.​—Mt. 22:39. *

13-14. Yesu ká ngʉ adi zølo na ndi kʉ nari dho nrŭ dho ngbaribbai? Ndirigoti ko ká ka ko njiri fø ngbaribbai?

¹³ Yesu njingʉe lod’radha dhi njí kpakpanga na. Ke ngʉ adi ndi ji nrŭ ji nari dho krʉ saa ró ndi longaddi kpa dho nari chulu. (Lu. 19:47, 48) Nde addui ká ngʉ adi ke ronga cho ndi njiri fø? Ke nrŭ dhi ri zø ngʉ nji nari dho. Nja saa na bí kʉ ná nrŭ ngʉ riji ndima rr Yesu dhó lo, fø lo dho “ke ma ndi unakpa ma na nzɨ ngʉ saa ba nja ndima nyo nga d’e ri.” (Mk. 3:20) Ddikpa cha ddikpa ke ngʉ rine ndi tilo Yesu na kuna ná saa na, Yesu ungʉeri u ndi tilo ke na. (Yoh. 3:1, 2) Yesu dhó lo rrngʉe ná bí kʉ ná nrŭ nzá ngʉngʉe ke unakpa ri. Ro ke d’rangʉe lo dho ná bí kʉ ná nrŭ bangʉe ushuuda i ngba. I ddoro maddi ko adi riji ko d’ra hwè dhi lo i krʉ kʉ ná nrŭ dho. (Mdo. 10:42) Ro nja ko njiri fø d’e, ringani ko ø kodhó lo ko d’ra ná chu thika ø.

¹⁴ Adi tayari ni ø lazima kʉ nalo thika d’e. Njati ko di lo d’ra ddikpa saa na dhé ro, ko nzá ka ko ba hwè dhi lo i ka ndima rr ná nrŭ ri. Matilda ró dho kʉ ná Painia pori ɨ: “Mabbá ke ma na ko ngʉ adi ra lod’ra njonjo kʉ ná saa na. Nja saa na ko ngʉ adi lod’ra kukutso ma ndirigoti turusa nrŭ nji ná eneo lu ma. Ko ngʉ adi lo d’ra dyina bí nrŭ kʉ chu nă ná saa na presatware na. Ndirigoti ngasdjó ko ngʉ adi nrŭ ba bbo abba.” Ko nzɨ ngʉ adi lod’ra ko ji ná saa na ri, ro ko ngʉ adi kodhó programu thika le ndiro ko d’ralo ngba nrŭ ka ndima bani bbo abba ná saa na  d’e. Njati ko njiri fø ngba ró, ko ka ko uri nari kʉ Yova nanga si jini ji.

15. Luka 22:39-44 ripo naribbai, Yesu dhe ná kuna ká ngba lo njingʉeni?

¹⁵ Nisani 14, cho 33 na Y.G.G., kuna ke rangʉe Getsemane dhi í nă. Fø ro ke d’rangʉe ndi thí nă kʉ nalo krʉ Yova dho. (Azø Luka 22:39-44.) Fø saa na, Yesu ngʉ “nganzi hø ndi hø ro . . . ndirigoti dzz ndi dzz ro.” (Ebr. 5:7) Nde dhe ke dhe ná fø kuna ká ke nzingʉe nga ngba lo djo? Ke nzingʉe kpakpanga Yova tso ndiro ndi tøni chí ke dho ndirigoti ndi nji ke ji nalo d’e. Yova rrngʉe ndidzá ngba nganzi ndi thí nă ro krʉ nari rr ndirigoti ke chongʉe malaika ndiro ndi li ke kpakpa d’e.

16. Yesu ngʉ nganzi Getsemane dhi í nă ná saa na, ká ke thí bangʉe njedha ngba lo dho?

¹⁶ Yesu ngʉ nganzi dzz ndi dzz ro Getsemane dhi í nă dhonalo kʉ, ke thí bangʉe njedha bbo nrŭ ngʉ ke nja nzɨ madha bbʉ Mungu ró dho dho ná ke bbai nari dho. Yesu chungʉeri nari kʉ ndidho ringani ndi tøni chí Yova dho ndirigoti ndi bbʉ madha ke ró dho dho. Njati rie kpakpalo na ni bani ni tøni chí Yova dho nari dho ri ró, ni ká ka ni ba ngba somo Yesu dzzngʉe nari nă ro? Akonja ko ka ko ba ná gbo kʉ ná somo.

