1. Njati nja nrŭ di ndima nja pli nja nrŭ djolu ró, ká ngbalo ka ndi ba nga?

NJɄ dz’ djó bí kʉ ná nrŭ adi ndima nja pli nja nrŭ djolu. Lorojina turusa nji ná ke ka ndi jiri ndi ba ritsi pli ndilai ke djolu ndirigoti føri dho ke ka ndi nji chelo maddi nja nrŭ ró ndiro ndi ba ritsi bbo d’e. Ndirigoti dja bbla ná ke ka ndi vó ndilai ke ronga vó ndiro ndima sisi kpa djolu d’e. Darasa nǎ ngba ka ndi d’u majibu exame dhi saa na ndiro ndi ra bbo chuni ná darasa na d’e. Ko Wakristo ko churi nari kʉ, føri kʉ che kʉ ná nyi ndirigoti “ri kʉ lendí dzá nyi.” (Gal. 5:19-21) Ri ká ka ndi kaka kutaniko nă le-djoi ma, le-vei ma na di ndima nja pli nja nrŭ djolu ndirigoti nja nrŭ ká ka ndima dyø kpadhó loroji ddi? Føri kʉ bbo na mana kʉ ná ngadhudha dhonalo njati ko di ko nja pli nja nrŭ djolu ró, ko tso nzá ka ndi gbani ddi kutaniko nǎ ri.

2. I lo nă ká kosi ngba lo chu?

² I lo nă, kosi pli adi rili ko nja ko, ko djoi djolu nalo ro nja. Kosi Yova dzá anziro ngʉe ná njí dhi kpa dhó loroji ma nja ddi nzɨ ndima ngʉ adi ndima nja pli nja nrŭ djolu ro. Ya kwanza, akonja ko ronga adi cho nalo.

3. Kodho ká ringani ko dhu ngba lo ko tso?

³ Krʉ saa ró, ri kʉ bblo ko neri ko chu ko ronga cho nalo. Ko ka ko dhuri ko tso: ‘Ma ká adi ma mbu bblo njati ma di riddi ma dada nja ke djolu ró? Ma ká adi njinji bbo kutaniko nă ndiro ma chuni nja nrŭ djolu pli d’e? Inga ma ká adi njínji bbo ma riji ma bbʉ hwè Yova dho nari dho?’ Kodho  ká ringani ko dhu fø lo ko tso addudho? Anja Mungu dzá lo po nalo.

4. Wagalatia 6:3, 4 ripo naribbai, kodho ká ringani ko di ko ddi nzá nja nrŭ na adudho?

⁴ Biblia ripo nzɨ ko di ko ddi nja nrŭ na. (Azø Wagalatia 6:3, 4.) Ká addudho? Dhonalo njati ko di riddi ko njínji pli ko djoi djolu ró, føri ka ndi liri koe nodha na. Ndirigoti ko di riddi ko djoi njínji pli ko djolu ró, ko thí ka ndi bʉni bʉ. Fødi ná ngaddidha krʉ nga kʉ bblo ri. (Ro. 12:3) Katerina * pori i Ugiriki na ndi kʉ ro: “Ma ngʉ adi ma ddi bbo d’ani ná nrŭ na, bblo chu lod’radha na nrŭ na ndirigoti bblo chu kau nedha ná nrŭ na. Føri ngʉ adi rili ma mbu ma nga na mana kʉ naribbai.” Kodho ringani ko nonga nari kʉ Yova liri ko kana ngae chøchø ndi na, føri nga kʉ ko d’anid’a, inga ko chulo tidha bblo, inga bí kʉ ná nrŭ ji ko ji naridho ri, ro ri kʉ ko ji ke ndirigoti ko ngarr kedzá Ngba dho naridho.​—Yoh. 6:44; 1 Ko. 1:26-31.

