1-2. (a) Ko ká si loti ngbá ngadhudha djo? (b) Addui ká ridho Yova jiri ji ndi kó ko tsotso ko?

 YOVA ka ndi kó ko tsotso ko hwini maisha nǎ ko bani na ná kpakpalo na ndirigoti ko é hwè na kedzá njí ko nji nari kana. Nde, ke ká adi ko tsotso kó ngbá chu nǎ? Ko ká ka ko ba faida ngbaribbai Yova ko tsotso kó nari nǎ ro? Fø ngadhudha goti ko si ba i lo nǎ. Ro fø logoti ko ba nari njí, akotilo i ngadhudha djo: Yova ká e tayari nì ko tsotsokodha dho?

² Mutume Paulo ndingʉe Waebrania dho ná barua ka ndi kó ko tsotso ko ba fø logoti. Paulo ndingʉeri: “Yova kʉ ma tsotso kó ná ke; ma ro nzɨ do nji ri. Ndrŭ ká ka ndi nji addu ma ró?” (Ebr. 13:6) Biblia nǎ referase pori, fø verse nǎ le ripo le “tsotso kó ná ke” ná føri na mana kʉ lele rine ndi kó le tsotso ná ke. Addinga Yova rine lele ndi si nzanzani ná le tsotso ko nari djo. Ni ka ni uri u nari kʉ fø lo ridho Yova e tayari ndi kó ko tsotso. Yova dhó ngatsotsokodha chulu, ko ka ko ve ko bani na ná mbudha tso hwè na.

3. Ri ká kʉ ngbá gbo kʉ ná chulu Yova adi ko tsotso kó ndiro ko ve mbudha tso hwè na d’e ri?

³ Ri ká kʉ ngbá chu nǎ, Yova adi ko tsotso kó ko ve mbudha tso hwè na ri? Ndiro ko ngʉ fø logoti d’e, akozø Isaya dzá buku nǎ bani ná lo. Ká addudho? Dhonalo Isaya chulu Yova dhongʉe ná unabi lø njʉ njínji ke dho ná ndrŭ ronga maddi. Godhé, Isaya dho ngbà lú ko ka ko famu Yova bblo ná lo bí ina. Akonja fø loroji ro Isaya sura 30 nǎ. Fø sura nǎ, Isaya dho bblo kʉ ná loroji ndiri na ndi dhǒ ngbaribbai ma Yova adi ndidzá ndrŭ tsotso kó nari d’e. Ke ndingʉeri,  Yova adi ko tsotso kó (1) kodhó sala ndi rr ndirigoti ri goti ndi ngʉ nari chulu, (2) chutso ndi ddá ko dho nari chulu, ndirigoti (3) njʉ ndi ledhá bbʉ ko dho ndirigoti gosi ná saa na ndi si ri bbʉ ko dho nari chulu. Akotilo Yova adi ko tsotso kó nǎ ná gbo kʉ ná chu djo.

4. (a) Isaya dhó saa na ngʉe ná Wayaudi ká Yova njangʉe ngbaribbai ndirigoti ke ká bbangʉeri ngbá lo ba kpa? (b) Yova ká bbʉngʉe ngbá ngab’odha chi ngʉ tøni ná ndrŭ dho? (Isaya 30:18, 19)

⁴ Isaya sura 30 nǎ lo tso ngani ná ngana, Yova nzǐ Wayaudi “kpakpa djǒ dyu ná nzø, chenga ndima ndri chenga djo ro.” Ke pori ki ɨ: “Tsatsa ná ndrŭ ro kʉ thé, . . . nzá ndima jiri ndima rrnga Yova dhó yadha dho ro.” (Isa. 30:1, 9) Ndrŭ nzɨ ngʉ riji ndima rrnga Yova dho ri nari dho, Isaya d’rangʉeri nari kʉ Yova si ribba kpa nzani nza kpakpalo dzá lo dho. (Isa. 30:5, 17; Yer. 25:8-11) Bbʉbbʉ dhé, fø lo njingʉeni nji Babiloni nǎ kpa løngʉe kpa ndima rá kpa na no na ná saa na. Nì mai ringʉe føro, Wayaudi kana chi tøngʉeni ná kpa ro ngʉe nì ndirigoti Isaya d’rangʉe ngab’odha dhi lo kpa dho. Ke pongʉeri kpa dho nari kʉ, ddikpa cha Yova si ribba kpa ki ngʉ vi ndima bba Yerusalemu na. (Azø Isaya 30:18, 19.) Ndirigoti fø lo njingʉeni nji føri nganga bbai. Yova tungʉe kpa tu no tsena ro. Nì mai ri ngʉe føro, cho dangʉe bí Yova klo kpa nari njí. Le ripo “Yova ngab’o ngatso ndi ve ro ndiro ndi dhǒ bblonga ni dho” ná fø lo ridho nari kʉ ddikpa saa ro ka ndi dá vi chi tøni Yova dho ná ndrŭ Yova gø nari njí. Bbʉbbʉ dhé, Waizraeli njingʉe cho 70 Babiloni nǎ no tsena Yerusalemu na le ribba ndima ngʉ nari njí. (Isa. 10:21; Yer. 29:10) Waizraeli rangʉe Babiloni na ná saa na, kpa ngʉ dzz dzz ndima nzani nari dho, ro Yerusalemu na kpa ngʉngʉe ná saa na kpa ngʉ dzz dzz hwè dho.

