1-2. Nga adi ndi ná ddikpa ke ká pongʉe ngba lo ndirigoti i lo nǎ ká kosi ngba lo chu?

NJɄ bí kʉ ná nrŭ adi ndima nji Yesu u naribbai, ro kpa nzɨ adi ke ddingʉe nalo ro u ri. (2 Ti. 4:3, 4) Ddikpa nga adi ndi ná ke pongʉeri: “Njati ko kana e ‘Yesu’ bbai di ná ke ndirigoti ke di loti Yesu ngʉ loti naribbai njʉ ró . . . , ko ká ka ko gʉe fø ke Yesu nrŭ gʉngʉe anziro naribbai? . . . Fø logoti ka ndie: O, ko ka ko gʉe ke gʉ.”

² Karne ya kwanza na, nrŭ ngʉ Yesu ddi nalo ma nja, ke nji ná ddù ma nja, ro kpa nzá ungʉe ke ro ri. Ká addudho? B’lo da nalo nǎ, ko chue Yesu nrŭ ka gʉ dho nalo ro tho (4). Kpadjo akonja nja kʉ nalo ki tho (4). Kosi addudho ma nrŭ adi Yesu unakpa dhó lo gʉ njʉ nari nja. Ndirigoti kosi ngbaribbai ma ringani ko nji kpakpanga ndiro nzɨ ko bba ddikpa ritsi ma cho ko ronga tsoro Mungu dho ko njínji nari ro nari nja.

3. Yesu ká nrŭ ungʉe nzá addu dho?

³ Yesu ngʉe dz’ djó ná saa na, ke ngʉ adi ndi tso gba krʉ kʉ ná nrŭ na. Ke nyongʉe nga mali dhi kpa na ma, bbobbokpa na ma ndirigoti ke bangʉe saa ndi di njedha dhi nrŭ na maddi. Nja nrŭ ngʉ adi nja nrŭ nja “chenga dhi nrŭ” bbai, fø nrŭ dho ma Yesu ngʉ adi zølo dho ddi. Pli ngʉ adi ndima nja ná kpa ndrongʉe Yesu ndro ke ngʉ adi po nalo djó. Kpa dhungʉeri ke unakpa tso: “Ká addudho ni nganyo ndirigoti ni jødha dhi ritsi jø palata ø ná  kpa na ndirigoti chenga dhi nrŭ ma na?” Yesu ngʉngʉe kpadhó logoti i: “Ri nga kʉ bblo dhó afya kʉ ná nrŭ i adi munganga ne ri, ro ri kʉ dhe dhi nrŭ. Ma nzá singʉe chø lo dhi nrŭ nzi ri, ro ma singʉe chenga dhi nrŭ nzi ndima leni le d’e.”​—Lu. 5:29-32.

4. Nabi Isaya pongʉeri naribbai, Wayaudi dho ká ringangʉeni ndima chu ngba lo Masiya djo?

⁴ Maandiko ká pori ngba? Masiya si nari nji, nabi Isaya d’rangʉeri, dz’ djó nrŭ nzá ka ndima kasi ke ro u ri. Unabi d’rangʉeri: “Ke ngʉe pa nrŭ be ná ke, nyi nrŭ nyingʉe ná ke . . . Ke ngʉe ru nyo djonga runi ko ró ná ke bbai. Ke ngʉe pa nrŭ be ná ke, ndirigoti nzá djó ko li ko thí ná ke.” (Isa. 53:3) Unabi pongʉeri Masiya “nrŭ” ka ndima gʉe gʉ ndirigoti karne ya kwanza nǎ ngʉe ná Wayaudi dho maddi ringangʉeni ndima churi Yesu nrŭ ka ndima gʉe gʉ.

5. Njʉ ká nrŭ adi Yesu unakpa nja ngbaribbai?

⁵ Ko ká adi fø di ná kpakpalo nja njʉ maddi? Ddio. Dini nǎ bí kʉ ná kpa nanga adi jini dhonalo kʉ, ndima dhó dini nǎ tsu nari kʉ mali dhi kpa ma, chuchuni ná kpa ma, dz’ djó nyodyu na kʉ ná kpa ma na. Kpa adi riji fø nrŭ e ndima dhó dini nǎ rie nzɨ ma kpa Mungu dhó yadha dyø ri ró. Dini djó bbobbokpa adi Yova dzá Dimu nja nga na mana kʉ ri, ni mai kpadhó nyi e bblo ro. Paulo pongʉeri, Mungu vʉ “rr” kʉ dz’ dzá nrŭ nyo nji ná nrŭ (1 Ko. 1:26-29) Ni mai ri kʉ fø ro, Yova adi ndidzá njí dhi nrŭ krʉ nja mana na.

