1. Ni d’rangʉe ni chu nalo nrŭ dho ro, ni nanga ká ngba lo kengʉe?

NI KÁ no ya kwanza ni chungʉe bbʉbbʉlo ná saa nga ngba? Ri ngʉe dhʉdhʉ ni famu Biblia nǎ ro ni ngʉ jifunza nalo krʉ! Ni ngʉ adi riddi nari kʉ, nrŭ krʉ ka ndima u Biblia nǎ ro ni chu ná fø bbʉbbʉlo u. Ni ungʉeri nari kʉ Biblia nǎ kʉ nalo ka ndi liri nie bblo kʉ ná maisha na njʉ ndirigoti nie ngab’odha na gosi ná saa djo. (Zb. 119:105) Føri dho ni ngʉe hwè na ni d’ra ni chu nalo nidhó familia nǎ nrŭ dho ndirigoti nidhó kau dho. Nde føri goti ká ngba lo bangʉe nga? Ni nanga kengʉeni dho nalo kʉ, bí kʉ ná nrŭ nzá ungʉe ni d’ra nalo ro ri.

2-3. Yesu dhó saa na bí kʉ ná nrŭ ká ngʉ adi ngba lo ddi ke djo ndirigoti ke d’ra nalo djo?

² Kodho nzá ringani ko nanga di keni nrŭ kodhó lo gʉ nari dho ri. Yesu dhó saa na ma nrŭ ngʉ ke ngʉ po nalo gʉ ddi, ngba mai ke njingʉe ná ddù ngʉ ridho Yova u ke tso u ro. Lorojina, Yesu gangʉe Lazaro, fø lo ro nzá kedhó mbubai ma ka ndima gʉe ddiri. Ni mai ri kʉ fø ro, Wayaudi djó bbobbonga nzá ungʉe Yesu kʉ Masiya nari ro ri. Kpa ngʉ rine ndima hwi Yesu ma Lazaro ma na!​—Yoh. 11:47, 48, 53; 12:9-11.

³ Yesu chungʉeri nari kʉ bí kʉ ná nrŭ ka ndima gʉe ndi kʉ Masiya nari gʉ. (Yoh. 5:39-44) Yesu pongʉeri Yohana unakpa dho i: “Hwè na kʉ ná le kʉ nzá ba ndi thí ka ndi bʉ nalo ma na ná le.” (Mt. 11:2, 3, 6) Bí kʉ ná nrŭ ká ungʉe Yesu nzá addudho?

4. I lo nǎ ká kosi ngba lo chu?

⁴ I lo nǎ ndirigoti gosi nalo nǎ, kosi addudho ma bí kʉ ná nrŭ ungʉe Yesu nzá karne ya kwanza na nari nja. Kosi  addudho ma bí kʉ ná nrŭ adi kodhó lo gʉ njʉ nari nja. Føri djolu pli kosi addudho ma ringani kodhó udha e kpakpa ndiro nzɨ ko thí bʉni Yesu djo ró nari nja.

5. Bí kʉ ná nrŭ ká ngʉ riddi Yesu nga kʉ unabi tielo djo ná Masiya ri addudho?

⁵ Bí kʉ ná nrŭ gʉngʉe Yesu ke dhi nanga ndima chu nari dho. Kpa ungʉeri nari kʉ Yesu kʉ bblo kʉ ná Mwalimu ndirigoti ke njingʉe ddù bí. Ro kpa ngʉ ke nja njedha dhi museremala dzá ngba bbai. Yesu ngʉe Nazareti nǎ ke ndirigoti fø bba nrŭ ngʉ ke nja ngana mana kʉ naribbai. Nathanaeli ngʉ Yesu unake nari nji, ke pongʉeri i: “Nazareti nǎ ro ká bblo kʉ ná ritsi ro ka ndi si ddi?” (Yoh. 1:46) Njaro Nathanaeli nanga ro nzá jingʉeni Yesu dhingʉe ná fø bba djo ri. Inga ke ngʉ ngaddi Mika 5:2 nǎ kʉ ná unabi djo, fø unabi ngʉ ripo Masiya ka ndi gøeni Bethelehemu nǎ nga Nazareti na ri.

