1. Addui ká ka ndi liri kpetsike ddá chutso bblo inga che ndibbá familia dho?

“BBONGA” na mana ká kʉ addu ni dho? Nja kʉ ná kpetsikpa adi riji ndima ddá chu tso ndima dhi isɨ nrŭ dho, ndirigoti ndima dhi nzø dho ndima dhó desturi adi riddi naribbai. Erope nǎ di ná le ve Yanita pori i, “Ma di ná ngana, nrŭ adi isɨ nrŭ nja nga na mana kʉ nari ndirigoti kpa adi isɨ nrŭ nja njí dhi nrŭ bbai.” Ndirigoti États-Unis nǎ kʉ ná le-djo Luka pori i, “Nja kʉ ná kpetsikpa adi riddi ndima dhi nzø dho, isi nrŭ po nalo na mana ro nga kʉ ri, ndirigoti ri nzá ngani le rrnga kpa bbʉ ná shauri dho ri.” Ro ri nga kʉ føi Yova adi riji kpetsikpa ddá chutso ndima dhi isɨ nrŭ dho ri. (Anja Marko 7:13.) Nde kpetsike ká ka ndie bblo kʉ ná dza ba ngbaribbai?

2. Dza ba dho ká ringani ndi chu ngba lo, ndirigoti addudho?

² Ndiro kpetsike e bblo dza ba d’e, kedho ringani ndi chu Yova ji ndi njí nalo. Kedho ringani ndi chu addudho ma Yova bbʉ bbonga nja nrŭ dho ndirigoti ngbaribbai ma ke ka ndi dyø Yova ma, Yesu ma na dhó loroji nari. Kpetsike dho ká ringani ndi chu fø lo addudho? Dhonalo Yova bbʉ bbonga kpetsike dho ndirigoti Yova ji kpetsike ddá chutso bblo ndibbá nrŭ dho.​—Lu. 12:48b.

3. Bbonga djo ká ko chu ngba lo 1 Wakorinto 11:3 nǎ ro?

³ Azø 1 Wakorintho 11:3. I andiko ngbaribbai ma Yova kpe ndidho ra nǎ familia ndirigoti dz’ djó familia nari dho ko dho. Yova kʉ bbonga na naridho ke kʉ bbonga na krʉ kʉ ná nrŭ djo. Ke bbʉ bbonga nja nrʉ dho naridho, bbonga na kʉ ná kpa dho ringani ndima ddá chutso nrŭ dho ke jiri naribbai. (Ro. 14:10; Efe. 3:14, 15) Yova bbʉ bbonga Yesu dho kutaniko djo, ro Yova riji ke ddá chutso  ko dho ndi ji naribbai. (1 Ko. 15:27) Yova bbʉ bbonga kpetsike dho ndibbá isɨle djo, ndirigoti ndidzá nzø djo, ro njati ke ddá chutso bblo nzá ro, Yova ma Yesu ma na si lod’i ke djo.​—1 Pe. 3:7.

4. Yova ma, Yesu ma na ká kʉ ngba bbonga na?

⁴ Yova kʉ bbonga na ndidzá familia djo naridho, ke adi chutso ddá kpa dho ndirigoti ke adi riji kpa rrnga ndi dho. (Isa. 33:22) Yesu kʉ kutaniko djó bbonga naridho ke riji kutaniko rrnga ndi dho.​—Gal. 6:2; Kol. 1:18-20.

5. Mukristo kʉ ná dza ba ká kʉ ngba bbonga na, ndirigoti ke ká kʉ ngba mipaka na?

⁵ Yova ma, Yesu ma na adi chutso ddá naribbai, dza ba ka ndi vʉ ndibbá dza nǎ nrŭ ka ndima nji nalo. (Ro. 7:2; Efe. 6:4) Ro kedhó bbonga kʉ mipaka na. Lorojina, ke dho ringani ndi ddá chutso Mungu dzá yadha ripo naribbai. (Mez. 3:5, 6) Ndirigoti dza ba dho nzá ringani ndi bbʉ sheria nga kʉ ndibbá dza nă nrŭ ná nrŭ dho ri. (Ro. 14:4) Ndirigoti kedzá dhidhi ná nzø tuni ke bbá ro ná saa na, ke nga kʉ bbonga na kpa djo ri, ro kpa ka ndima bbʉ heshima ngba ke dho.​—Mt. 19:5.