6. Yesu ká pongʉe ngba lo Matayo 11:25, 26 nǎ ndirigoti ko ká ka ko dyø ke ngbaribbai?

⁶ Ko ká ka ko nji addu ndiro nzɨ ko vi kodhó udha ro? (Azø Matayo 11:25, 26.) Nzɨ di Mungu dzá nrŭ nja dz’ dzá kpa adi kpa nja naribbai. Achuri nari kʉ Yova adi njínji nyenyenga dhi nrŭ na ndiro kpa nji ndi ji nalo d’e. (Zb. 138:6) Ndirigoti addinga Mungu adi nji ná bbo kʉ ná nji djo, fø lo ke adi nji chulu ná kpa dz’ dzá nrŭ adi nja nga dhó akili kʉ naribbai inga nzá zønga naribbai.

7. Yesu ká nzingʉe Wafarisayo wanafiki addudho, ndirigoti kpa ká njingʉeri ngba?

⁷ Yesu nyangʉe ndidhó saa na ngʉe ná kpa dhó kali djonga pʉlʉpʉlʉ dhonalo kpa nzɨ ngʉ bbʉbbʉlo ro ddi Yova djo ri. Lorojina, Yesu pongʉeri Wafarisayo kʉ wanafiki, kpa ngʉ le thó le gbo nari nja mana na bbo ledzá gødhi nrŭ ronga le ka le b’o nari djolu. (Mt. 15:1-11) Yesu dzá lo kengʉe ke unakpa nanga ke. Føri dho kpa dhungʉeri ke tso: “Wafarisayo thí bʉni bʉ ni po nalo dho nari ká ni chu ngba?” Yesu ngʉngʉe logoti: “Nzá madzá Baba zʉ ná tsu le si hwàhwǎ. Anibba kpa bba. Njati nzɨ nyo nganja ná ke di chutso ddá nzɨ nyo nganja ná ke dho ró, kpa krʉ si bʉni bbù na.” (Mt. 15:12-14) Ngba mai dini djó bbobbokpa nanga kangʉeni ka ke ngʉ ddi nalo djó ro, ke nzá bbangʉe bbʉbbʉlo ndi ddi nari tso ro ri.

8. Krʉ kʉ ná dini tso ro nzá Mungu uri nari ká Yesu dhongʉe ngbaribbai?

⁸ Yesu dhongʉeri nari kʉ dini nǎ mafundisho kʉ kali. Ke nzá pongʉeri krʉ kʉ ná dini na mafundisho tso Yova adi uu ri. Fønga ringana, ke pongʉeri bí kʉ ná nrŭ kʉ bbo chu na, fø chu nrŭ mba sadha dhi ngana, nga bí kʉ ná nrŭ kʉ sese nǎ nga kʉ ná chu nǎ ndirigoti fø chu nrŭ mba shinga dhi ngana. (Mt. 7:13, 14) Ke pongʉeri nja nrŭ ka ndima njini Mungu dho  njínji naribbai, ro ri kʉ nzɨ njínji Mungu dho ndima thí nǎ ro ná nrŭ. Ke jangʉeri: “Anib’o ni ronga ni dhi ngana si ná kali dhi nabi ró, ni dhi ngana kpa si ro kpa ndima nji chembø bbai, ro atsiro kpa kʉ tsona lʉ bbai. Ni si kpa nyi chu kpadhó njí ró.”​—Mt. 7:15-20.

9. Yesu ká nyangʉe dini nǎ kali dhi ngba mafundisho djonga?

⁹ Maandiko ká pori ngba? Biblia nǎ unabi pongʉeri Masiya ka ndi sie bidii na bbo Yova dzá dza djo. (Zb. 69:9; Yoh. 2:14-17) Bidii chongʉe Yesu ronga ndiro ndi nya kali dhi dini nǎ kpadhó kali djonga pʉlʉpʉlʉ d’e. Lorojina, Wafarisayo ungʉeri nafsi ro nzɨ adi dhe ri; ro Yesu pongʉeri checheni ná nrŭ ddǒddǒ. (Yoh. 11:11) Wasadukayo nzá ungʉe gadha ro ri; ro Yesu gangʉe ndidzá kau Lazaro ga. (Yoh. 11:43, 44; Mdo 23:8) Wafarisayo ungʉeri krʉ njini nari kʉ Mungu ji nalo; ro Yesu pongʉeri nrŭ ka ndima vʉri ndima njinjí Mungu dho inga nzá.​—Mt. 11:28.