6. Yesu dhó saa na, addui ká ka ndi koe nrŭ tsotso ndiro ndima churi ke kʉ Masiya d’e?

⁶ Maandiko ká pori ngba? Nabi Isaya d’rangʉeri nari kʉ Yesu dhó mbubai nzá ka ndima lie ndi ma dyu “kedzá [Masiya] gø djo ri. (Isa. 53:8) Fø lo kana bí kʉ nalo djo le tingʉe lo unabi nǎ b’lo. Njati kpa bae saa ndima ne lonanga fø unabi djo ró, kpa ka ndima chueri nari kʉ Yesu ka ndi gøeni Bethelehemu nǎ ndirigoti ke ka ndie Pi Daudi nǎ gø. (Lu. 2:4-7) Føri dzá lo dho Yesu gøngʉeni ná nga djo le d’rangʉe lo Mika 5:2 nǎ. Nde kpakpalo kangʉe addu? Nrŭ vʉngʉe lonanga lele. Kpa nzá nengʉe lonanga krʉ Masiya djo tingʉe lo ná unabi djo ri. Føri dzá lo dho kpa nzá ungʉe Yesu ro ri.

7. Njʉ ká bí kʉ ná nrŭ adi Yova dzá Dimu dhó lo u nzɨ addudho dho?

⁷ Ko ká adi fø di ná kpakpalo nja njʉ maddi? Ddio. Yova dzá Dimu kana bí kʉ ná nrŭ ngae mali na bbo ri, føri dzá lo dho nrŭ adi kpa nja “nzá zønga ná nrŭ inga nga na mana kʉ naribbai.” (Mdo. 4:13) Bí kʉ ná nrŭ adi riddi nari kʉ, Yova dzá Dimu nzá ka ndima ddi Biblia nǎ lo ro ri dhonalo kpadhó ngae teoloji nǎ diplome ro ri. Nja nrŭ adi ripo Yova dzá Dimu kʉ “Amerika nǎ ddikpa dini,” ni mai Yova dzá Dimu kana bí kʉ ná kpa nzɨ adi di Amerika nǎ ro. Nja nrŭ adi ripo nari kʉ Yova dzá Dimu nzá urie Yesu ro ri. Drdr nrŭ ngʉ Yova dzá Dimu nzi “Wakoministi,” “Amerika nǎ wapelelezi” ndirigoti nja nrŭ adi ripo ko kʉ “che lo nji ná kpa.” Bí kʉ ná nrŭ nzɨ adi riji ndima chu lo Yova dzá Dimu djo ri, dhonalo kpa rr rie fø di nalo ro b’lo Yova dzá Dimu djo ndirigoti kpa nzɨ adi Yova dzá Dimu djo ndima rr nalo nanga ne bblo ri.

8. Matendo 17:11 ripo naribbai, nrŭ dho ká ringani ndima nji addu ndiro ndima chu Yova dzá Dimu ká kʉ ie ma nari d’e?

⁸ Le ká ka le nji addu ndiro nzɨ le vi ledhó udha ro? Nrŭ dho ringani ndima ne lonanga bblo. Føri i kʉ enjili ndi ná ke Luka ngʉ ji ndi nji nalo. Ke ngʉ rine ndi chu lo krʉ kʉ nalo djo “d’ʉ ritso ngani ná nga djó ro nganga.” Ke jingʉeri ndidzá buku zø ná nrŭ “chu lo bblo” Yesu djo ndima rr nalo na. (Lu. 1:1-4) Beroya nǎ ngʉe ná Wayaudi ma ngʉ rinji Luka bbai ddi. Ya kwanza kpa rrngʉe hwè dhi lo i Yesu djo ná saa na, kpa nengʉe ndima chu Kiebrania nǎ maandiko kʉ nalo ndiro ndima nja ri ká kʉ bbʉbbʉ ni ma nari d’e. (Azø Matendo 17:11.) Kpa ngʉ rinji naribbai, njʉ maddi ringani nrŭ di  lonanga ne fø. Mungu dzá nrŭ ddi kpa dho ná mafundisho nanga riji kpa di ne bblo ndiro kpa chu ngbaribbai ma ritso gbani Biblia nǎ lo na nari d’e. Nrŭ dho ringani ndima di lo zø Yova dzá nrŭ ngʉ nji drdr nalo djo maddi. Njati nrŭ di lonanga ne bblo ró, kpa nzá ka ndima bba nrŭ po nalo liri ndima bba Mungu dho ndima njínji nari tso ro ri.