6. Yova ká bbʉ bbonga nja nrŭ dho addudho?

⁶ Yova bbʉ bbonga nja nrŭ dho ke ji ndidzá familia naridho. Bbonga kʉ ke dhó ro si na kado. Bbonga adi rili Yova dzá familia e ngoi na ndirigoti utaratibu na. (1 Ko. 14:33, 40) Njati Yova bbʉe bbonga ndidzá familia nǎ nja nrŭ dho nzá ró, nrŭ kana nga ngoi ka ndie ri ndirigoti utaratibu ma ngaddi ka ndie ri. Lorojina, le nzá ka le chue chutso ka ndi ddá ná le ro ri, ndirigoti lonanga ka ndi vʉ ná le ro ri.

7. Waefeso 5:25, 28 ripo naribbai, kpetsikpa dho ká ringani ndima ddá chutso ndima bbá isɨ nrŭ dho ngbaribbai?

⁷ Njati rie Yova bbʉ kpetsikpa dho ná fø bbonga kʉ bblo kʉ ná mupango ri ro, ká addudho bí kʉ ná isɨ nrŭ adi ndima mbu nzanzani naribbai? Dhonalo bí kʉ ná kpetsikpa adi ndima dhó desturi dyø, Yova dho yadha ndima ka ndima dyø familia djo nari ringana. Ndirigoti kpa ka ndima nza ndima bbá isɨ nrŭ nza njati kpa di ndima ddi nalo nja bblo ro. Lorojina, kpetsike nzá ka ndi bbʉ heshima ndibbá le dho ri, ndirigoti ke ka ndi nja le pa kʉ ri nja nrŭ nyo nji. Kedhó nyi ka ndi liri kebbá le nji ke do, ji le ka le jie ke ná nga ringana. Ndirigoti ke ka ndi ddiri ndi ka ndi ddá chutso bblo le dho le ndi do nji nari dho. * Fødi na ngaddidha nga kʉ bblo ri, ndirigoti fø rinji ná kpetsike nzɨ heshima bbʉ ndibbá le dho ndirigoti Yova dho ri.​—Azø Waefeso 5:25, 28.

8. Kpetsike ká ka ndie bblo kʉ ná dza ba ngbaribbai?

⁸ Kpetsike ka ndie bblo kʉ ná dza ba njati ke dyø Yova ma, Yesu ma na dhó loroji ró. Akotilo Yova ma Yesu ma na dhó aro kʉ ná sifa djo ndirigoti akonja ngbaribbai ma dza ba ka ndi nji njí fø sifa na ndibbá dza nǎ nrŭ na ndie ro nari.

9. Yova ká adi ndi kʉ nyenyenga na nari dho ngbaribbai?

⁹ Nyenyenga. Nimai Yova kʉ nyodyu na pli ro, ke adi ndidzá njí dhi kpa dhó lo rr rr. (Mwa. 18:23, 24, 32) Ke ungʉe ri  tso ndidzá bbonga tsena kʉ ná kpa d’ra ndima dhó ngaddidha. (1 Fa. 22:19-22) Yova kʉ kaka ná ke, ro ke nzɨ adi rine ko nji lo kaka ná nrŭ bbai ri. Ro ke adi ndidzá njí dhi nzá kaka ná nrŭ tsotso kó nja ndima nji njí ndi dho bblo d’e. (Zb. 113:6, 7) Ro Biblia ripo Yova kʉ “ko tsotso adi ko ná ke.” (Zb. 27:9; Ebr. 13:6) Pi Daudi d’ingʉe ri utso nari kʉ ndi ka ndi nji Yova bbʉe ndidhó na bbo njí dhonalo Yova kʉ nyenyenga na.​—2 Sa. 22:36.

