1. Mutume Petro ká pongʉeri ndi lai Wakristo njiri ngba ndirigoti ká addudho ke bbʉngʉe ná shauri na le njínji nari ka ndi njaeni kpakpa kʉ naribbai?

RO NJATI ko e ngab’odha na ko si di ra nǎ ma inga dz’ djó ma ró, ko ka ko ba faida karne ya kwanza na mutume Petro bbʉngʉe che na le d’ri ná Wakristo dho ná shauri nǎ ro. Petro ndingʉeri: “Ddiddi ni nzi nari kʉ mutakatifu kʉ ná ke naribbai, aningʉ watakatifu nidhi nyi krʉ kana, dhonalo ri ndini: ‘Nidho ringani nie watakatifu dhonalo, ma kʉ mutakatifu.’” (1 Pe. 1:15, 16) Fø lo nǎ ro ko churi nari kʉ, ko ka ko dyø Yova, bbo pli kʉ ná loroji ndi ra bani takatifu le kʉ nari kana ro. Ko ka ko e ndirigoti kodho ringani ko e tse ko tse ro kodhó nyi kana. Føri ka ndi njani nzá ka ndi ka nalo bbai dhonalo ko kʉ nzá kaka ná nrŭ. Petro ma njingʉe nja kʉ ná kosa ro ddi, ro kedhó loroji ridho ri ka ndi kaka ko “ngʉ watakatifu.”

2. I lo nǎ ká ko si ngba logoti ngʉ?

² I lo nǎ, ko si loti i ngadhudha djo: Mutakatifu le kʉ nari na mana ká kʉ addu? Biblia ká ngba lo ddi Yova kʉ takatifu nari djo? Ko ká ka ko ngʉ takatifu ngbaribbai kodhó nyi kana? Ndirigoti takatifu ko kʉ nari ma ronga ká nju ngbaribbai chøchø ko kana nga kʉ Yova na nari na?

3. Bí kʉ ná nrŭ ká adi riddi mutakatifu kʉ nari kʉ ngba di ná ke, ro følo djo ká ko ka ko chu bbʉbbʉlo ngbaga ro?

³ Bí ina bí kʉ ná nrŭ adi riddi nari kʉ, mutakatifu kʉ nari kʉ nzɨ ngagbo ná ke, dini dhi ru tho ná ke ndirigoti nzá ji waya waya ná ke. Ro føri nga kʉ bbʉbbʉlo ri. Biblia ripo Yova kʉ mutakatifu ndirigoti “hwè dhi Mungu.” (1 Ti. 1:11) Ke dho madha bbʉ ná nrŭ le nzi “hwè dhi nrŭ.” (Zb. 144:15) Yesu ongʉe o njonjo ri ne ndima njani nja nrŭ ró ro ndima tho ná ru chulu  ndirigoti chí ri ne ndima njani nrŭ nyodjó ná kpa na. (Mt. 6:1; Mk. 12:38) Ddiddi ko kʉ bbʉbbʉ Wakristo naribbai, ko chu takatifu le kʉ nari na mana ká kʉ addu ma nari Biblia chulu. Ko churi nari kʉ Mungu ji ko ji ndirigoti ke nzá ka ndi pori ko nji nzá ka ndi njini ko dho nalo ro ri. Føri dho njati Yova di ripo ko dho: “Nidho ringani ni e watakatifu” ró, ko nanga ro nzá ka ndi rɨni fø lo ka ndi ka ngba ko dho nari djo ri. Bbʉbbʉ dhé, ndiro ko ngʉ watakatifu d’e, kodho ringani ko famu takatifu le kʉ nari na mana ká kʉ addu ma nari vi.

4. “Takatifu le kʉ” nari na mana ká kʉ addu?

⁴ Takatifu le kʉ nari ká kʉ addu? Biblia loti “takatifu” ndirigoti “takatifu le kʉ nari djo” ná føri na mana kʉ le tsetse ledhó nyi kana ndirigoti dini nǎ lo inga Mungu dzá lo kana. Fø lo na mana ka ndie Mungu lai djo le tøni ndiro le njínji ke dho nari maddi. Nja kʉ nalo nǎ, ko ka ko e takatifu njati kodhó ngaddidha e tse ndi tse ro, njati ko di madha bbʉ Yova dho ngba tso ke u ná chulu ndirigoti ko di rili ko kana kau e chøchø ke ma na nari chulu. Ko nanga adi keni dho nalo kʉ, ni mai ko kʉ nzá kaka ná nrŭ ndirigoti Yova kʉ takatifu kʉ ná ke ro, ke riji ngodhé ko kana kau ngʉ chøchø ndi ma na.