9. Wayaudi pongʉeri Yesu dho ra nǎ alama nari ke gʉngʉe ná saa na, ká ngba lo njingʉeni?

⁹ Ke ngʉ ddi nalo nzá thongʉe bí kʉ ná nrŭ nyo ro ri. Nrŭ ngʉ rine ke nji nja lo maddi. Kpa pongʉeri ke dho “ra nǎ alama” ndiri na ke dho ndi kʉ Masiya nari d’e (Mt. 16:1) Njaro kpa ngʉ rine ke nji følo dhonalo kpa nzá famu ngʉe Danieli 7:13, 14 nǎ kʉ nalo ro ri. Ro Yova dhó saa nzá d’engʉe ka nja fø unabi njini d’e ri. Yesu ngʉ ddi nalo ka ndi koe kpa tsotso kpa famu ke kʉ Masiya nari ngba. Ro Yesu gʉngʉe alama ndi dho kpa dho nari gʉ, fø ridho kpa nzá ungʉe ke ri.​—Mt. 16:4.

10. Isaya ndingʉe Masiya djo nalo ká njingʉeni Yesu chulu ngbaribbai?

¹⁰ Maandiko ká pori ngba? Masiya djo nabi Isaya ndingʉeri i: “Ke nzɨ si hø ri, ke nzɨ si ndi chu ro ngbe ri, ndirigoti ke nzá ka ndi liri ndi chu rrni chulu ri.” (Isa. 42:1, 2) Yesu ngʉ lod’ra ná saa na, ke nzɨ ngʉ riji ndi chuni chu ri. Ke nzá chingʉe bbo hekalu ro ri, ndirigoti ke nzá njøngʉe dini djó bbobbokpa ngʉ adi ji ndima njø ná ru ro ri, ke nzɨ ngʉ rine le nzi ndi dini djó bbobbokpa ngʉ adi riji le nzi ndima naribbai ri. Nzadha kana ke ngʉe ná saa na, ke nzá jingʉeri ndi bbʉ hwè Pi Herode thí dho ddù ndi nji nari chulu ri. (Lu. 23:8-11) Ni mai Yesu ngʉ ddù nji ro, ke lingʉe ndi thí bbo lod’radha dhi njí djo. Ke pongʉeri ndi unakpa dho i, “ri kʉ føri dzá lo dho i ma singʉe dz’ djo ri.”​—Mk. 1:38.

11. Njʉ ká bí kʉ ná nrŭ e ngba che kʉ ná ngaddidha na?

¹¹ Ko ká adi fø di ná kpakpalo nja njʉ maddi? Ddio. Bí kʉ ná nrŭ nanga adi keni dini nǎ bbobbo dza nrŭ chi nari dho, ndirigoti ri ronga le thɨ bbo nari dho maddi,  kpa nanga adi keni dini djo bbobbokpa kʉ na ná bbonga dzá lo dho maddi. Ro ri nǎ adi njuni ná nrŭ nzɨ adi lo chu Mungu djo ndirigoti ke pɨ nalo djo ri. Fønga ringana kodhó njudha dhi ngana si ná nrŭ adi lo chu Yova ji ko chu ndirigoti ko nji nalo djo. Kodhó Pidhinga dzá dza e tse ndi tse ro, ndirigoti ri ronga nzɨ le adi thɨ bbo ró dzi kʉ ná ritsi na ri. Ri nǎ lo ongoza ná kpa nzɨ adi ke dho le nanga ka ndi keni ná ru njø ri; ndirigoti kpa nzɨ adi rine ndimae bbonga na ri. Kodhó mafundisho ma, ko u nalo ma krʉ adi si Biblia nǎ ro. Føri dho njʉ bí kʉ ná nrŭ nzɨ adi kodhó lo u ri dhonalo ko nzɨ adi madha bbʉ Mungu dho nja dini nǎ nrŭ adi rinji naribbai ri. Ko ddi nalo ma nzɨ ddi adi nju kpa adi ji ndima rr nalo na ri.

12. Waebrania 11:1, 6 ridho naribbai, kodhó udha dho ká ringani ndi tøni ngba lo djo?

¹² Ko ká ka ko nji addu ndiro nzɨ ko vi kodhó udha ro? Mutume Paulo pongʉeri Roma nǎ ngʉ di ná Wakristo dho i: “Udha adi si rr le rr nalo nǎ ro. Ndirigoti rr le rr ná fø lo kʉ Kristo djo le d’ra nalo.” (Ro. 10:17) Kodhó udha ka ndie kpakpa ko di Biblia nǎ longane ró. Dini nǎ nrŭ adi nji ná bí kʉ ná desturi kʉ gʉ Biblia gʉ nari. Ni mai ri adi nrŭ nyo tho ro njati ko gba ko tso ri na ró, ri nzá ka ndi li kodhó udha kpakpa ri. Ko ka ko li kodhó udha kpakpa ko di d’ʉ kʉ ná lochudha ne ró dhonalo “ngadhi udha ro ko nzá ka ko nji Mungu nyo tho nalo ro ri.” (Azø Waebrania 11:1, 6.) Ndiro ko u ko kʉ bbʉbbʉlo kana nari d’e, kodho nzá ringani kodi rine ddù njini ri. Njati kone Biblia nǎ lonanga bblo ró, ri ka ndi kó ko tsotso ko chu nari kʉ ko ba bbʉbbʉlo ndirigoti ko nanga nzá ka ndi rɨni ri.

