1. Bí kʉ ná ndrŭ ká adi ngbá lo nja ya kwanza ndima si njudha dhi ngana ró? (Anja ji maddi.)

 ADDINGA djo nari kʉ, ddikpa dza dhi ndrŭ ro si ya kwanza Yova dzá Dimu dhó Pidhinga dzá dza na. Kpa nanga jini bbo ndrŭ ko ndima bbo hwè na ndirigoti ngbaribbai ma kutaniko nǎ ndrŭ jidha dhǒ ndima kana nari dho. Føro njudha dhi ngana ro ndima ngʉ ná saa na isɨle pori ndibbá ke dho, ‘Yova dzá Dimu kʉ njonjo nja kʉ ná ndrŭ ró ro, ma e hwè na bbo kpa na ko di nari dho.’

2. Nja ndrŭ ká bba Yova dho ndima njínji nari tso addudho?

² Yova dzá ndrŭ kana kʉ ná jidha kʉ pekee ndi kʉ ro. Bbʉbbʉ dhé, Yova dzá Dimu nga kʉ kaka ná ndrŭ ri. (1 Yo. 1:8) Føri dho ko di lochu bbo kutaniko nǎ kʉ ná ndrŭ djo ná saa na, ko adi kpadhó nja kʉ ná uzaifu utso d’i. (Ro. 3:23) Njedha dhi lo kʉ, nja ndrŭ bbari nja ndrŭ dhó uzaifu liri ndima bbá Yova dho ndima njínji nari tso bbá.

3. Bbʉbbʉ kʉ Yesu unakpa ná ndrŭ utso ká le ka le d’i ngbá lo ró? (Yohana 13:34, 35)

³ Akonja kodhó lo djǒ dyʉ ndi ró ná andiko ki. (Azø Yohana 13:34, 35.) Bbʉbbʉ Wakristo utso ká nja ndrŭ ka ndima d’i ngbaribbai? Ri kʉ jidha ró. Ro, Biblia nzá pori kpa ka ndima ée kaka ná ndrŭ ri. Ndirigoti anjari Yesu nzá pori ɨ: ‘I lo ró i ni si kʉ richu nari kʉ ni kʉ ma unakpa ri.’ Ro ke pori: “I lo ró i krʉ ndrŭ si kʉ richu nari kʉ, ni kʉ ma unakpa.” Yesu nzá pongʉe ndi unakpa dhé ri, ro nga kʉ kutaniko nǎ ná ndrŭ maddi ka ndima sie bbʉbbʉ Wakristo utso d’i kpa dhǒ ndima kana ná jidha ró.

4. Njaro ká nja ndrŭ ka ndima jiri ndima chu ngbá lo bbʉbbʉ Wakristo djo?

 ⁴ Njaro nga kʉ Yova dzá Dimu ná nja ndrŭ ka ndima dhuri: ‘Jidha ká ka ndi kó ko tsotso ngbaribbai ndiro ko d’i bbʉbbʉ kʉ Yesu unakpa ná ndrŭ utso d’e? Yesu ká dhongʉe jidha ngbaribbai ndi unakpa dho? Njʉ ká le ka le dyø Yesu dhó loroji ngbaribbai?’ Ri kʉ bblo, Yova dzá Dimu maddi ddinga fø ngadhudha dhi jibu djo. Fø ko rinji nari ka ndi liri ko dhǒ jidha bbo pli, ro pli siri nja ndrŭ dhó uzaifu tso ró ko hwini ná saa na.​—Efe. 5:2.

