1-2. Yesu ndidhó ya mwisho loti nari nji ká ngba lo bangʉe nga?

FØ LO njingʉeni Nisani 14, cho 33 nǎ Karne ya kwanza na. Kali dhi lo na kpa bbø ke ndirigoti kpa jingʉeri ndima d’ilo ke djo nga na kosa ro nari goti, Yesu nrŭ bengʉe pa, nrŭ nzangʉe ke bbo ndirigoti nrŭ tingʉe ke tsuba djo. Nrŭ tøngʉe ke kó nanga ndirigoti ke thó nanga. Ke he ke pʉ nari ma, lo ke ti nari ma krʉ ngʉe kpakpa. Ro, kedho ringangʉeni ndi tilo ngodhé dhonalo ke ka ndi poe ná ddikpa bbo na mana kʉ nalo ngʉe ni.

² Akonja Yesu dhe nari njí ke pongʉe nalo ndirigoti ngbaribbai ma ko ka ko ba somo ri nǎ ro nari. Inga akonja ngbaribbai ma ko ka “ko rrnga ke dho” nari.​—Mt. 17:5.

3. Yesu pongʉeri “Baba, anji kpa zø.” Føri na ká ke ngʉ loti ie djo?

³ Yesu ká pongʉe ngba lo? Yesu le ti tsuba djo nari nji, ke njingʉe sala: “Baba, anji kpa zø.” Ke ká ngʉ ripo le nji ie zø? Luti ke pongʉe nalo ko tsotso kó ko chú ke ká ngʉ ripo le nji ie zø ma nari. Ke pongʉeri: “kpa nzá chu ndima nji nalo ro ri.” (Lu. 23:33, 34) Yesu ngʉ loti tsuba djo tingʉe ndi ná Roma nǎ bbasødda djo. Bbʉbbʉ dhé, kpa nzá chungʉe ndima ngʉ nji nalo ri. Ke ngʉ ngaddi ndi le hwi ná ritso ungʉe ná nrŭ djo, ro luti fø nrŭ ka ndima ngʉe ke unakpa maddi. (Mdo. 2:36-38) Yesu nzá bbangʉeri nrŭ nji ná fø lo liri ndie thø na kpa djo ri. (1 Pe. 2:23) Fønga ringana,  ke nzingʉeri Yova tsó, ke nji ndi hwi ná kpa zø nji.

4. Yesu ngʉ adi ndidhó lo gʉ ná kpa zø nji nari nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo?

⁴ Yesu dhó lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo? Yesu bbai kodho ringani ko nji nja nrŭ zø maddi. (Kol. 3:13) Njaro njʉ maddi nja nrŭ ka ndima gʉ kodhó lo gʉ dhonalo kpa nzá chu kodhó udha ri inga ko adi nji nalo ri. Kpa ka ndima sha kali maddi ko djo, ndima pa do ma ko djo, ndima sa kodhó vichapo ma, inga ndima nji chelo maddi ko ró. Fø kpa djo ko nanga ka ndi kani nanga ringana, ko ka ko nziri Yova tsó ke kó kpa tsotso nja kpa chu bbʉbbʉlo d’e. (Mt. 5:44, 45) Nja saa na, ri ka ndie kpakpa ko nji nrŭ zø njati rie che kʉ nalo nrŭ nji ko ró ri ro. Ro njati ko nanga di kani bbo ró, føri na ko che lo nji ko nganga ró. Ddikpa le-ve pongʉeri i: “Ma ra ri utso d’i nari kʉ nrŭ zø le nji nari na mana nga kʉ ma nja nrŭ nji ná che lo nzá ri, inga ma jiri nrŭ nji che lo ma ró ri. Føri dho ma adi fø lo bba pa ndiro nzɨ ma nanga kani ró.” (Zb. 37:8) Njati ko vʉri ko nji nrŭ zø ró, ko nzɨ adi ribba nrŭ nji nalo li thø ko thí na ri.​—Efe. 4:31, 32.