17. Yova ngʉngʉe Yesu dhó sala goti nari nă ro ká ko ka ko ba ngba somo?

¹⁷ Yova adi nidhó sala rr ni. Yova rrngʉe Yesu nzingʉe nalo rr. Ká addudho? Dhonalo Yesu jingʉeri ndi tøni chí ndirigoti ndi bbʉ madha ndidzá Baba ró dho dho. Njati ko tøni chí Yova dho ndirigoti ko bbʉ madha ke ró dho dho ró, ke ka ndi ngʉ kodhó sala goti maddi.​—Zb. 145:18, 19.

18. Yesu ká kʉ bblo kʉ ná kau ngbaribbai?

¹⁸ Yesu chu ngbaribbai ma ni ni mbu nari ngba. Ko djolu lo di sisi ró, ko ka ko e hwè na dhonalo ko iso pɨ nari kʉ ngba ro bangʉeni fø di nalo na ná ke. Fø kau kʉ Yesu. Ke chu ngbaribbai ma le adi le mbu le thí bʉni ró nari ngba ndirigoti ke chu le tsotso ka ndi kó nalo maddi. Ke chu kodhó uzaifu chu ndirigoti ke ndi kó ko tsotso “ngba thonga ná saa na.” (Ebr.  4:15, 16) Ddiddi Yesu ungʉeri malaika kó ndi tsotso Getsemane dhi í nă naribbai, kodho maddi ringani ko uri Yova kó ko tsotso vichapo chulu ma, video chulu, hotuba chulu ma, wazee ko ronga be nari chulu ma ndirigoti dhídhi kiroho nă ná Wakristo chulu ma.

19. Mungu dho ni tøni chí nari kana ni bani na ná kpakpalo dho ká ni ka ni ba kpakpanga ngbaribbai? Abbʉ ddikpa loroji.

¹⁹ Yova si “Mungu dhó ro si ná ngoi” bbʉ ni dho. Yova ká adi ko li kpakpa ngbaribbai? Sala ko adi nji nari chulu ko adi “Mungu dhó ro si ná ngoi ba, krʉ le ka le famu nalo djolu ndi da ro.” (Flp. 4:6, 7) Yova bbʉ ná ngoi adi rili ko thí jotso koko ndirigoti ri adi ko tsotso kó ko e bblo kʉ ná ngaddidha na. Le-ve Luz njangʉe fø lo dzá bbʉbbʉnga, le pori ɨ: “Bí ina ma adi ma mbu ddiro kʉ naribbai. Nja saa na fø lo adi rili ma mbu ma nzá Yova ji naribbai. Fø di nalo ba nga ró, ma adi ngbaribbai ma má ma mbu nari d’ra thei Yova dho. Fø ro sala adi rili ma mbu ma bblo.” Fø le-ve pori naribbai, ko ka ko ba ngoi sala chulu.

20. Yesu dzzngʉe dzz nari nă ro ká ko ba ngba somo?

²⁰ Yesu dzzngʉe dzz nari pɨ ko iso ndirigoti ri nă ro ko ba somo bbo! Kodho le nonga nari kʉ ringani ko kó bʉ thí bʉni ná nrŭ tsotso ndirigoti ko uri nari kʉ Yova ma Yesu ma na ka ndima kó ko tsotso ngba njati rie kodhi ji ko ji ná le dhedhe ma ri ró. Ko le li kpakpa ko d’ralo, ko ddi longa zølo na dhonalo Yova ma Yesu ma na adi fø sifa dho. Ko iso ka ndi pini pɨ dhonalo ko churi Yova ma ndidzá ngba Yesu ma na adi ngbaribbai ma ko ko mbu nari famu ni. Kpa chu kodhó uzaifu ma ndirigoti kpa jiri ndima kó ko tsotso ko ndiro ko ve kodhó uzaifu tso d’e. Nja ko ve kodhó kpakpalo tso d’e, ako njinjí ko chu nalo na kpø Yova tsoni ndi si nrŭ “nyǒ dda krʉ njʉnjʉ” nari si njini nji ná ngadjo!​—Ufu. 21:4.