5. Atu Yesu pongʉe Yohana 15:12, 13 nǎ ná lo nanga.

⁵ Yesu pongʉeri wazi nari kʉ, ndi unakpa utso le si d’i pekee kʉ ná jidha ró. (Azø Yohana 15:12, 13.) Anjari Yesu pongʉeri kpa ni ɨ: “Anijini ni kana ma jirie ni nari bbai.” Fø lo na mana ká kʉ addu? Yesu tungʉeri nanga nari bbai føri kʉ, nja ndrŭ ni ji ni djolu nari inga fø di ná jidha ka ndi liri ddikpa Mukristo bbʉ ndidzá shinga ndi lai Mukristo djotsina ri uri le njiri fø ró. b

6. Biblia ká dho jidha na mana kʉ bbo nari ngbaribbai?

⁶ Biblia rid’ra ko dho nari kʉ jidha na mana kʉ bbo. Loroji na, i ri kʉ bbo bí kʉ ná ndrŭ jirie ná maandiko: “Mungu kʉ jidha.” (1 Yo. 4:8) “Ringani ni ji ni lai ni nganga bbai.” (Mt. 22:39) “Jidha adi bí kʉ ná chenga djonga tso tsitsi.” (1 Pe. 4:8) “Jidha ro nzɨ adi sini ri.” (1 Ko. 13:8) Fø maandiko ma, nja maandiko ma na adi ridho nari kʉ, ri kʉ bbo na mana kʉ ná lo le dhǒ fø sifa.

7. Ká addudho ri nzá ka ndi ka Shetani liri ndrŭ tso gbani ddi ndirigoti ndrŭ dhǒ jidha ndima kana ri?

 ⁷ Bí kʉ ná ndrŭ adi ridhu ɨ: ‘Bbʉbbʉ dini utso ká ma ka ma d’i ngbaribbai? Krʉ kʉ ná dini adi ripo ndima bbʉbbʉlo ddi, ro kpa krʉ adi njonjo kʉ ná lo ddi Mungu djo.’ Shetani liri kali dhi dini kpari é bí, ná fø lo liri ri é kpakpa ndrŭ d’i bbʉbbʉ dini utso. Ro, ke nzá ka ndi liri ro dz’ djolu gble kʉ ná ndrŭ tso gbani ddi ndirigoti ndima kana é jidha ri. Fø lo Yova dhé ka ndi njí. Yova dhó roho ndirigoti kedhó ledha kʉ djó ná ndrŭ dhé ka ndima é bbʉbbʉ jidha na ndima kana. (1 Yo. 4:7) Ri kʉ føri dho i Yesu pongʉeri nari kʉ, ndi unakpa kana sie bbʉbbʉ kʉ ná jidha ri.

8-9. Bí kʉ ná ndrŭ ronga ká Yova dzá Dimu kana kpa njangʉe ná jidha løngʉe ngbaribbai?

⁸ Yesu pongʉeri nari bbai, bí kʉ ná ndrŭ adi ke unakpa utso d’i kpa dhǒ ndima kana ná bbʉbbʉ kʉ ná jidha ró. Loroji na, Ian ró dho kʉ ná le-djo ya kwanza ndi singʉe asamble dhi ngana ná dyinga ngano, ri dangʉe kpà (muchezo) dhi ua djó chøchø ndingʉe kebbá nga nǎ ro ro. Ian singʉe fø ua djo ddikpa kpà njadha dho ná nga djó ro bi ro da sese. Ke pori: “Fø asamble na singʉe ná ndrŭ ngʉe njonjo pli fø kpà dhi ngana singʉe ná ndrŭ ró ro. Yova dzá Dimu ngʉe heshima na ndirigoti bblo ndima tho ndima ronga ro ndirigoti kpadhó nzø ngʉ njini bblo.” Ke pori ki: “Krʉ lo djolu fø ndrŭ ngʉe hwè na ndirigoti ngoi na. Føri i kʉ madhó maisha nǎ ma jingʉe ná lo nganga. Fø dyi le bbʉngʉe ná hotuba ro nga kʉ ma djǒ nǎ ddikpa maddi ri, ro ma nanga kengʉe nari kʉ, Yova dzá Dimu dhó nyi.” c Bbʉbbʉ dhé, fø di ná nyi adi si bbʉbbʉ jidha ko dhǒ ko kana nari nǎ ro. Ko jirie ko djoi ma, ko vei ma na bbo nari dho ko adi njini kpa na heshima na ndirigoti jidha na.