5. Isaya 30:19 ká ko li kpakpa ngbaribbai?

⁵ Njʉ i lo ka ndi li ko kpakpa: “Bbʉbbʉ dhé, ke si zølo dho ni dho ni tsotsokodha dho ni hø ná saa na.” (Isa. 30:19) Isaya ko li kpakpa ko churi nari kʉ Yova si ko rr ndi ró ko hø ná saa na ndirigoti ke si kodhó sala goti ngʉ lele. Isaya pori ki: “Ke si kodhó logoti ngʉ thei ri ndi rr ná saa na.” Fø lo ko li kpakpa ko nonga nari kʉ, kodhi Baba kʉ ji ndi jiri ndi kó ndi tsó nganzi ná ndrŭ tsotso ro. Fø lo ko chu nari ko tsotso kó ko ve ngatso hwè na.

6. Isaya ndi ná lo ká ridho ngbaribbai nari kʉ Yova adi ndidzá njí dhi kpa krʉ dhó sala rr rr?

⁶ Fø verse ká ddi nja ngbá lo ki ko dho sala djo? Yova adi ko krʉ dhó sala rr rr. Fø ká ko ka ko pori addudho? Isaya 30 dzá sehemu ya 1 nǎ, le ripo “ni” ná fø lo na le bí kʉ ná ndrŭ dhǒ; dhonalo fø ga Yova loti birobiro kʉ ná ndrŭ dho. Ni mai ri kʉ føro, verse 19 nǎ le ripo “ni” ná fø lo na le ddikpa le dhǒ; dhonalo fø ga kʉ ná lo le ti ddiddi ro kʉ ná ndrŭ dho. Isaya ndiri: “Ni ki ro nzɨ si kʉ dzz ri”; “bbʉbbʉ dhé, ke si kʉ zølo dho ni dho”; “ke si nidhó logoti ngʉngʉ.” Yova kʉ Jidha dhi Baba bbai nari dho, ke nzɨ adi ripo bʉ thí bʉni ná kpetsi ngba inga singba ngba dho, “Nidho ringani ni é kpakpa nidhi djona inga nidhi vena bbai ri.” Fønga rɨngana, ke adi ko krʉ nja nì ndirigoti ke adi kodhó sala rr rr.​—Zb. 116:1; Isa. 57:15.

7. Isaya ma, Yesu ma na d’ra ná lo ká dhori ngbaribbai nari kʉ ringani ko di ra anzi sala ko nji nari na?

⁷ Ko di nganzi Yova tsó ko bani na ná lo  djo ná saa na, ke ka ndi bbʉ kpakpanga ko dho nja ko ve fø lo tso d’e. Ndirigoti njati kodhó mbudha tso d’ø tse nzá ma ko e riddi nari bbai ró, ringani ko di nga dhé nzǐ Yova tsó ndiro ke bbʉ kpakpanga ko ve ri tso d’e. Ke rinzi ko di rinji fø. Isaya d’ra ná i lo dho fø lo pʉlʉpʉlʉ: “Nzɨ bba le ronga chʉdha dhi saa ro [Yova] dho sese maddi.” (Isa. 62:7) Fø lo na mana ká kʉ addu? Ko nganzi Yova tsó nzá ko d’i ji ro ná føri kʉ ddiddi nzɨ ko ribba ke chʉ ndi ronga nari bbai. Isaya no Yesu bbʉngʉe Luka 11:8-10, 13 nǎ sala djo ná longa ko dho. Fø ga Yesu ko li kpakpa ko di nganzi nzá “ko d’i ji ro” ndirigoti “ko di ra anzi” roho takatifu ko kó nari na. Ko ka ko nziri Yova ddá chutso ko dho ndiro ko vʉ lonanga bblo d’e.