5. Hyun dhó lo nă ro ká ni ba ngba somo?

⁵ Ko ka ko dhu kotso ná nja lo ki kʉ ena, ‘Ma ká chuni ngoi adi nji ná ke bbai inga ma ká kʉ gʉ adi gʉni nrŭ na ná ke?’ Akonja le-djo Hyun ró njini nalo Corée du Sud nă ndi kʉ ro. Ddikpa saa na, ke nanga nzɨ ngʉ adi jini daraka na kʉ kutaniko nă ná nrŭ dho ri. Ke pori, “Ma nzɨ ngʉ adi loti bblo fø kpa djo ri ndirigoti ma nzɨ ngʉ adi ma tso gba kpa po nalo na ri.” Føri ká bbʉngʉe ngba lo? Ke pori “Madhó nyi lingʉeri nzɨ kutaniko nă nrŭ tso gbani ddi.” Hyun dzá kau kongʉe ke tsotso ndiro ke famu ndidhó fø che kʉ ná nyi d’e. Hyun lengʉe ndidhó nyi thika le ndirigoti i ddoro ke kʉ bblo kʉ ná mzee. Njati ko d’i riutso nari kʉ ko konja pli nja nrŭ djolu ngoi ko njié nanga ringana ró, ringani ko le kodhó nyi thika le.

6. Wagalatia 5:26 ripo naribbai, ri ká kʉ ngba che kʉ ná nyi ka ndi liri kodi ko nja pli nja nrŭ djolu ri?

⁶ Azø Wagalatia 5:26. Pli adi rili le nja le nja nrŭ djolu nari ká kʉ ngba che kʉ ná sifa? Ri kʉ dya. Dya dhi ke e nodha na ndirigoti ke adi ngaddi ndidhó lo djo dhé. Nja che kʉ ná nyi kʉ tamaa. Tamaa dhi le nzɨ adi ndilai dhó ritsi dhé ji ndi dho ri, ro ke adi riji ndi dhʉridhʉ ndilai dhó ro. Føri dho ddikpa le e ndilai dhó ritsi dzá tamaa na ró, fø le adi ndilai ndrondro. Kodho ringani ko pʉ fø che kʉ ná nyi pʉ ko ró ro!

7. Ngba loroji ká ridho dya ndirigoti tamaa kʉ che?

⁷ Dya ma tamaa ma na le ka le ddi avion nă esase nă tsu ná muchafu na. Avion ka ndi dani bblo, ro fø muchafu ka ndi liri nzɨ esase da bblo motere na ndirigoti gʉna avion thʉni ná saa na, motere dzá kpakpanga ka ndi sinisi ndirigoti avion ka ndi nji aksida. Føri bbai ddikpa le ka ndi njinjí Mungu dho ddikpa saa na. Ro njati keé dya na ndirigoti tamaa na ró, ke ka ndi bʉnibʉ. (Mez. 16:18) Ke ka ndi bbá Yova dho ndi njínji nari tso bba ndirigoti ke nji nalo ka ndi bbʉ njedha ke dho ndirigoti nja nrŭ dho maddi. Ko ká ka ko njiri ngba ndiro nzɨ bani dya na ndirigoti tamaa na ró?

8. Dya djolu ká ko ka kosi ngbaribbai?

⁸ Ko ka kosi dya djolu njati ko di njínji mutume Paulo bbʉngʉe wafilipi dho ná shauri na ró: “Nzɨ ni nji ddikpa ritsi ro maddi gʉ ni gʉni ni kana ro, inga anziro ni ni li ro, ro anidi nja nrŭ nja pli ni  djolu.” (Flp. 2:3) Njati kodi nja nrŭ nja pli ko djolu ró, ko nzá ka ko di ko ddi bbo kʉ ufundi na inga uwezo na ko djolu ná nrŭ na ri. Fønga ringana ko ka koe hwè na kpa ma na. Føri ka ndie bbʉbbʉ njati kpa di njínji ndima dhó uwezo na Yova dzá njí kana ke madha dho ró. Ndirigoti njati uwezo na kʉ ná ddikpa le-djo inga ddikpa le-ve di njínji Paulo bbʉngʉe ná shauri na ró, ri ka ndie dhʉdhʉ kpa nja kodhó bblo kʉ ná sifa. Føri ka ndi liri koe ngoi na ndirigoti ko tso gbani ddi kutaniko nă.