⁹ Le-djo John maddi mbungʉe ndi føri bbai njudha dhi ngana ndi ngangʉe sidha tso ná saa na. Ke pori ɨ: “Ma nanga kengʉeni ndrŭ krʉ ngʉ loti ndima kana bbakau bbai nari dho . . . kpa dingʉe kaka ná ndrŭ bbai. Kpa kana ngʉe ná bbʉbbʉ jidha lingʉeri ma uri u nari kʉ, ma ba bbʉbbʉ dini.” d Fø lo ma, nja lo ma na dhongʉeri ma dho nari kʉ, Yova dzá Dimu kʉ bbʉbbʉ Wakristo.

10. Ri ká kʉ pekee kʉ ná ngbá saa na i ko ka ko dhǒ Wakristo e na ndima kana ná jidha ri? (Anja maelezo ya chini.)

¹⁰ Anziro ko njaeri nari bbai, ko djoi kana nga kʉ kaka ná ndrŭ ro ri. Nja saa na kpa ka ndima po inga ndima njí vó ka ndi vó ko thí ronga ná lo. e (Yak. 3:2) Fø di ná lo banga ró, føri kʉ pekee kʉ ná chu ndiro ko dhǒ bbʉbbʉ kʉ ná jidha ko tso nǎ lo chulu inga ko nji ná lo chulu d’e. Nja ko njí fø lo d’e ká Yesu dhó loroji ka ndi kó ko tsotso ngbaribbai?​—Yoh. 13:15.

11. Yakobo ma, Yohana ma na ká dhongʉe che kʉ ná ngbá sifa? (Anja ji maddi.)

¹¹ Yesu nzɨ ngʉ adi rine ndi unakpa é kaka ná ndrŭ ri. Føri rɨngana ke ngʉ adi kpa tsotso kó jidha na ndiro kpa le ndima dhó che kʉ ná nyi thika ndiro Yova u ndima tso d’e. Ddikpa cha Yesu dhó aro kʉ ná wanafunzi, Yakobo ma, Yohana ma na pongʉeri  ndima dzá mama rá ripo Yesu dho nari kʉ, Pidhinga nǎ le si ndima li anziro. (Mt. 20:20, 21) Yakobo ma, Yohana ma na njingʉe ná fø lo dhongʉeri kpa kʉ nodha na ndirigoti kpa jiri ndima é mana na pli nja ndrŭ djolu.​—Mez. 16:18.

12. Ri ká kʉ Yakobo ma, Yohana ma na dhé dhongʉe che kʉ ná sifa ri? Aturinga.

¹² Fø dyi dhongʉe che kʉ ná sifa nari nga ngʉe Yakobo ma, Yohana ma na dhé ri. Anja nja mitume njingʉe ná lo: “Kumi kʉ ná nja kpa rrngʉe fø lo ná saa na kpa lu aro kʉ ná fø le-djoi dzá lo kangʉeni ka.” (Mt. 20:24) Ko ka ko ddinga ngbaribbai ma Yakobo ma, Yohana ma, nja mitume ma na gʉngʉeni nari djo. Njaro kpa ngʉ ripo i: ‘Ni ra ripo le li ni anziro ro, ni ká riddi ni dada ko djolu? Ri nga kʉ ni dhé njingʉe njí kpakpanga na Yesu na ri. Ko ma ka ddi bbo na mana kʉ ná pendeleo badha dho ni bbai!’ Njati rie ngbǎ ma ringʉeri ró, fø saa na mitume bbangʉeri fø lo sa jidha ndima dho ndima kana nari sa.