5. Chí tøni ná malaiká dhó lo nǎ ro ká ko ka ko chu ngba lo Yova djo?

⁵ Yova kʉ tse ndi tse ro ndirigoti safi ndi kʉ ro krʉ kʉ ná chu nǎ. Føri ko chu Yova dhó pidhi kiti kuso chøchø adi dí ná bbaserafi le adi nzi ná malaiká pongʉe nalo ró. Kpa kana nja kʉ ná kpa pongʉeri: “Mutakatifu, mutakatifu, mutakatifu kʉ bbasødda dhi Yova.” (Isa. 6:3) Bbʉbbʉ dhé fø malaiká kana nga ka ndie chøchø mutakatifu kʉ ná Mungu na ni dhonalo kpa ma kʉ watakatifu ddi. Føri dho i dz’ djo malaiká sí Yova ja nalo d’ra ná nga ngʉ adi ngʉ takatifu. Fø di nalo ro njingʉeni Musa kuso ngʉe ná kúku ro kazz tangʉe ná saa na maddi.​—Kut. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Kutoka 15:1, 11 ripo naribbai, Musa ká dhongʉe Mungu kʉ mutakatifu nari ngbaribbai? (b) Addui ká ngʉ adi ringa no Waizraeli dho nari kʉ Mungu kʉ mutakatifu? (Anja ri chuti ji.)

⁶ B’lo Musa dda chutso Waizraeli dho kaka jʉdda lu nari goti, ke dhongʉeri kpa dho nari kʉ kpadhi Mungu Yova kʉ mutakatifu. (Azø Kutoka 15:1, 11.) Misri nǎ nrŭ ngʉ adi madha bbʉ dho ná kali dhi miungu ro nga ngʉe watakatifu ri. Kanaani nǎ nrŭ ngʉ madha bbʉ dho ná kali dhi miungu ro ma nga ddi ngʉe watakatifu ri. Kpadhó ibada nǎ le ngʉ adi nzø ma bbʉ bbʉdha ndirigoti le ngʉ adi uasherati ma nji. (Law. 18:3, 4, 21-24; Kum. 18:9, 10) Ro, Yova nga kʉ fø kali dhi miungu bbai ri. Ke nzá ka ndi pori ndidzá njí dhi kpa njí nzá tsetse ná nyi ro ri. Ke kʉ bbʉbbʉ dhé mutakatifu kʉ ná ke. Ndiro Waizraeli no fø lo nga d’e, bbo kuhani djǒ ró ngʉe ná tirbani djó ngʉe ná dju djó le ndingʉe fø lo ndi. Ri djó le ndingʉeri “Utakatifu che Yova dho.”​—Kut. 28:36-38.

⁷ Fø dju djó kʉ nalo ka ndi dhoeri ri nja ná nrŭ krʉ dho nari kʉ Yova kʉ bbʉbbʉ mutakatifu kʉ ná ke. Ro njaro ddikpa mwizraeli dho nzá ri ka ndi kae ndi nja fø dju djó le ndingʉe nalo ri dhonalo ke nzá ka ndi ndrieni chøchø bbo Kuhani kuso ri. Nde fø ke ká ka ndi chue Yova kʉ mutakatifu nari bbʉbbʉ? Bbʉbbʉo! Waizraeli krʉ ngʉ adi Biblia nǎ sheria le zø kpetsikpa dho ma, isɨ nrŭ dho ma, nzø dho ma nari rr ni. (Kum. 31:9-12) Njati rie fø ga ni ngʉe ri ró, ri ka ndi kae ka ni rr i lo: “Ma kʉ Yova nidhi Mungu, ndirigoti nidho ringani . . . ni e watakatifu, dhonalo ma kʉ mutakatifu.” “Nidho ringani ni e watakatifu ma dho, dhonalo ma, Yova, kʉ mutakatifu.”​—Law. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Ko ká ba ngba somo Mambo ya Walawi 19:2 ndirigoti 1 Petro 1:14-16 nǎ kʉ nalo nǎ ro?