5. Yesu ká njingʉe ngba tsodha tsuba djo ndima ngʉe na ná che kʉ ná ke dho, ndirigoti ke ká njingʉe fø tsodha addudho?

⁵ Yesu ká pongʉe ngba lo? Yesu ma le tingʉe tsuba djo aro kʉ ná che kʉ ná kpa ma na. Anziro fø kpa krʉ ngʉ loti d’idhé Yesu djo. (Mt. 27:44) Ro luti, kpa kana ddike lengʉe ndidhó lo thika le. Ke rangʉe ri utso d’i nari kʉ Yesu nzá nji “che kʉ nalo ro ri.” (Lu. 23:40, 41) Ndirigoti, ke chungʉeri nari kʉ, Yesu si checheni ná nrŭ gaga. Ke pongʉeri Yesu ni: “Yesu, ano ma nga, nidhó Pidhinga na ni sie ná saa na.” (Lu. 23:42) Fø ke ngʉe udha na Yesu djo! Yesu ngʉngʉe kedhó logoti: “Bbʉbbʉ dhé ma ripo ni dho njʉ, Ni sie ma na [nga Pidhinga na ri, ro] Paradiso nǎ.” (Lu. 23:43) Yesu nzá tsongʉeni krʉ kʉ ná nrŭ dho ri, ro ke tsongʉeni ddikpa ke dho. Ke chungʉeri ndidzá Baba kʉ zølo dhi ke nari dho, ke pongʉe nalo bbʉngʉe ngab’odha fø che kʉ ná ke dho.​—Zb. 103:8.

6. Yesu pongʉe che kʉ ná ke dho nalo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo?

⁶ Yesu dhó lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo? Yesu kʉ ndidzá Baba bbai nganga. (Ebr. 1:3) Ke adi ko zø nji ndirigoti ke adi zølo dho ko dho njati ko leni anziro ko njingʉe ná che lo nǎ ro ndirigoti koe udha na Yesu djo ró. (1 Yo. 1:7) Njaro nja nrŭ ka ndima ddiri nari kʉ, Yova nzá ka ndi nji anziro le njingʉe ná kosa zø ro ri. Njati rie føribbai ko adi ko mbu ri ró akoddinga i lo djo: Yesu dhe nari nji, ke dhongʉe zølo ddikpa ke dho ngba mai fø ke dhongʉe udha Yesu djo fø saa na ro. Nde rie fø ró, Yova ka ndi dho zølo ndi adi má ná nrŭ dho, fø nrŭ adi kpakpanga nji ndima rrnga ke ja ná yadha dho!​—Zb. 51:1; 1 Yo. 2:1, 2.

7. Yohana 19:26, 27 ripo naribbai, Yesu ká pongʉe ngba lo Maria ma dho Yohana ma na, ndirigoti fø lo ká ke pongʉe addudho?

⁷ Yesu ká pongʉe ngba lo? (Azø Yohana 19:26, 27.) Yesu ngʉ adi ngaddi ndidzá mama djo, mujani ndi ngʉe ro. Yesu goti nja kʉ ná nzø ka ndima gbae ndima dzá  mama dhó kimwili nǎ lo tso ngba, nde ledhó kiroho nǎ lo tso ká ie ka ndima gbae? Fø saa na, Yesu goti nja kʉ ná kpa ro nzá d’engʉe ngʉ ke unakpa ri. Ro Yohana ngʉe bbo Yesu ji ná ná kau. Yesu ngʉ adi Yova ndima má na ná kpa nja ndidhó kiroho nǎ familia bbai. (Mt. 12:46-50) Yesu ngʉe jidha na ndirigoti ke ngʉ ngaddi Maria dhó lo djo nari dho, ke chungʉeri nari kʉ Yohana ka ndi b’o le ronga ngba kiroho nǎ lo na. Kedzá mama dho ke pongʉeri: “Anja! Nidzá ngba!” Ndirigoti Yohana dho ke pongʉeri: “Anja! Nidzá mama!” Fønga djoro, Yohana ngʉe Maria dzá ngba bbai ndirigoti  ke b’ongʉe le ronga ndidzá mama bbai. Yesu dhongʉe jidha bbo ndidzá mama dho ndirigoti le ngʉe ni Yesu kpa ngʉ hwi ná ngana!