9. Ko ká ka ko pʉ tamaa ko ró ro ngbaribbai ko djoi ma, ko vei ma na lai djo?

⁹ Ko ka ko pʉ tamaa ko ró ro njati ko chu kodhó uwezo ndirigoti ko u nari kʉ, ko djoi ka ndima nji nja lo ko djolu pli ró. Njati koe nyenyenga na ró, ko nzá ka kodi ridho nari kʉ ko kʉ ufundi na pli inga ko chulo pli nja nrŭ djolu ri. Fønga ringana kodho ringani ko dyø bbo chulo ko djolu ná nrŭ dhó loroji. Lorojina, njaro ddikpa le-djo adi hotuba bbʉ bblo kutaniko nǎ. Njaro ko ka ko dhu ngbaribbai ma ke adi ndidhó hotuba tayarisha nari. Njati rie bblo ddikpa le-ve adi nyŏ ri ró, ko ka ko dhu addui ká adi le tsotso kó nari ndiro le njiri bblo d’e. Ndirigoti rie kpakpa ri kʉ ddikpa Mukristo dho ndi ba kau ri ró, ke ka ndi ne shauri ngba chu kau nedha bblo ná kpa dhó ro. Fø ko di rinji ró, ko nga ka koe tamaa na ri ndirigoti kodhó uwezo ma ka ndi ra anzi ddi.

10. Gideoni ká bangʉeni ngba kpakpalo na?

¹⁰ Akonja Gideoni, Manase bbá bbu nă ke ma kana dangʉe nalo Efraimu bbá bbu nă kpa ma na. Yova kongʉe Gideoni ma tsotso ko ndidhó 300 kʉ ná kpa ma na ndirigoti føri ka ndi lieri kpae nodha na. Efraimu nă kpa nzá singʉe mbai podha dho ri, ro kpa singʉe ndiro ndima gʉnigʉ ke na d’e. Ri njani nari kʉ kpa nanga kangʉeni ka dhonalo anziro Gideoni nzá nzingʉe kpa ndima ra hwini Mungu dhó mbubai tso ró ri. Kpa ngʉ rinja nari kʉ ke bbʉ heshima ndima dhó bbu nă nrŭ dho.  Ro kpa vingʉe nga nari kʉ​—Gideoni tsotso Yova kongʉe nja ndi rodho ba madha ndirigoti ndidzá nrŭ ronga b’oni d’e.​—Amu. 8:1.

11. Gideoni ká pongʉe ngba lo Efraimu nă kpa dho?

¹¹ Nyenyengana Gideoni pongʉeri Efraimu nă kpa dho: “Ma nji nalo ká le ka le ddi ni nji nari na ddi?” Ke nongʉe ringa kpa dho nari kʉ Yova kongʉe kpa tsotso ndiro kpa nji bbo lo d’e. Føri kpa rrngʉe ná saa na kpa “thí jotso kongʉe ko.” (Amu. 8:2, 3) Gideoni vʉngʉeri ndie nyenyenga na ndiro ndi li ngoi Mungu dzá nrŭ kana d’e.

12. Efraimu nă kpa ma, Gideoni ma na dhó lo nă ro ká ko ba ngba somo?

¹² Fø lo nă ro ká ko ka ko ba ngba somo? Eframu nă kpa dhó lo nǎ ro ko ba ná somo kʉ, nzɨ ko di madha ne ko dho, ro ko di madha bbʉ Yova dho. Dzabai ma wazee ma na ka ndima ba somo Gideoni dhó lo nă ro. Njati ddikpa ke nanga kani ka ko nji ndi ró nalo dho ró, akoneri ko chu addudho ma fø lo kani ke lu nari. Ko ka ko po mbai ke nji ná bblo lo dho. Nja ko njiri fø d’e ringani koe nyenyenga na rie chelo ke njie ri ró. Ro ri kʉ bblo ko kana ngae chøchø ko djoi ma na kodhó haki ko ne nari djolu.