10. Njʉ ká bí kʉ ná nrŭ adi kodhó mafundisho gʉ addudho?

¹⁰ Ko ká adi fø di ná kpakpalo nja njʉ maddi? Ddio. Njʉ bí kʉ ná nrŭ adi kodhó lo gʉgʉ dhonalo ko adi kpadhó kali dhi mafundisho djonga nya Biblia nǎ bbʉbbʉlo na. Dini djó bbobbonga adi riddi Mungu adi malipizi bbʉ chenga dhi nrŭ dho kazz na ndi kpa bɨ nari na. Kali dhi mafundisho chulu kpa adi rine nrŭ e ndima dhó bbonga tsena. Yova dzá njí dhi kpa adi riddi nrŭ dho Mungu kʉ jidha dhi ke, ndirigoti kpa adi kali dhi mafundisho djonga nyanya. Dini djó bbobbonga adi riddi nafsi ro nzɨ adi dhe ri. Njati kpa ddi ná føri e bbʉbbʉ mafundisho ró, gadha ro nga ka ndie ri. Ro ko adi ridho nrŭ dho føri kʉ nga kʉ Biblia nǎ ná mafundisho. Ni mai dini nǎ bbobbokpa adi riddi ko bani na nari kʉ Mungu ji nalo ro, ko adi riddi nari kʉ Yova bbʉ le le ro le longavʉ nari (uhuru wa kuchagua) nrŭ dho ndiro nrŭ vʉri ndima ká ka ndima njinjí Mungu dho ma nari d’e. Kali dhi  dini nǎ bbobbokpa ká adi rinji ngba ko di ridho kpa kʉ kali dhi walimu ná saa na? Bí ina føri adi kani ka kpa lu!

11. Yohana 8:45-47 nǎ Yesu pori naribbai, Mungu ká ngba lo nzi ndidzá nrŭ tso?

¹¹ Ko ká ka ko nji addu ndiro nzɨ ko vi kodhó udha ro? Njati ko ji bbʉbbʉlo ró, ko ka ko u Mungu po nalo. (Azø Yohana 8:45-47.) Njonjo Stani ró ro, ko adi tøni chí bbʉbbʉlo kana. Ko nzɨ adi kodhó udha ro gʉ ri. (Yoh. 8:44) Mungu adi rinzi ndidzá nrŭ “ndro che kʉ nalo ndro” ndirigoti ndima “chini bblo kʉ nalo na,” Yesu ngʉ adi rinji naribbai.​—Ro. 12:9; Ebr. 1:9.

12. Yesu dhengʉe tsuba djo nari dzá lodho ká bí kʉ ná Wayaudi ungʉe ke nzá addudho?

¹² Wayaudi ungʉe Yesu nzá djó ná njari ká kʉ ngba lo? Paulo pongʉeri: “Ko rid’ra Yesu le tingʉe tsuba djo, føri kʉ Wayaudi thí ka ndi bʉ nalo.” (1 Ko. 1:23) Yesu le tingʉe tsuba djo nari dho ká bí kʉ ná Wayaudi ungʉe ke nzá addudho? Ke le tingʉe tsuba djo naridho Wayaudi njangʉe ke che lo nji ná ke bbai ndirigoti cheri dhi ke bbai, nga Masiya ri.​—Kum. 21:22, 23.

13. Yesu dho lo ngʉ gʉ ná kpa ká jingʉeri ndima u ngba lo nzá?

¹³ Yesu nzá njingʉe kosa ro ri, ke le bbøngʉe pa, ndirigoti che lo nrŭ njingʉe ke ró nari ro nzá kedhó lo ngʉ gʉ ná wayaudi ungʉeri. Yesu djo ngʉ lod’i ná kpa nzá njingʉeri sheria pori naribbai ri. Sanhedrini nǎ kpa d’ingʉe lo Yesu djo lele ndirigoti kpa nzá dyøngʉe sheria po kosa djo nalo ro ri. (Lu. 22:54; Yoh. 18:24) Kpa ka ndima njie ri ndima rr Yesu po nalo nanga ringana kpa nengʉe “kali dhi lo ke djo nja ndima hwi ke hwi d’e.” Nzá kpa bangʉe che lo ke djo ná saa na, kpa ngʉ ke cho ke tilo ndiro ndima pori ke nji che lo d’e. Føri nzá njungʉe sheria po nalo na ri. (Mt. 26:59; Mk. 14:55-64) Yesu gangʉe nari goti fø che kʉ ná lod’i ná kpa bbʉngʉe “mbø bí” Roma nǎ bbasødda dho ndiro kpa sha kali kabbuli tso mangʉe pʉlʉ nari djo d’e.​—Mt. 28:11-15.