10. Yesu ká dhongʉe ndi kʉ nyenyenga na nari ngbaribbai?

¹⁰ Akonja Yesu dhó loroji. Nimai Yesu ngʉe bboke ndirigoti mwalimu ro, ke ʉngʉe ndi unakpa ko ʉ. Ká addu dzá lodho Yova liri Yesu njingʉe ná følo le ndi Biblia na? Dhonalo ke jingʉeri krʉ kʉ ná nrŭ dyø fø loroji, føri tsu ndi na nari kʉ dzabai maddi. Yesu pongʉeri: “Ma bba loroji ni dho, ma njiri ni dho naribbai, ni ma njiri fø i.” (Yoh. 13:12-17) Nimai Yesu ngʉe bbonga na bbo ro, ke nzɨ ngʉ rine nrŭ nji njí ndi dho ri. Fø nga ringana ke ngʉ njí nji nja nrŭ dho.​—Mt. 20:28.

11. Yova ma Yesu ma na ká bba ngba bblo kʉ ná loroji dza ba dho?

¹¹ Somo ko dho. Dza ba ka ndi dho ndi kʉ nyenyenga na nari njonjo kʉ ná chulú. Lorojina, ke nzá ka ndi di rine ndibbá le, ndidzá nzø ma na nji ritsi kaka ná nrŭ bbai ri. Kedho ringani ndi di ndibbá le ma, ndidzá nzø ma na po nalo rr njati rie nzá ma ri gbani kedhó ngaddidha na ri ro. Marley pori i États-Unis nǎ ndi kʉ ro: “Kodhó nganjadha e njonjo mabbá ke ma na. Ro ma adi ma mbu mana na bbo dhonalo ke adi rine ndi chu madhó ngaddidha longa ndi vʉ nari nji.” Føri djolu pli nyenyenga na kʉ ná kpetsike adi ndibbá isɨle tsotso kó mafika na njí na, rie nzá ma ke ma dhó desturi uri tso ri ro. Føri nga ka ndie dhʉdhʉ ri. Ká addudho? Rachel, rodho kʉ ná ddikpa le ve pori i “Ma dhi ná ngana njati ddikpa kpetsike di ndibbá le tsotso kó sani ʉdha na ma, nja kʉ ná njí na ma ró, nrŭ adi ripo føri nga kʉ kpetsike ri. Nrŭ adi riddi fø ke bbá le nja ke pa.” Njati ni di na ngana nrŭ dhó ngaddidha e fø ró, anonga nari kʉ Yesu ʉngʉe ndi unakpa ko nimai  nrŭ ngʉ fø njí nja nokpa (mutumwa) dhó njí bbai ro. Bblo kʉ ná dzabba nzɨ adi rine nrŭ nja ndi dhé bblo ri, ro ke adi rine ndibbá le ma, ndidzá nzø ma na mbu ndima bblo. Kpetsike ka ndie nyenyenga na ndirigoti ke ka ndi dho ná sifa ma kʉ ddi. Nde, føri ká kʉ ngbari?

12. Jidha ká adi Yova ma Yesu ma na ronga cho ndima nji addu?

¹² Jidha. Krʉ kʉ ná ritsi Yova adi nji jidha dzá lodho. (1 Yo. 4:7, 8) Ke adi kodho kiroho nǎ lotso gba Biblia chulú ndirigoti ndidzá tengenezo chulú. Ke adi ridho pʉlʉpʉlʉ ndi ji ko ji. Nde kimwili nǎ lo djo ká ko ka ko po ngba lo? Yova adi kodho lo ji “ná ritsi bbʉ krʉ kodho nja koe hwè na d’e.” (1 Ti. 6:17) Njati rie kosa ma ko nji ri ró, ke adi malipizi bbʉ kodho, ro ke adi ko ji ji dhé. Ke ji ko ji nari dho ke bbʉ le ødha dhi be ko dho. Ndirigoti Yesu ji ko ji nari dzá lodho ke bbʉ ndidzá shinga ko djotsina. (Yoh. 3:16; 15:13) Njati ddikpa le tøni chí Yova ma dho Yesu ma na ró, kpadhó jidha ronga tso ka ndi cho ke laidjo ná ritsi ro kʉ nga.​—Yoh. 13:1; Ro. 8:35, 38, 39.

13. Dza ba dho ká ringani ndi dho jidha ndibbá dza nǎ nrŭ dho addudho? (Anja kisanduku “ Ø chi ndoa ná ke dho ká ringani ndi nji addu nja ndibbá le bbʉ heshima ndi dho d’e?”)