13. Kosa mitume njí ná saa djo ká Yesu ngʉ adi rinji ngbǎ? (Matayo 20:25-28)

¹³ Nde, Yesu ká njingʉeri ngbǎ? Ke lu nzá fø lo ro kangʉeni ri. Yesu nzá pongʉeri ndi bblo kʉ ná mitume ne, nì kʉ nyenyenga na inga nì di jidha dhǒ ndima kana ná kpa ri. Føri rɨngana Yesu tingʉe lo ndi unakpa na ngatsovedha na dhonalo ke chungʉeri chu nari kʉ, fø kpa adi riji  ndima njí bblo lo. (Azø Matayo 20:25-28.) Ke ngʉ adi ra anzi jidha ndi dhǒ kpa dho nari na, nì mai kpa ngʉ adi gʉni bí ina ie ká kʉ bbonga ndima kana nari djó ro.​—Mk. 9:34; Lu. 22:24.

14. Yesu unakpa ká dhingʉe ngbà di ná nga nǎ?

¹⁴ Yesu nongʉe nga nari kʉ, mitume dhingʉe nǎ ná nga maddi ka ndi lieri kpa é njonjo kʉ ná ngaddidha na. (Yoh. 2:24, 25) Kpa dhi ná nga nǎ dini nǎ bbobbokpa ngʉ adi riddi nari kʉ, bbo na mana kʉ nari kʉ anziro kʉ ná ke. (Mt. 23:6) Wayaudi bbá dini djó bbobbokpa ngʉ adi ndima nja bbo na mana kʉ nja ndrŭ djolu ri. f (Lu. 18:9-12) Yesu famungʉeri nari kʉ, fø di ná nga nǎ mitume dhi nari ka ndi lieri kpadhó ngaddidha é njonjo ndima djo ndirigoti nja ndrŭ djo. (Mez. 19:11) Ke chungʉeri chu mitume ka ndima njie kosa ngbà ndirigoti kosa kpa njí ró ke ngʉ adi ngatsovedha dhǒ kpa dho. Ke chungʉeri chu kpa jiri ndima njí bblo kʉ ná lo. Føri dho ke kongʉe kpa tsotso ngatsovedha na, ndiro kpa bbá nodha tso ndirigoti pli ndima ndima nja nja ndrŭ djolu nari tso d’e, ro kpa dhǒ jidha nja ndrŭ dho.

15. Yakobo ma, Yohana ma, nja mitume ma na kana tangʉe ná lo ká ngbá longadddi ko dho?

¹⁵ Yakobo ma, Yohana ma na dhó fø lo nǎ ro ko ka ko ba bí kʉ ná somo. Kpa pongʉeri Pidhinga nǎ le li ndima anziro ná føri ngʉe che. Ro, nja mitume maddi njingʉeri che ndima bbangʉeri fø lo ndó ndima nanga nari na. Ro, Yesu dhongʉe jidha ma, bblonga ma na kumi na mbili ngʉe ná fø mitume krʉ dho. Ko ká ba ngbá somo? Bbo na mana kʉ ná lo nga kʉ nja ndrŭ nji ná lo dhé ri, ro ko ká ka ko njini ngbaribbai kpa njí kosa ná saa djo nari maddi. Ko tsotso ká addu ka ndi kó? Njati ko lai Mukristo nji ná lo kani ká ko lu ró, ko ka ko dhuri ko tso ɨ: ‘Fø lo ká kani ma lu bbo addudho? Fø lo ká dho ma ka ma thɨ thika ná uzaifu ro maddi? Ro, thø dhi lo nji ma ró ná ke ro ká bani ddikpa kpakpalo ro na maddi? Njati rie nì ma ma kʉ haki na ri ró, ma ká ka ma dhǒ jidha ngbà ndirigoti ma njí fø le zø njí?’ Ko di jidha dhǒ ko kana ró, ko ridho ko kʉ bbʉbbʉ Yesu unakpa.