14. Masiya dzá dhe djo ká Maandiko pongʉe ngba lo?

 ¹⁴ Maandiko ká pori ngba? Nzɨ mai Wayaudi kana bí kʉ ná kpa ngʉ riji Yesu dhedhe ro, anja Biblia pongʉe Masiya djo nalo: “Ke bbʉngʉe ndi ndi ndiro dhe dho, ke nrŭ zøngʉe chenga dhi nrŭ kana, ke d’ungʉe bí kʉ ná nrŭ dhi chenga ndirigoti ke bbʉngʉe ndi chenga dhi nrŭ djotsina.” (Isa. 53:12) Yesu djo nrŭ tingʉe che lo ndirigoti nrŭ hwingʉe ke hwi, føri nga kʉ Wayaudi ka ndima gʉe ke djó nalo ri. Føri dho rie Yesu djo nrŭ d’ie che kʉ nalo ma inga kpa hwingʉe ke hwi ma ró, wayaudi dho nzá ringangʉeni ndima gʉ ke gʉ ri.

15. Yova dzá Dimu ká nrŭ adi bbø ngba lo djó nari adi rili nrŭ gʉ kpa dhó lo gʉ ri?

¹⁵ Ko ká adi fø di ná kpakpalo nja njʉ maddi? Ddio! Yesu djo nrŭ ngʉ adi kali sha ndirigoti Yova dzá Dimu djo ma nrŭ adi kali sha ddi njʉ. Anja loroji ro di. États- Unis nǎ 1930-1950 kana, Yova dzá Dimu ngʉ adi ra sheria nǎ kpa dhi ngana nja ndima ba uhuru Mungu madha dho d’e. Bí kʉ ná juji ngʉ adi lod’i kali dhi lo na ko djo. Québec nǎ Canada nǎ, Dini nǎ kpa gbangʉe ndima tso pikpa ma na nja ndima gʉ kodhó njí d’e. Bí kʉ ná Wahubiri le tsungʉe prizo na dhonalo kpa ngʉ lod’ra ndima lai nrŭ dho Mungu dhó Pidhinga djo. Ujermani nǎ Nazi chengʉe bí kʉ ná le-djoi ndima dhi udha djotsina. I ddoro nrŭ adi Russie nǎ kʉ ná ko djoi bbø kpa loti Biblia nǎ lo djo nari dho ndirigoti nja kpa le tsu prizo na, kpa adi ripo “Yova dzá Dimu nji ná fø lo kʉ che.” Biblia​—Tafsiri ya Ulimwengu Mupya ma le gʉgʉ ddi Russie nǎ dhonalo kpa ripo fø ri nǎ kʉ Yova rodho “ná føri kʉ che.”

16. Ddiddi 1 Yohana 4:1 ripo naribbai, kodho nzá ringani ko bbá nrŭ ti Yova dzá Dimu djo ná kali dhi lo sha ko ri. Ká addudho?

¹⁶ Ko ká ka ko nji addu ndiro nzɨ ko vi kodhó udha ro? Aneri ni chu bbʉbbʉlo lo djo. Ngøtsɨ djó Yesu ngʉ nji ná mahubiri nǎ, ke pongʉeri lorr ná nrŭ dho nrŭ ka ndima si “njonjo kʉ ná kali dhi loti” kpa djo. (Mt. 5:11) Fø kali dhi lo si Stani dhó ro. Ke rili lo gʉ ná kpa d’ra kali dhi lo bbʉbbʉlo ji ná nrŭ djo. (Ufu. 12:9, 10) Kodho nzá ringani ko u kali dhi loti ko djo ná kpa dhó lo ro ri. Ndirigoti nzɨ ko bbari fø lo ta do ko na inga ri bʉ kodhó udha.​—Azø 1 Yohana 4:1.