¹³ Somo ko dho. Dza ba dho ringani ndi nji krʉ kʉ ná ritsi jidha dzá lodho. Føri ká kʉ mana na bbo addudho? Mutume Yohana ngʉ fø logoti: “Nzá ji ndidhi djona nja ndi nja ná ke, nzá ka ndi ji nzɨ ndi nja ná Mungu ri.” (1 Yo. 4:11, 20) Ngba ji ndibbá dza nǎ nrŭ ndirigoti ngba ji ndi dyø Yova ma Yesu ma na ná ke dho ringani ndi gba ndibbá dza nǎ nrŭ dhó lotso kiroho nǎ lo na ma, kimwili nǎ lo na ma ndirigoti nja kʉ nalo na ma. (1 Ti. 5:8) Ke ka ndi ddi longa ndidzá nzø dho ndirigoti ndi oo maddi kpa na. Ke ka ndi vʉ lonanga ngba ka ndi tho Yova nyo naribbai ndirigoti ngba ka ndi bbʉ bblonga ndibbá dza nǎ nrŭ dho naribbai. Akotilo fø lo djo ndirigoti akonja ngbaribbai ma dza ba ka ndi dyø Yova ma, Yesu ma na dhó loroji nari.

14. Dza ba ká ka ndi gba ndibbá dza nǎ nrŭ dhó lotso ngbaribbai?

¹⁴ Dza nǎ nrŭ dhó kiroho nǎ lo tso le gba nari. Yesu dyøngʉe ndidzá baba dhó loroji nari dho ke ngʉ kpakpanga nji nja ndi unakpa dhó udha ngʉ kpakpa d’e. (Mt. 5:3, 6; Mk. 6:34) Føri dho dza ba dho maddi ringani ndi njiri fø nja ke bbá dza nǎ nrŭ kana ngae chøchø Yova na d’e. (Kum. 6:6-9) Føri dho, ke dho ringani ndi li ndibbá dza nǎ nrŭ kpakpa ndima zø Biblia, ndima si mukusanyiko na, ndima d’ra hwè dhi lo i ndirigoti ndima njiri ndima kana ngae chøchø Yova na.

15. Dza ba ká ka ndi dho ndibbá dza nǎ nrŭ ndi ji nari ngba chulú?

¹⁵ Jidha le dho lebbá familia dho nari. Yova ngʉ ndi ji Yesu nari dho pʉlʉpʉlʉ. (Mt. 3:17) Yesu ngʉ jidha dho ndi unakpa dho ke po nalo na ndirigoti ke ngʉ nji nalo na maddi. Ke unakpa maddi ngʉ adi rid’ra ke dho ndima ji ke ji. (Yoh. 15:9, 12, 13; 21:16) Dza ba ka ndi dhori ndi ji ndibbá le ndirigoti ndidzá nzø ndi nji nalo chulú. Lorojina Biblia nǎ lo ndi ddi kpa dho nari chulú. Ke ka ndi dhori kpa dho ndi ji kpa ji ndirigoti ke ka ndi dhori ndi nja kpa mana na ngba rie nrŭ kana ma ró.​—Mez. 31:28, 29.

16. Dza ba dho ká ringani ndi nji addu, ndirigoti ke ká ka ndi dho usawaziko ngbaribbai?

¹⁶ Le bbá dza nǎ nrŭ dho lotso le gba kimwili nǎ ritsi na nari. Nimai Yova ngʉ adi malipizi bbʉ Waisraeli dho kpa ngarr ndi dho nzɨ nari djó ro, kpadhó kimwili nǎ lotso i ke ngʉ a di gbagba dhé. (Kum. 2:7; 29:5) Njʉ maddi ke adi kodho kimwili nǎ lotso gba kodhó lo ji naribbai. (Mt. 6:31-33; 7:11) Føri bbai nganga Yesu ngʉ nyǒ bbʉ ndi unakpa dho. (Mt. 14:17-20) Ke ngʉ ngaddi kpa dho afya djo maddi. (Mt. 4:24) Nja dza ba nji nalo tho Yova nyo d’e, ke dho ringani ndi gba ndibbá dza nǎ nrŭ dhó kimwili nǎ lotso. Ro kedho ringani ndie usawaziko na. Kedho nzá ringani ndi di njí nji bbo ndiro ndi bbʉ kimwili nǎ ritsi dhé ndibbá nrŭ dho ri, fø nga ringana kedho ringani ndi gba ndibba dza nǎ nrŭ dho kiroho nǎ lo tso ndirigoti ndi dho jidha kpa dho.