13. Bí kʉ ná nrŭ ká ungʉe Yesu nzá addudho?

¹³ Yesu dhó saa na, Batiso ngʉ bbʉ ná Yohana unakpa nanga kengʉeni ke Yesu unakpa nzɨ ngʉ mafungo njiri nari dho. Yesu pongʉeri ndi unakpa dho nzá  ringani ndima nji mafungo ri rie go ndi kʉ shi ri ró. (Mt. 9:14-17) Føri dho Wafarisayo ma, Yesu dhó lo ngʉ gʉ ná nja kpa ma ngʉ Yesu nja che dhonalo ke nzɨ ngʉ kpadhó desturi dyø ri. Kpa nanga kangʉeni bbo Yesu ngʉ nrŭ gø Sabato dyi na nari dho. (Mk. 3:1-6; Yoh. 9:16) Kpa ngʉ ndima nji Sabato dho heshima bbʉ naribbai; ro turusa i kpa ngʉ njinji hekalu nǎ. Føri djó Yesu ongʉe kpa na ná saa na, kpa nanga kangʉeni bbo. (Mt. 21:12, 13, 15) Nazareti nǎ Sinagogi nǎ Yesu ngʉ lod’ra ná saa na, ke bbʉngʉe Waizraeli dhó loroji nari ngʉ ridho kpa kʉ dya ndirigoti kpa nga kʉ udha na ri. (Lu. 4:16, 25-30) Bí kʉ ná nrŭ nzá ungʉe Yesu ri dhonalo ke nzá njingʉe kpa ngʉ ji ke nji nalo ro ri.​—Mt. 11:16-19.

14. Yesu ká ongʉe nzá gbani Biblia nǎ desturi na nalo djo addudho?

¹⁴ Maandiko ká pori ngba? Yova pongʉeri ndidhó nabi Isaya chulu: “Nde føri bbai kpa d’rini chøchø ma ro ndima tsoro dhé, ndirigoti kpa ma má ndima tso ro, ro kpa thí kʉ da ma ró ro; kpa ma do nji nrŭ dhó yadha ndima chu naribbai.” (Isa. 29:13) Yesu njingʉeri bblo ndi ongʉe nrŭ ngʉ nzá gbani maandiko na ná che kʉ ná desturi nji nari dho. Nrŭ dhó yadha ngʉ u ná kpa ndirigoti nrŭ dhó desturi ngʉ dyø ná kpa gʉngʉe Yova ndirigoti ke chongʉe ná Masiya.

15. Bí kʉ ná nrŭ ká jirie Yova dzá Dimu nzá addudho?

¹⁵ Ko ká adi fø di ná kpakpalo nja njʉ maddi? Ddio. Nzá gbani Biblia nǎ kʉ ná yadha na ná fete nzɨ Yova dzá Dimu adi nji ri, føri nzɨ adi hwè bbʉ bí kʉ ná nrŭ dho ri. Føri kʉ le gøni ná ddo le má nari ma ndirigoti Noli ma na. Bí kʉ ná nrŭ nzɨ adi hwè ba ri Yova dzá Dimu di drapo ndima má nari gʉ ndirigoti bʉ dhi ngana nrŭ adi nji ná nja desturi ma na gʉ ró. Yova dzá Dimu djo nanga adi kani ná kpa adi riddi Yova adi krʉ kʉ ná dini tso uu. Kpa nzá ka ndima bbʉ hwè Yova dho ri njati kpa di dz’ djó nrŭ dhó mafundisho u Biblia nǎ mafundisho ndima ue nari ringana ró.​—Mk. 7:7-9.

16. Zaburi 119:97, 113, 163-165 ripo naribbai, kodho ká ringani ko nji addu ndirigoti ko ndro addu?

¹⁶ Ko ká ka ko nji addu ndiro nzɨ ko vi kodhó udha ro? Kodho ringani kodhó udha e kpakpa Yova dzá yadha djo. (Azø Zaburi 119:97, 113, 163-165.) Ko ji Yova ngba ró, ko nzá ká ko gba ko tso nzá tho ke nyo ná desturi na ri. Ko nzá ka ko bba ddikpa ritsi ro ma e mana na bbo Yova ko ji nari djolu ri.