17. Yesu dhe nari njí njingʉeni nalo ká ka ndi lieri nja nrŭ gʉ ke ngbaribbai?

¹⁷ Yesu dhe nari njí, kedhó 12 kʉ ná mitume kana ddikpa ke lengʉeni le ke ro. Ddikpa mutume gʉngʉe ke gbo (3) ina ndirigoti kedhó krʉ kʉ ná mitume bbangʉe ke bba kuna dhe ke dhe nari njí. (Mt. 26:14-16, 47, 56, 75) Yesu nanga ro nzá fø lo kengʉeri. Ke nganga pongʉeri fø lo ka ndi njieni nji. (Yoh. 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) Følo njingʉeni ná saa na, ri njangʉe ná nrŭ ka ndima gʉe Yesu gʉ i ndima riddi ro, ‘Rie fø Yesu unakpa nji ri ró, ma nzɨ ngʉ ke unake ri!’

18. Yesu dhengʉe ná saa na ká ngba unabi njingʉeni?

¹⁸ Maandiko ká pori ngba? Drdr Yova d’rangʉeri Masiya nanga nrŭ ka ndima dzie mbøkpa 30 ró. (Zek. 11:12, 13) Ke nanga kedhó kau ka ndi dzie. (Zb. 41:9) Nabi Zakaria ndingʉeri: “Ahwi miya ró rø ná ke, ndirigoti abba chembø pli ndi nanga.” (Zek. 13:7) Njedha nrŭ thí ka ndi bae nanga ringana, bblo thí kʉ ná nrŭ  dhó udha ka ndi ngʉe kpakpa fø unabi njini Yesu chulu nari ndima nja nari dho.

19. Bblo thí kʉ ná nrŭ ká chu ngba lo?

¹⁹ Ko ká adi fø di ná kpakpalo nja njʉ maddi? Ddio. I ddoro maddi Yova dho ngʉ adi njínji ná kpa bba bbʉbbʉlo bba, kpa ngʉ waasi ndirigoti kpa rili nja nrŭ ma bba bbʉbbʉlo bba ddi. Kpa che kʉ nalo ti, ndirigoti kpa kali dhi loti Yova dzá Dimu djo radio chulu ma, TV chulu ma ndirigoti Eternete chulu. Ro bblo thí kʉ ná nrŭ nzɨ adi ribba le sha ndima ri. Fønga ringana kpa churi nari kʉ Biblia pongʉeri følo si njini nji.​—Mt. 24:24; 2 Pe. 2:18-22.

20. Njati rie bba ma nja nrŭ bba Yova ri ró, kodho ká ringani ko nji addu ndiro nzɨ ko bba ke ró? (2 Timotheo 4:4, 5)

²⁰ Ko ká ka ko nji addu ndiro nzɨ ko vi kodhó udha ro? Kodho ringani ko li kodhó udha kpakpa, bí ina ko Biblia zø nari chulu, sala chulu, ndirigoti Yova bbʉ ko dho ná njí ko li anziro nari chulu. (Azø 2 Timoteo 4:4, 5.) Njati koe udha na ró, ko thí nzá ka ndi nji do fø che kʉ nalo dho ri. (Isa. 28:16) Njati ko ji Yova, kedzá lo ndirigoti ko djoi ma ko vei ma na ró, føri ka ndi kó ko tsotso nzɨ ko bba bbʉbbʉlo nja nrŭ bba ri nari dho.

21. Ni mai bí kʉ ná nrŭ adi kodhó lo gʉgʉ njʉ ro, ko ká ka ko u ngba lo?

²¹ Yesu dhó saa na, bí kʉ ná nrŭ bbangʉe ke bba, ro nja nrŭ nzá bbangʉe ke ri. Fø nrŭ kana ngʉe Sanhedrini nǎ bí kʉ ná Wayaudi ndirigoti “bí kʉ ná kuhani maddi.” (Mdo. 6:7; Mt. 27:57-60; Mk. 15:43) Føri bbai, i ddoro maddi bí kʉ ná nrŭ rine ndima dyø Yesu. Ká addudho? Dhonalo kpa chu Biblia nǎ bbʉbbʉlo ndirigoti kpa jiri ji. Mungu dzá lo ripo: “Nidzá yadha ji ná nrŭ kʉ ngoi na ndirigoti ddikpa ritsi ma nzaddi ka ndi liri kpa thí bʉni ri.”​—Zb. 119:165.