 ⁸ Kpadjo akonja Waizraeli krʉ dho ringʉngani le zø ná ddikpa lo Mambo ya Walawi 19:2 nǎ. Yova pongʉeri Musa dho: “Atilo nju tso njuni ná Waizraeli krʉ dho ndirigoti ad’rari kpa dho, ‘Nidho ringani ni e Watakatifu, dhonalo ma, Yova nidhi Mungu, kʉ mutakatifu.’” Njaro Petro ngʉ fø andiko nǎ lo d’ra ndi ngʉ ri ja Wakristo dho kpa “ngʉ watakatifu” ná saa na. (Azø 1 Petro 1:14-16.) Bbʉbbʉ dhé, ko nga kʉ Musa dhó yadha tsena ri. Ro, Petro ndingʉe nalo ridho Mambo ya Walawi 19:2 nǎ ro ko ka ko ba ná somo kʉ, Yova kʉ mutakatifu ndirigoti ngba ji ke ná nrŭ dho maddi ringani ndima njí kpakpanga ndima é watakatifu. Føri kʉ bbʉbbʉ kʉ nalo njati rie ko kʉ ngab’odha na ko si di ra nǎ ma, inga dz’ djó ma paradiso nǎ ri ró.​—1 Pe. 1:4; 2 Pe. 3:13.

9. Ko ka si ngba somo ba Mambo ya Walawi 19 na kʉ nalo nǎ ro?

⁹ Ko adi riji ko bbʉ hwè takatifu kʉ ná Mungu dho naridho, ko adi ri ne ko chu ngbaribbai ma ko ka ko ngʉ watakatifu nari. Yova adi shauri bbʉ ko dho ngbaribbai ma ko ka ko nji fø lo nari djo. Bblo pli kʉ ná ddikpa shauri ko ka ko ba Mambo ya Walawi sura 19 nǎ. Ngazø ná ddikpa Muebrania, Marcus Kalisch ndingʉeri: “Fø sura ka ndie Mambo ya Walawi nǎ bbo pli na mana kʉ ná sura, bblo ndi nanga rr ni ro ndirigoti njaro Biblia nǎ ya kwanza mbʉ (5) kʉ ná buku kana bbo na mana kʉ nari.” Anonga nari kʉ Mambo ya Walawi 19 tso le nga i lo na: ‘Nidho ringani ni e watakatifu.’ Kpadjo ko si loti fø sura na nja kʉ ná andiko nǎ ro ko ka koba ná somo djo, ná føri si ko tsotso ko ko e takatifu krʉ ddoro kodho maisha na.

10-11. Mambo ya Walawi 19:3 ká ripo kodho ringani ko nji addu, ndirigoti fø lo ká kʉ mana na bbo addudho?

¹⁰ Yova pongʉeri Waizraeli dho ringani ndima e watakatifu nari goti, ke pongʉe ri ki: “Ni kana nja le ddiro dho ringani ndi bbʉ heshima ndidzá mama ma dho ndidzá baba ma na . . . Ma kʉ Yova nidhi Mungu.”​—Law. 19:2, 3.

¹¹ Bbʉbbʉ dhé ri kʉ bbo na mana kʉ nalo le rrnga Mungu ja nalo dho, føri kʉ ko bbʉ heshima kodhi gødhi nrŭ dho. Ano Yesu pongʉe  nalo nga ddikpa ke dhungʉeri ke tso i ná saa na: “Madho ká ringani ma nji addu ndiro ma ba choro nŭnŭ di ná shinga d’e?” Yesu bbʉngʉe fø ke dho ná majibu kana ddikpa ri kʉ ke rrnga ndidzá baba ma dho ndidzá mama ma na. (Mt. 19:16-19) Yesu ongʉe Wafarisayo ma, ngandi ná kpa ma na na dhonalo kpa nzɨ ngʉ ri ji ndima b’o ndima dhi gødhi nrŭ ronga ri. Fø lo kana kpa “ngʉ Mungu dzá lo be pa.” (Mt. 15:3-6) “Mungu dzá lo nǎ” kumi kʉ ná yadha kana ya tano (5) ri ko zø Mambo ya Walawi 19:3 nǎ. (Kut. 20:12) Godhé, anonga nari kʉ Mambo ya Walawi 19:3 nǎ le ri ja le rrnga ledzá baba ma, ledzá mama ma na dho. Fø yadha nji kʉ thei ná yadha ripo: “Nidho ringani ni e watakatifu dhonalo ma, Yova nidhi Mungu, kʉ mutakatifu.”