17. Yesu dhó saa na ká bí kʉ ná nrŭ ngʉ rib’o Masiya nji addu?

¹⁷ Yesu dhó saa na nja nrŭ ngʉ riji le ø pidhinga thika ø. Kpa ngʉ rib’o Masiya klo ndima Roma nǎ pidhinga ndima nza nari tsena ro, kpa jingʉeri ndima li Yesu ndima dhó Pi ná saa na, ke gʉngʉeri gʉ. (Yoh. 6:14, 15) Kuhani ma, nja kʉ ná kpa ma na do ngʉ nji dhonalo kpa ngʉ riddi Yesu si Pidhinga thika øø. Føri ka ndi lieri Roma nǎ kpa e thø na ndirigoti kpa ka ndima dhʉe kuhani dho ndima bbʉngʉe ná bbonga dhʉ. Kpa lingʉe ndima thí bbo politike nǎ lo djo nari dho kpa gʉngʉe Yesu gʉ.

18. Yesu dhó saa na nzá nrŭ chungʉe Masiya djo nari ká ngʉe ngba unabi?

¹⁸ Maandiko ká pori ngba? Ngba mai bí kʉ ná unabi d’rangʉeri Yesu ka ndie bboke ro, nja kʉ ná unabi dhongʉeri ke ka ndi dhee dhe kodhi chenga djotsina.  (Isa. 53:9, 12) Wayaudi ká ngʉe che kʉ ná ngaddidha na Masiya djo addudho? Yesu dhó saa na, nrŭ ngʉ rine ndima kʉ na ná kpakpalo sini thei føri dzá lo dho nrŭ nzɨ ngʉ ndima thí li nja kʉ ná unabi djo ri.​—Yoh. 6:26, 27.

19. Bí kʉ ná nrŭ ká adi kodhó lo gʉ ngba che kʉ ná ngaddidha djo?

¹⁹ Ko ká adi fø di ná kpakpalo nja njʉ maddi? Ddio. Bí kʉ ná nrŭ adi kodhó lo gʉ dhonalo kʉ ko nzɨ adi ko tso tsu politiki nǎ lo na ri. Kpa adi rine ko vʉ nrŭ vote dhi saa na. Ro njati ko vʉ ddikpa ke ndi nyo Pi ko djo ró, føri na ko ridho ko gʉ Yova gʉ. (1 Sa. 8:4-7) Bí kʉ ná nrŭ adi riddi nari kʉ kodho ringani ko chi darasa ma, hopitale ma, ndirigoti ko kó nrŭ tsotso njonjo kʉ ná chulu. Kpa nzɨ adi kodhó lo uri dhonalo ko adi kpakpanga nji ko d’ralo ndirigoti ko nzɨ adi rine ko si dz’ djó kpakpalo ri.

20. Matayo 7:21-23 nǎ Yesu pori naribbai, kodho ká ringani ko li ko nyo bbo na mana kʉ ná ngba lo djo?

²⁰ Ko ká ka ko nji addu ndiro nzɨ ko vi kodhó udha ro? (Azø Matayo 7:21-23.) Ko ka koli ko nyo djo ná njí kʉ Yesu jangʉe ko nji ná njí. (Mt. 28:19, 20) Kodho nzá ringani kodi rine ko si i dz’ djó kpakpalo ri. Ko jirie nrŭ ji ndirigoti ko adi ngaddi ni kpa bani na ná kpakpalo djo ndirigoti ko churi nari kʉ bblo ko ka ko kó nrŭ tsotso ná chu kʉ ko ddi longa nrŭ dho Yova dhó Pidhinga djo ndirigoti ko kó nrŭ tsotso kpa kana nga e chøchø Yova na.

21. Kodho ká ringani ko njiri ngba?

²¹ I lo nǎ ko chu addudho ma Yesu dhó saa na nrŭ gʉngʉe kedhó lo dho nalo ro tho (4). Ndirigoti addudho ma nrŭ adi ke unakpa dhó lo gʉ njʉ nari. Ro føri dhé ká kʉ ko ka ko pʉ ko ró ro nalo? Nga. Gosi ná lo nǎ kosi tho (4) kʉ nalo ki nja. Ndiri si ko tsotso ko ko chu addudho ma nrŭ adi kodhó lo gʉ njʉ nari. Føri dho akonji kpakpanga nzɨ ko gʉ Yesu ró ndirigoti akoli kodhó udha kpakpa!