8. Drrdrr ká Isaya 30:20, 21 nǎ kʉ ná lo njingʉeni ngbaribbai?

⁸ Azø Isaya 30:20, 21. Babiloni nǎ bbasødda d’engʉe Yerusalemu ronga tso cho ddi na nusu kana ná saa na, ndrŭ krʉ nzá bangʉe mukati ma, nyo ma na ri nari dho ndrŭ ngʉ nzani bbo. Ro verse 20 ndirigoti 21 ridho nari bbai, Yova tsongʉeni, njati Wayaudi leni le ndirigoti kpa ø ndima dhó nyí thika ró, ndi si kpa gøgø. Isaya nzingʉe Yova “Bbo Mwalimu,” ndirigoti ke pongʉeri nari kʉ Yova ka ndi ddie longa kpa dho, ngbaribbai ma kpa ka ndima bbʉe madha ndi dho ngbà tso ndi u ná chu nǎ nari djo. Fø lo njingʉeni nji Wayaudi tungʉeni no tsena ro nari goti. Yova dhongʉe ndi Bbo Mwalimu kpa dho ndirigoti kedhó chutso ddadha chulu ri kangʉe ka kedzá ndrŭ ngʉ tsetse ná ibada ki vi. Ko ronga leni le Yova ra bani kodhó Bbo Mwalimu nari dho.

9. Ri ká kʉ ddikpa ngbá chu nǎ ko adi Yova dhó chutsoddadha ba njʉ ri?

⁹ Fø verse na, Isaya pori ko kʉ ddiddi aro kʉ ná chu nǎ Yova longaddi dho ná wanafunzi bbai. Ya kwanza, Isaya pori: “Ni si kʉ nidhó Bbo Mwalimu nja ni nyǒ nganga na.” Fø loroji nǎ, Isaya pori mwalimu tøni ndidhó wanafunzi njí. Ko dho Yova longaddi ná føri kʉ bbo pli kʉ ná pendeleo ko ba ri. Yova ká adi longaddi ko dho ngbaribbai? Ke adi føri nji ndidhó tengenezo chulu. Ko adi mbai po bbo Yova dhó tengenezo chulu ko ba ná chutso ddadha dho! Kodhó njudha ma, asamble ma, vichapo ma, video ma, ndirigoti bí kʉ ná nja ndrŭ ma na chulu ko ba ná longaddidha adi ko tsotso kó kpakpalo na ko bani ná saa na ndiro ko ve ngatso hwè na d’e.

10. Ri ká kʉ ngbá chu nǎ ko adi “ddikpa lo rr [ko] goti ro ri”?

 ¹⁰ Isaya d’ra Yova adi longaddi ko dho ná ya pili chu maddi, ke pori: “Ni bɨ si ddikpa lo rr ni goti ro.” Iga nabi ddi Yova krr di ná mwalimu na ndidhó wanafunzi goti lú ndi bbí ndirigoti kpa ka ndima bbí lú ná chu ndi dho kpa dho ro. Njʉ ma ko adi Yova chu rr ddi ko goti ro. Ká ngbaribbai? Mungu dzá Lo dho roho ddangʉe chutso nari goti ddo si bí b’lo. Føri dho, Biblia ko zø ná saa na, ri adi njini Mungu chu ko rr ko goti ro nari bbai.​—Isa. 51:4.

11. Ndiro ko ve ngatso hwè na d’e, kodho ká ringani ko njí ngbá lo ndirigoti addudho?

¹¹ Ko ká ka ko ba faida ngbaribbai Yova chutso ddá ko dho ndidhó tengenezo ma, ndidzá Lo ma na chulu nari nǎ ro? Anja Isaya d’rangʉeri ná aro kʉ ná lo. Ya kwanza ke pongʉeri, “i ri kʉ chu.” Ya pili, “abbi ri lú.” (Isa. 30:21) Chu (njia) le “chu” ná føri nzá kaka fø bø ri. Kodho ringani ko di “bbí ri lú.” Yova dzá lo ma, kedhó tengenezo ma na chulu ko adi Yova ji ko njí ná lo chu. Ko adi ngbaribbai ma ko ka ko njinjí ko chu ná lo na nari ma chu ddi. Ndiro ko ve ngatso hwè na Yova dho ko njínji nari kana d’e, kodho ringani ko njínji aro kʉ ná fø lo na. Njati ko njínji ko chu ná lo na ró, ko ka ko uri u nari kʉ Yova si ko kobe bbʉ nì.