17. Yova ma, Yesu ma na ká dho ngba bblo kʉ ná loroji ko dho shauri le bbʉ ndirigoti malipizi le bbʉ nari na?

¹⁷ Formasio (shauri) le bbʉ nari. Yova adi formasio bbʉ ndirigoti malipizi bbʉ ko dho ndi jiri ndi kó ko tsotso nari dho. (Ebr. 12:7-9) Ndidzá baba bbai Yesu ngʉ adi shauri bbʉ ndi unakpa dho jidha na. (Yoh. 15:14, 15) Ke ngʉ adi ngba kaka ná shauri bbʉ ndi unakpa dho ndirigoti bblo kʉ ná chulú. (Mt. 20:24-28)  Ke chu nari kʉ ko kʉ nzá ka ka ná nrŭ ndirigoti ko ka ko nji kosa maddi.​—Mt. 26:41.

18. Bblo kʉ ná dza ba dho ká ringani ndi no ngba lo nga?

¹⁸ Njati dza ba di Yova ma, Yesu ma na dhó loroji dyø ró, ke ka ndi chu nari kʉ ndibbá dza nǎ nrŭ nzá kaka ri. Ke dho nzá ringani ni nanga di “kani” ndibbá le djo inga ndidzá nzø djo ri. (Kol. 3:19) Ke dho ringani ndi nji njí Wagalatia 6:1 nǎ kʉ ná yadha na, ndirigoti ndi kó ndibbá dza nǎ nrŭ tsotso “nyenyenga na” i ndi churi ro, ndima nzáddi kaka ri. Yesu bbai ke ka ndi chu nari kʉ longa le adi ddi bblo loroji chulú.​—1 Pe. 2:21.

19-20. Dza ba lonanga vʉ ná saa na, ká ke ka ndi dhori ndi dyø Yova ma Yesu ma na ngbaribbai?

¹⁹ Bblo le lonanga vʉ nari. Yova di lo nanga vʉ ró, ke adi nrŭ dhó faida li anziro. Lorojina, ke nzá bbʉngʉe shinga ko dho ndidzá faida dho dhé ri, ro ke bbʉri nja ko njiri hwè d’e. Yova ronga ro nzá nrŭ chongʉe nja ndi bbʉ ndidzá ngba dho shinga ko djotsina d’e ri. Ke njingʉeri fø ndi jie ndi kó ko tsotso naridho. Yesu ma ngʉ lonanga vʉ ddi nja nrŭ dhó faida dho. (Ro. 15:3) Lorojina ke ngʉ adi longaddi nrŭ dho nje ndi njeni ro, ndi ronga ndi ka ndi chʉe na nga ringa na.​—Mk. 6:31-34.

²⁰ Bblo kʉ ná dza ba churi nari kʉ lonanga le vʉ familia dhó faida dho ná føri nga e sʉsʉ ri, ro ke dho ringani ndi nja følo mana na bbo. Ke dho nzá ringani ndi vʉ lo nanga ndi nganga dho lo djo dhé ri inga ndi ji naribbai dhé ri. Fønga ringana ke dho ringani ndi vʉ longana ngba tho Yova nyo naribbai. * (Mez. 2:6, 7) Fø ke rinji nari na ke ridho ndi nzɨ ndidhó faida dhé ne ri, ro nja nrŭ dhó faida maddi.​—Flp. 2:4.

21. Gosi nalo nǎ ká ko si ngba lo chu?

²¹ Yova bbʉ kpakpa kʉ ná njí dza bai dho ndirigoti ke adi riji kpa nji ri bblo. Ro njati dza ba dyø Yova ma, Yesu ma na dhó loroji ró, ke ka ndie bblo kʉ ná dza ba. Ndirigoti njati isɨle nji Yova po ndi dho nalo ró, dza nǎ nrŭ ka ndima e hwè na. Isɨle dho ká ringani ndi nja ndibbá ke kʉ na ná bbonga ngbaribbai ndirigoti le ká ka ndi bani ngba kpakpalo na? Gosi nalo si fø lo goti ngʉ.