16. Yesu dhó loroji nǎ ro ká ko ka ko ba nja ngbá somo?

¹⁶ Yesu dhó loroji ngaddi ko dho ná nja lo kʉ ko di kpakpanga nji ko famu ko lai Wakristo. (Mez. 20:5) Bbʉbbʉ dhé, Yesu chungʉe ndrŭ thí nǎ kʉ ná lo chu. Ro, ko nzá ka ko chu fø lo ro ri. Ro, ko djoi ma, ko vei ma na njí thø ka ndi bbʉ ko dho ná lo ró, ringani ko é ngatsovedha na. (Efe. 4:1, 2; 1 Pe. 3:8) Ri ka ndi é sʉsʉ ko dho ko njiri fø njati ko chu lo kpa djo bblo ró. Akonja ddikpa loroji.

17. Ddikpa mwangalizi nengʉeri ndi chu ndi lai Mukristo bblo nari nǎ ro ká ke bangʉe ngbá faida?

¹⁷ Ddikpa mwangalizi wa muzunguko Afrique dzá dyi si ná nga laidjó ndi njingʉe njí nǎ ná kutaniko nǎ ngʉe ná ddikpa le-djo dhó lo ngano. Ya kwanza mwangalizi ngʉ riddi fø le-djo dhó sifa kʉ che. Nde, ke ká njingʉeri ngbǎ? Ke pori ɨ: “Ma bbae lotidha tso ke na nari rɨngana ma vʉngʉeri ma chu ke bblo.” Mwangalizi bangʉe saa ndi chu lo ke djo, ro ke rangʉe  riba nari kʉ ngbaribbai ma fø le-djo dhingʉe nari i lingʉeri kedhó nyi é fø. Mwangalizi pori ki: “Ma famungʉe ngbá ngatsi ma fø le-djo kpakpanga nji ndiro ndi si ndi dhie na ná nyi djolu nari ma, b’lo thika ke ø ná lo ma na ná saa na kedzá lo thongʉe ma nyǒ bbo. Ndirigoti ko ngʉngʉe kpakpa kʉ ná bbakau ke na.” Bbʉbbʉ dhé, ko di kpakpanga nji ko famu ko djoi ma, ko vei ma na ró bí ina ri é sʉsʉ ko dhǒ jidha kpa dho.

18. Njati ko lai Mukristo tani ta ko dho ró ká ringani ko dhú ngbá lo ko tso? (Mezali 26:20)

¹⁸ Nja saa djo ri ka ndi uri ko tilo ko dho tani ná ko lai Mukristo na ke nji ko ró ná lo djo. Nì mai ri kʉ føro, ringani ko dhu i lo ko tso: ‘Ma ká famu njinjini ná lo bblo i ngbà?’ (Mez. 18:13) ‘Njaro ká nzá ke taeni ma dho ndá ri?’ (Muh. 7:20) ‘Ma i ká d’erie fø di ná kosa ro nji nzá?’ (Muh. 7:21, 22) ‘Nde, ke na ma rá loti nari ká ka ndi liri lo gʉ ngʉ che pli?’ (Azø Mezali 26:20.) Njati ko ba saa ko ddinga fø di ná ngadhudha djo ró, ko djoi ma, ko vei ma na laidjo ko kʉ na ná jidha ka ndi liri ko bbá fø lo pá.

19. Ni ká vʉri ni njí addu?

¹⁹ Yova dzá Dimu adi ndima kʉ bbʉbbʉ Yesu unakpa nari dhǒ jidha ndima dhǒ ndima kana nari chulu. Ko krʉ adi ko kʉ Yesu unakpa nari dhǒ bbʉbbʉ kʉ ná jidha ko dhǒ ko djoi ma, ko vei ma na dho nzá mai kpa kaka ro nari chulu. Ko di bbʉbbʉ kʉ ná jidha dhǒ ró, nja ndrŭ maddi ka ndima d’i bbʉbbʉ dini utso d’i ndirigoti kpa ka ndima gba ndima tso ko na jidha dhi Mungu Yova madha dho. Akora anzi jidha ko dhǒ nari na dhonalo fø lo ró le adi bbʉbbʉ Wakristo utso d’i.