12. Mambo ya Walawi 19:3 nǎ kʉ ná shauri ridho naribbai, ko ká ka ko dhu ngba lo ko tso?

¹² Ko di ngaddi Yova ri ja ko rrnga kodhi gødhi nrŭ dho ná fø yadha djo ná saa na, ko ka ko dhuri ko tso, ‘Ma ká adi heshima bbʉ ni madzá gødhi nrŭ dho?’ Njati ni rá ri utso d’i nari kʉ nidho ringani ni njie njí bbo b’lo da ná saa na ri ró, ni ka ni vʉri ni thɨ nidhó lo thika kpadjo. Ni nzá ka ni thɨ anziro dangʉe nalo thika ro ri, ro ni ka ni nji kpakpanga ndiro ni ba saa bbo ni di nidzá gødhi nrŭ na ndirigoti ni kó kpa tsotso d’e. Njaro ni ka ni lø mupango ro ndiro ni di bbo ddinga kpa ma na d’e. Inga ni ka ni kó kpa tsotso kimwili na ritsi na ma, kiroho na lo na ma, inga ni ka ni li kpa kpakpa ndirigoti ni pɨ kpa iso. Njati ni njiri fø ró, føri na ni ngarr Mambo ya Walawi 19:3 nǎ kʉ nalo dho.

13. (a) Ko ká ba ngba shauri ki Mambo ya Walawi 19:3 nǎ ro? (b) Luka 4:16-18 ripo naribbai, iddoro ká ko ka ko dyø Yesu dhó loroji ngbaribbai?

¹³ Mambo ya Walawi 19:3 nja kʉ nalo ddi ko dho takatifu le ka le ngʉ nari djo. Ri tilo sabato le dyø nari djo. Wakristo nga kʉ sheria tsena ri, føri dho ko nzɨ adi yenga ddo ró le nji ná sabato nji ri. Ro, ko ka ko ba somo bbo ngbaribbai ma Waizraeli ngʉ adi sabato dyø ndirigoti kpa ngʉ adi faida ba ri nǎ ro nari djo. Sabato ngʉe le ronga lé chʉ ná ddo ndirigoti fø dyi le ngʉ adi madha bbʉ Mungu dho. * Føri dzá lo dho, Yesu ngʉ adi ra sabato ddo dyi ndima dhó bbagʉ ngʉe ná Sinagogi na ndirigoti ke ngʉ adi Mungu dzá lo zø nrŭ dho. (Kut. 31:12-15; azø Luka 4:16-18.) Mambo ya Walawi 19:3 nǎ Mungu pongʉeri “anidyø madzá sabato” ná føri ko ronga cho ko ba saa bbo krʉ ddo ró ndiro ko bbʉ madha Mungu dho d’e. Ni ká ri nja ni ka ni thɨ nja lo thika ro ndiro ni rrnga fø yadha dho d’e? Ni di saa ba bí ina kiroho na lo njidha dho ró, føri ka ndi liri ni kana nga ngʉ chøchø pli Mungu na, ndirigoti fø ri chulu ni ka ni ngʉ mutakatifu.

14. Mambo ya Walawi 19 nǎ ká le ngʉ bbo na mana kʉ ná ngba bbʉbbʉlo djolu?

¹⁴ Mambo ya Walawi sura 19 tilo bí ina bbo na mana kʉ ná ddikpa bbʉbbʉlo djo nari ka ndi kó ko tsotso ndiro ko e watakatifu d’e. Verse 4 dya lo tso i lo na: “Ma kʉ Yova nidhi Mungu.” Fø di nalo bani 16 ina fø sura na. Føri ngano ko dho nari kʉ ya kwanza yadha kʉ: “Ma kʉ Yova nidzá Mungu . . . Nidho nzá ringani nidhó e d’i miungu ro ma ró ro ri.” (Kut. 20:2, 3) Ngba ji ri ndi ngʉ mutakatifu ná Mukristo dho ringani ndi nonga nari kʉ ddikpa ritsi ma, inga ddikpa le ro ma ngaddi ka ndie mana na pli ndi dho Mungu na ndima kana kʉ ná kau djolu ri. Ndirigoti ko kʉ Yova dzá Dimu nari dho, ko adi ri ne nzɨ ko nji Mungu ró takatifu kʉ ná dho ka ndi sa ná ritsi.​—Law. 19:12; Isa. 57:15.