12. Isaya 30:23-26 ridho nari bbai, Yova ká ka ndi lee ndidzá ndrŭ ronga ngbaribbai?

¹² Azø Isaya 30:23-26. I unabi ká njingʉeni ngbaribbai Izraeli na ngʉngʉe no tsena ro ná Wayaudi djo? Kpa bangʉe ledha bbo kimwili nǎ ma, kiroho nǎ ma. Yova bbʉngʉe kimwili nǎ nyo bbo kpa dho. Føri djolu pli, Yova bbʉngʉe kiroho nǎ nyo bbo kpa dho, føri ngʉe tsetse ná ibada ki ngʉngʉe vi nari. Fø saa na Mungu dzá ndrŭ bangʉe kiroho nǎ ná ledha dangʉe da anziro kpa bangʉe ná ritsi krʉ djolu. Verse 26 ridho nari bbai, Yova bbʉngʉe mwangaza kpa dho nari lingʉeri kpa famu kedzá Lo bblo pli. (Isa. 60:2) Yova kongʉe ndi dho njínji ná ndrŭ tsotso ndiro ndrŭ rá anzi hwè na ndirigoti kpakpanga na ndima njínji ndi dho nari na d’e “dhonalo kpa thí ngʉe hwè na.”​—Isa. 65:14.

13. Tsetse ná ibada ka ndi ngʉe vi ná fø unabi ká ka ndi njieni ngbaribbai?

¹³ Tsetse ná ibada ki ka ndi sie ngʉ vi ná fø unabi ká lø ko ronga maddi njʉ? Ddio! Ká ngbá chu nǎ? Cho 1919 djó ro Y.G.G., mamilioni kʉ ná ndrŭ adi tuni tu Bbò  Babiloni, kali dhi dini nǎ no tsena ro. Kpa dho chutso ddani bblo pli kʉ ná ngana, da ndi da Waizraeli ngʉ di nǎ ná koddo koni ná ngø djolu ro. Føri rili kpa tsu kiroho nǎ paradiso na. (Isa. 51:3; 66:8) Nde, kiroho nǎ paradiso ká kʉ addu?

14. Kiroho nǎ paradiso ká kʉ addu ndirigoti ri nǎ ká ie ma adi di? (Anja nja lo nanga le tu nari.)

¹⁴ Cho 1919 djo ro Y.G.G., ché na le d’ri ná Wakristo adi kiroho nǎ paradiso nǎ ndima di nari hwè nji. b Dz’ djó ngab’odha na kʉ ná Wakristo inga “nja chembø” maddi adi di fø paradiso dhi ngø nǎ ndirigoti kpa adi Yova dhó bbo pli kʉ ná ledha hwè nji.​—Yoh. 10:16; Isa. 25:6; 65:13.

15. Kiroho nǎ paradiso ká kʉ ngbaga?

¹⁵ Njʉ ká kiroho nǎ ngø inga paradiso kʉ ngbaga? Yova dho madha bbʉ ná ndrŭ ka ndima bani dz’ djó krʉ kʉ ná ngalu. Fø lo dho, kpa di nǎ ná kiroho nǎ paradiso maddi kʉ dz’ djó. Føri dho, ri é ngbaga ma ko di njʉ ri ró, ko ka ko é kiroho nǎ paradiso nǎ njati ri é nì ko ko tso gba bbʉbbʉ ibada na ri ró.