8. Yesu pongʉe Maria ma dho Yohana ma na, ná fø lo nǎ ro ká ni ka ni ba ngba somo?

⁸ Yesu dhó lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo? Kutaniko nǎ ko djoi ma, ko vei ma na dho ko ka ko dho jidha bbo pli, familia nǎ nrŭ djolu. Kodhó familia nǎ nrŭ gʉ kodhó lo gʉ ma inga kpa bba ko bbá ró, Yesu pongʉeri Yova ma, Kedhó tengenezo ma na nzɨ bba ko ro ri, ndirigoti ko si vi ko vi nari ba “100 ina djolu”. Njʉ bí kʉ ná nrŭ ka ndimae kodhi kpetsingba bbai, singbangba bbai, mama bbai, inga baba bbai. (Mk. 10:29, 30) Kiroho nǎ familia nǎ ko tso gbani ddi udha kana ndirigoti jidha kana Yova ko ji ro. Føri dho ká ni adi ni rr ngbaribbai?​—Kol. 3:14; 1 Pe. 2:17.

9. Matayo 27:46 nǎ Yesu po nalo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo?

⁹ Yesu ká pongʉe ngba lo? Yesu dhe nari njí, ke høngʉe: “Madzá Mungu, madzá Mungu, ma ká ni bba adddudho?” (Mt. 27:46) Biblia nzá tu fø lo Yesu pongʉe dho nalo nanga ro ri. Akonja fø lo nǎ ro ko ka ko ba ná somo. Fø lo nǎ ro ko ka ko chu nalo kʉ, fø lo chulu ngʉ njini nari kʉ Zaburi 22:1 nǎ kʉ ná unabi. * Godhé fø lo ridho nari kʉ Yova nzá “d’engʉe” ndidzá ngba ronga tso ro ri. (Yob. 1:10) Yesu d’ingʉe ri utso nari kʉ, ndidzá Baba bbari ndidhó udha mbuni kpø dhe djo. Ndirigoti ddikpa le ro ma nzáddi d’engʉe fø di ná mbudha ro ba ri. Føri djolu pli ke pongʉe ná følo ridho ke nzá njingʉe hwi djó le ka le hwi ke nalo ro ri.

10. Yesu pongʉe ndidzá Baba dho nalo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo?

¹⁰ Yesu dhó lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo? Ko ka ko ba ná ddikpa somo kʉ, kodho nzá ringani ko nziri Yova tu kodhó udha ka ndi li kpakpalo na nalo ri. Yesu tøngʉeni chí naribbai, kodho maddi ringani ko tøni chí kodhó udha djo rie dhe tsoro ma ko hwini ri ró. (Mt. 16:24, 25) Ni mai ri kʉ fø ro, ko uri nari kʉ, Mungu nzá ka ndi bbari mbudha si ko djo nzá tso ko ka ko ve ná ngatsi ri. (1 Ko. 10:13) Ko ka ko ba ná nja kʉ ná somo kʉ, nrŭ ka ndima nza ko maddi Yesu nrŭ nzangʉe naribbai. (1 Pe. 2:19, 20) Nrŭ adi kodhó lo gʉgʉ maddi, ro ri ngae ko nji che lo nari dho ri, ro føri nrŭ adi nji dhonalo kʉ, ko nga kʉ dz’ dzá sehemu ri ndirigoti ko adi bbʉbbʉlo d’ra. (Yoh. 17:14; 1 Pe. 4:15, 16) Yesu chungʉe Yova bba ndi nzani dho nalo ngba. Ro njʉ maddi kpakpalo na bani ndima dhó udha djotsina ná nrŭ ka ndima dhuri ndima tsó, Yova ká bbanga fø che kʉ nalo dho addudho. (Hab. 1:3) Kodhi zølo ndirigoti ngatsovedha dhi Mungu churi nari kʉ ndidzá njí dhi fø nrŭ nzá kosa udha ro ri, ro kpadhó lo jiri ndi li kpa kpakpa.​—2 Ko. 1:3, 4.