15. Mambo ya Walawi sura 19 nǎ bbʉdha djo tilo ná njonjo kʉ ná andiko ká ko ronga cho ko njí addu?

 ¹⁵ Waizraeli dhongʉe ndima u Yova kʉ ndima dhi Mungu nari kedzá yadha dho ndima ngarr nari chulu. Mambo ya Walawi 18:4 ripo: “Nidho ringani ni njí madhó lod’idha dhi longavʉdha ndirigoti nidho ringani ni nji ma ja nalo ndirigoti ni bbí ri nǎ. Ma kʉ Yova nidhi Mungu.” Sura 19 nǎ kʉ Waizraeli dho le ndingʉe ná nja “yadha” ro. Loroji na, verse 5-8,  21, 22 tilo zǎ le bbʉ bbʉdha nari djo. Waizraeli ngʉ adi fø bbʉdha bbʉ nzá lu ‘Mungu dhó takatifu kʉ ná ritsi ka ndi sani ná chulu.’ Fø andiko ko zø nari ko ronga cho ndiro ko bbʉ hwè Yova thí dho ndirigoti ko bbʉ ngba tso ke u ná madha dhi bbʉdha ke dho d’e, ddiddi Waebrania 13:15 rid’ra ko njiri naribbai.

16. Mambo ya Walawi 19 nǎ ká ngbalo ko tsotso kó ko nja njonjonga Mungu dho njínji ná nrŭ ma kana nzɨ njínji kedho ná nrŭ na d’e?

¹⁶ Ndiro ko ngʉ watakatifu d’e, kodho ringani ko e njonjo nzɨ njínji Mungu dho ná nrŭ ró ro. Ro følo njidha ka ndie kpakpa. Nja saa na ko lai darasa na nzø ma, njí dhi nrŭ ma, kodhó familia na nzá u Yova ná nrŭ ma, nja nrŭ ma na ka ndi ma cho ko ronga tso ndiro nzɨ ko bbʉ madha Mungu dho ke ji naribbai ró. Fø kpa di ri nji ná saa na, ko adi bani bbo na mana kʉ ná longavʉdha nji. Addui ká ka ndi kó ko tsotso ndiro ko vʉ lonanga bblo d’e? Akonja bbo thonga ná ddikpa nzɨ thika leni ná yadha Mambo ya Walawi 19:19 nǎ, nari ripo: “Nidho nzá ringani ni njø aro aina dhi uzi tso le gba ddi nari na le dya ná ru ro ri.” Fø yadha ngʉ adi rili le nja Waizraeli ma kana njonjonga kpa kuso lu ngʉe ná nja nrŭ tsɨ na. Ko nga kʉ fø yadha tsena ri nari dho, ri nga kʉ che ko njø njonjo aina dhi uzi na le thɨ ná ru ri, loroji na føri ka ndie koto ma poliestere ma tso le gba ddi ná ri na le thɨ ná ru. Ro ko nzɨ adi riji ko e nzá u Biblia nǎ lo ndirigoti nzɨ njínji ri nǎ lo na ná nrŭ bbai ri; njati rie ko lai darasa nǎ nzø ma, njí dhi nrŭ ma, inga kodhó familia nǎ nrŭ ma ri ró. Bbʉbbʉ dhé, ko jirie kodhó familia nǎ nrŭ ji, ndirigoti ko adi jidha dho ko lai nja nrŭ dho maddi. Ro, maisha na ko nanga vʉ nalo adi ko ká ngarr Yova dho ni ma nari ridho, njati rie njonjo ma ko ka ko njani nja nrŭ ró ro ri ró. Føri na mana kʉ bbo dho nalo kʉ njati ko jiri ko e takatifu ró, ko dho ringani ko tøni Mungu lai djo.​—2 Ko. 6:14-16; 1 Pe. 4:3, 4.