16. Ko ká ka ko rá anzi kiroho nǎ bbo d’ani ná paradiso ko nja nari na ngbaribbai?

¹⁶ Ndiro ko di kiroho nǎ paradiso na d’e, ringani ko nanga di jini ji dz’ djolu gble kʉ ná kutaniko dho. Ko ká ka ko njiri fø ngbaribbai? Fø ko ka ko njiri nzɨ ko ko thí li ko djoi ma, ko vei ma na kaka nzá nari djo, ro kpadhó bblo kʉ ná sifa djo ko ko thí li nari chulu. (Yoh. 17:20, 21) Føri ká kʉ bbo na mana kʉ ná lo addudho? Addinga i lo djo. Ko ka ko jiri ko nja njonjo kʉ ná tsú bbo d’ani ná park nǎ inga í nǎ. Føri bbai kodhó kutaniko nǎ kʉ njonjo kʉ ná ndrŭ tsú bbai ndima kʉ ro. (Isa. 44:4; 61:3) Ringani ko di ko thí li “gógó” d’ani d’a nari djo, ro nga ri nǎ nga kʉ bblo ná “tsú” djo ri. Ko nzá ka ko bbá ko kaka nzá inga kutaniko nǎ nja ndrŭ kaka nzá ná føri cho ko tso dz’ djolu gble kʉ ná Wakristo tso gbarieni ddi bbo thonga nari bbai nari ró ro ri.

17. Ko kana nja le ddiro ká ka ndi njí addu ndiro kutaniko é ddi ndi tso gbani ro d’e?

 ¹⁷ Ko kana nja le ddiro ká ka ndi njí addu ndiro ndi b’o kutaniko nǎ ddi le tso gbani ná føri ronga d’e? Ko ka ko é ngoi nji ná ndrŭ. (Mt. 5:9; Ro. 12:18) Krʉ saa ró ko adi kpakpanga nji ndiro ko di ngoi nji kutaniko nǎ nja ndrŭ na d’e, føri adi rili kiroho nǎ paradiso d’ani bbo nari ronga b’o. Ko churi nari kʉ Yova drr kiroho nǎ paradiso nǎ krʉ kʉ ná ndrŭ ndi ró, nja kpa bbʉ tsetse ná madha d’e. (Yoh. 6:44) Addinga ngbaribbai ma, Yova ka ndi é hwè na njati ndi nja ko kpakpanga nji ndiro ko njí ngoi ndirigoti ko é ddi ko tso gbani ro ndi dho njínji ná bbo na mana kʉ ná ndrŭ ma na nari djo!​—Isa. 26:3; Hag. 2:7.

18. Bí ina ká ringani ko di ngaddi addu djo ndirigoti addudho?

¹⁸ Yova bbʉ bí kʉ ná bblo ritsi ndi dho njínji ná ndrŭ dho. Nde, ko ká ka ko ba faida bbo ngbaribbai fø ritsi nǎ ro? Ko ka ko ddinga bbo Mungu dzá Lo nǎ ro ko zø ná lo ndirigoti ri ró dyʉ ndi ná vichapo nǎ ro ko zø ná lo djo. Fø lo ko zø ndirigoti ri djo ko ngaddi nari ka ndi kó ko tsotso ko é Wakristo e na ná sifa na, føri ka ndi cho ko ronga ko dhǒ “ddi yi dzá nzø adi dhǒ ndima kana ná jidha” ndirigoti “bbo kʉ ná jidha ko kana” kutaniko nǎ. (Ro. 12:10) Ko di ngaddi Yova nji ko dho ná ritsi djo ró, føri adi rili ko kana kau é ke na kpakpa. Ndirigoti ko di ngaddi Yova tsoni ndi si nji ko dho gosi ná saa na ná bblo kʉ ná lo djo ró, ko adi rivʉ ko njínji ke dho theinga dho. Fø lo krʉ adi ko tsotso kó ndiro ko njinjí Yova dho hwè na njʉ d’e.

19. (a) Isaya 30:18 ridho nari bbai ko ká ka ko u ngbá lo? (b) Addui ká ka ndi kó ko tsotso ko ve ngatso hwè na?

¹⁹ Yova “si tøni” kodhi lo dho che kʉ ná i dz’ tso ndi si d’ø ná saa na. (Isa. 30:18) Ko uri u nari kʉ Yova kʉ “chølo dhi Mungu” nari dho ke nzɨ si ribba Shetani dhó i dz’ di bicha ri. (Isa. 25:9) Ko kʉ ngatsovedha na Yova si ko gøgø ná fø ddo ko b’o ro. Fø lo krʉ kana ko vʉri vʉ ko rá anzi sala ko nji nari na, Mungu dzá Lo nanga ko ne ndirigoti ri na ko njínji nari na ndirigoti Yova bbʉ ko dho ná ledha djo ko ngaddi nari na. Fø ko rinji ná saa na Yova ko tsotso kó, ko ve ngatso hwè na ndi dho ko madha bbʉ nari kana.