11. Yesu ká pongʉe Yohana 19:28 nǎ kʉ nalo addudho?

¹¹ Yesu ká pongʉe ngba lo? (Azø Yohana 19:28.) Yesu ká pongʉeri: “Ma dda dyu hwi” addudho? Føri ke njingʉe ndiro Zaburi 22:15 “nǎ le ndi ná unabi njini d’e”, i ndi ripo ro: “Madzá kpakpanga sini chakle  bbai ndirigoti ma dǎ b’ab’a ma tso nǎ.” Godhé, Yesu le nza nari goti, ke ronga ndingʉe bbo tsuba djó, ke dda dyu hwingʉe bbo. Kedhó lo ungʉeri ke jø dda.

12. Yesu pongʉeri “Ma dda dyu hwi” ná fø lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo?

¹² Yesu dhó lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo? Ngbaribbai ma le le mbu nari led’ra ná føri ro nzá Yesu njangʉe che ri, føri dho kodho maddi ringani ko di ko ko mbu nari d’ra nja nrŭ dho. Bí ina ko nzɨ adi kodhó loji nalo d’ra nja nrŭ dho ri. Ro njati ko jiri nrŭ kó ko tsotso ró, akod’ra kodhó lo kpa dho. Lorojina, njati koe ngó ma inga koe tsú ma ko tsu ro ró, ko ka ko pori ddikpa kau mba ko goti d’uka na ma inga ddawa djo ma. Njati ko thí e njedha na ró, ko ka ko nziri muzee inga kutaniko nǎ dhidhi ná kau d’ra “bblo kʉ nalo” ko dho inga le li ko kpakpa. (Mez. 12:25) Akononga nari kʉ, ko djoi ma, ko vei ma na jirie ko ji, ndirigoti kpa adi riji ndima kó ko tsotso “kpakpalo dhi saa na.” (Mez. 17:17) Ro kpa nzá ka ndima chu ko ddi nalo ri. Kpa nzá ka ndima chu kodhó loji nalo ri njati ko d’rari kpa dho nzá ró.

13. Yesu ká dhongʉe ngba lo ndi tøni chí kpø dhe djo nari chulu?

¹³ Yesu ká pongʉe ngba lo? Dyina saa tisa na, Nisani 14 na Yesu høngʉe: “Ri tso kaka!” (Yoh. 19:30) Yesu dhe narigoti, Yova pongʉe ke nji nalo njingʉeni krʉ. Yesu tøngʉeni chí kpø dhe djo nari na, ke njingʉe bbo na mana kʉ nalo. Ya kwanza, ke dhongʉeri nari kʉ Stani kʉ kali ba. Yesu dhongʉeri nari kʉ kaka ná ke ka ndi tøni chí nzadha kana Stani nji addu ma ró. Ya pili, Yesu bbʉngʉe ndidhó shinga le ødha dhi be. Ke bbʉngʉe ndidzá shinga nari dho, nzá kaka ná nrŭ kana nga ka ndie chøchø Mungu na ndirigoti ndima kasi choro nŭnŭ di ná shinga ba. Ya tatu, Yesu dhongʉeri nari kʉ, Yova kʉ bblo kʉ ná Pi ndirigoti ke lingʉeri ndidzá Baba rodho tsetse.