17-18. Ko ká ka ko ba bbo na mana kʉ ná ngba somo Mambo ya Walawi 19:23-25 nǎ ro?

¹⁷ Le ripo “ma Yova kʉ nidzá Mungu” nari koe Waizraeli tsotso kpa churi nari kʉ ndima kana kau kʉ Yova na ná føri kʉ bbo na mana kʉ nalo ndima dhó maisha na. Ká ngbaribbai? Mambo ya Walawi 19:23-25 dho fø lo kana ddikpa lo ro. (Azø.) Anja ngbaribbai ma fø lo na mana ngʉe Waizraeli dho nari koddo  le ko ná ngø na kpa tsungʉe nari goti. Njati ddikpa ke zʉ tunda ndi si nyo ró, kedho nzá ringangʉeni ndi nyó fø tsu djó tunda cho gbo (3) kana ri. Cho tho (4) djó le ngʉ adi fø tunda lɨ Mungu dzá takatifu kʉ ná njí dho. Ro cho mbʉ (5) djó ke ka ndi nyóe fø tunda nyó. Fø yadha ka ndi koe Waizraeli tsotso ndiro kpa famu ri nari kʉ, ndima dho nzá ringani ndima li ndima dhó faida anziro ndima dhó maisha nǎ ri. Yova jingʉeri kpa uri nari kʉ ndi ka ndi kó kpa tsotso ngba ndirigoti kpa li ndi dho le madha bbʉ nari anziro ndima dhó maisha nǎ. Ke dhongʉeri kpa dho nari kʉ kpa ka ndima ba nyodha dhi ritsi ngba. Ndirigoti Yova lingʉe kpa kpakpa ndiro kpa bbʉ bbʉdha hwè na ndi le ngʉ adi má ná ngana d’e.

¹⁸ Mambo ya Walawi 19:23-25 nǎ kʉ ná yadha ngøtsɨ djó Yesu ddingʉe nalo ngano ko dho. Ke pongʉeri: “Anibba ni nanga ri d’o . . . nyo ni si nyo ná ritsi djo inga jø ni si jø ná ritsi djo nari tso.” Yesu pongʉe ri ki: “Nidhi ra nǎ Baba chu nidhó loji afø ritsi krʉ nari ngba.” Mungu si kodhó lo tso gbagba, ddiddi ke adi rè dhó lo tso ma gba ddi naribbai. (Mt. 6:25, 26, 32) Ko churi nari kʉ Yova ka ndi gba kodhó lo tso ngba. Ko ma adi “ritsi bbʉ” ddi ndiri na ko kó mahitaji na kʉ ná nrŭ tsotso d’e. Ndirigoti ko e hwè na ndiro ko bbʉ bbʉdha le kó na kutaniko nǎ lo tsotso d’e. Ko di Yova dhó ibada tsotso kó hwè na nari ke adi njanja ndirigoti ke si ko kobe bbʉ ni. (Mt. 6:2-4) Fø ko ri nji nari na ko adi ridho nari kʉ ko famu Mambo ya Walawi 19:23-25 nǎ kʉ ná somo ngba.

19. Mambo ya Walawi nǎ lo ro ni chu nari ká ko ni tsotso ngbaribbai?

¹⁹ Ko ne Mambo ya Walawi sura 19 nǎ kʉ nalo nanga ro sese dhé, ná føri ko ko tsotso ko chu ngbaribbai ma ko ka ko ngʉ kodhi takatifu kʉ ná Mungu bbai nari. Ko di ke dyø ró, føri na ko ridho ko kpakpanga nji ndiro ko ngʉ ‘watakatifu kodhó krʉ kʉ ná nyi kana d’e.’ (1 Pe. 1:15) Nzɨ adi njínji Mungu dho ná bí kʉ ná nrŭ ka ndima nja Mungu dzá nrŭ dhó bblo kʉ ná nyi nja. Ndirigoti føri ka ndi cho nja nrŭ ronga ndima bbʉ madha Yova dho. (1 Pe. 2:12) Ro Mambo ya Walawi sura 19 nǎ ro ko ka ko ba ná somo kʉ bí. Gosi nalo nǎ ko si loti fø sura nǎ nja andiko djo ndirigoti ri si ko tsotso ko ko chú “takatifu ko ka ko ngʉ” ná nja chu ddiddi Petro d’rangʉeri naribbai.