14. Kodho ká ringani ko di rinji ngba krʉ ddoro maisha nǎ? Aturinga.

¹⁴ Yesu dhó lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo? Kodho ringani ko nji kpakpanga ndiro ko tøni chí krʉ ddoro d’e. Anja le-djo Maxwell Friend po nalo, Gileadi nǎ darasa dhi mwalimu ndi ngʉe ro. Asamble eternasionale dhi ngana, le-djo Friend pongʉeri i udha djo: “Njʉ ni ka ni nji nalo ma, njʉ ni ka ni po nalo ma na dho nzɨ b’o bbʉnga. Ni ká chu bbʉ si njini nalo ddi? Krʉ ddoro ni nji nalo na adi ridho nari kʉ ni kaka ni si di choro nŭnŭ.” Føridho krʉ ddoro ko nji nalo na akodhori nari kʉ ko kʉ chí tøni Yova dho ná nrŭ! Ro njati ko dhedhe ma ró, ko ka ko pori nari kʉ, “Yova, ma kpakpanga nji ndiro ma tøni chí ni dho, ma dhori nari kʉ Stani kʉ kali ba, ma liri ni rodho tsetse ndirigoti mad’ra nidzá bbonga d’e!”

NI THÓ THI”

15. Luka 23:46 ripo naribbai, Yesu ká chungʉe ngba lo?

¹⁵ Yesu ká pongʉe ngba lo? (Azø Luka 23:46.) Yesu pongʉeri ndi thí nǎ ro krʉ: “Baba, ma bba madzá shinga ni thó thi.” Yesu chungʉeri nari kʉ Yova si rili ndi di shi ndirigoti ke chungʉeri nari kʉ ndidzá Baba si ndi nga no ni.

16. Kumi na tano (15) dhó cho ngʉe ná fø ke dhó lo nǎ ro ká ni ba ngba somo?

 ¹⁶ Yesu dhó lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo? Atøni chí Yova dho rie hatari dhi lo kana ma ró. Fø ni njiri ró, ni ka ni dhori ni li ni “thí lu Yova djó.” (Mez. 3:5) Akonja Joshua dhó loroji, 15 ndidhó cho ngʉe ro, ke ró ngʉe nzɨ sini ná dhe. Ke gʉngʉe nzá gbani Yova dhó yadha na ná chulu le ndi tunza nari gʉ. Ke dhe nari nji, ke pongʉeri ndidzá mama dho: “Mama, Yova si ma ronga b’ob’o. . . . Mama ma ripo ni dho: Ma churi nari kʉ, Yova si ma gaga. Ke chu madhó ngaddidha ndirigoti ma ma mbu nari maddi, ma ji ke ma thí nǎ ro krʉ.” * Ko kana njale ka ndi dhuri ndi tsó, ‘Njati rie madhó udha ka ndi li mbudha kana nalo tso ró ma hwini ri ró, ma ká ka ma bbá madhó shinga bbʉbbʉ Yova dho na ndirigoti ma ká ka ma uri ke si ma nga no ni?’

17-18. Ko ká ba ngba somo? (Anja kisanduku “ Yesu pongʉe ya mwisho nalo nǎ ro ko ka ko ba ná somo” maddi.)

¹⁷ Yesu pongʉe ya mwisho nalo nǎ ro ko ka ba bblo kʉ ná somo! Kodho le nonga nari kʉ, ko di nja nrŭ zø njinji ndirigoti Yova ma si ko zø nji ddi. Kutaniko nǎ ko djoi ma, ko vei ma na kʉ bí ndirigoti kpa kʉ tayari ko tsotso kodha dho. Ro njati kodhó loji le tsotso kodha ró, kodho ringani ko d’rari kpa dho ndiro kpa kó ko tsotso d’e. Ko churi nari kʉ Yova ka ndi kó ko tsotso krʉ kʉ ná mbudha kana ndiro ko ve ritso d’e. Ndirigoti krʉ ddoro ko tøni chí Yova dho kodhó maisha nǎ ná føri ko adi nja mana na bbo, dhonalo ko u nari kʉ Yova si ko gaga njati ko dhedhe ma ró.

¹⁸ Bbʉbbʉ dhé, Yesu pongʉe tsuba djó dhe ndi dhe nari nji nalo na mana kʉ bbo ko dho! Fø lo nǎ ro ko ba ná somo na ko di njí nji ró, ko ka ko rrnga Yova jangʉe ndidzá Ngba djo nalo dho: “Anirrnga ke dho.”​—Mt. 17:5.