13. Hana ká ngʉ bani ngba kpakpalo na, ndirigoti le ka singʉe fø lo djolu ngbaribbai?

¹³ Addinga Hana dhó loroji djo maddi. Lebbá ke ngʉe Mulawi ke rodho ngʉe Elkana ndirigoti ke jingʉe le bbo. Ro Elkana bbá nja isɨle rodho ngʉe Penina. Elkana jingʉe Hana bbo Penina djolu, ni mai rie fø ro “Penina dzá ngʉe nzø, ro Hana dzá ngangʉe nzø ro ri.” Føri dzá lodho, Penina ngʉ adi Hana chø “bí ina ndiro le nanga kani d’e.” Hana ká ngʉ adi ndi mbu ngbaribbai? Le nanga kangʉeni bbo! “Le ngʉ dzzdzz ndirigoti le nzɨ ngʉ adi nga ma nyo ddi ri.” (1 Sa. 1:2, 6, 7) Ro Biblia nzá pori Hana ngʉ riji ndi nji chelo Penina ró ri. Fønga ringana le d’rae ngbaribbai ma ndi ndi mbu nari Yova dho ndirigoti le chungʉeri Yova si ndi tsotso koko. Penina ká bbangʉe pa ndi Hana nja nari tso bba? Biblia nzá tilo fø lo djo ri. Ro ko chu nari kʉ Hana iso pingʉeni pi ndirigoti le b’ongʉe ndidhó ngoi ronga. “Le nyodjonga ro ngangʉe njedha na ri.”​—1 Sa. 1:10, 18.

14. Hana dhó loroji nǎ ro ká ko ba ngba somo?

¹⁴ Hana dhó loroji nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo? Njati ddikpa le di rine ndi gʉnigʉ ni na ró, ni ka ni vʉ ni ka ni nji nalo. Nidho nzá ringani ni ddi ni nja nrŭ na ri. Chelo goti ni ngʉ chelo na nari ringana aneri ni nji ngoi nrŭ na. (Ro. 12:17-21) Njati ke le ndidhó lo thika nzá ma  ró, ni iso ka ndi pini pi ndirigoti ni ka nie hwè na.

15. Apolo ma Paulo ma na ká ngʉe ddiddi ngba chulu?

¹⁵ Ya mwisho, akonja Yesu unakpa dho lo nǎ ro ko ka koba ná somo, føri kʉ Apolo ma mutume Paulo ma na. Fø kpa chungʉe maandiko bblo. Kpa ngʉe bblo chu longaddidha na walimu. Ndirigoti kpa kongʉe nrŭ tsotso bbo ndima ngʉ wanafunzi d’e. Ro kpa nzɨ ngʉ ndima nja mbubai bbai ndima kana ri.

16. Apolo ká ngʉe ngbadi ná ke?

¹⁶ Apolo ngʉe “Alexandria nǎ ke,” fø saa na fø bba chungʉeni bbo darasa dhi lo na. Ke ngʉe bblo chu lotidha ná ke ndirigoti “bblo ndi chu maandiko ro.” (Mdo. 18:24) Korintho nǎ kutaniko nǎ Apolo ngʉ Mungu dzá njínji ná saa na nja kʉ ná nrŭ jingʉe ke bbo nja le-djoi djolu, Paulo djolu maddi. (1 Ko. 1:12, 13) Apolo ká ungʉe nrŭ ndima nanga krø nari tso u? Ko ddiri nari kʉ ke nzá ungʉe fø lo tso ro ri. Ro Korintho nǎ ro Apolo ra nari goti Paulo pongʉeri ke ngʉngʉ. (1 Ko. 16:12) Paulo nzá ka ndi njie følo ri njati ke die riddi Apolo ndoe kutaniko nanga ndo ri ró. Bbʉbbʉ dhé, Apolo njingʉe nji bblo ndidhó uwezo na nja ndi d’ra hwè lo i ndirigoti ndi li le-djoi kpakpa d’e. Ko ka ko u nari kʉ Apolo ngʉe nyenyenga dhi ke. Lorojina, Biblia nzá po ke nanga kangʉeni Akila ma Prisila ma na “tungʉe Mungu dzá lonanga ri kʉ naribbai nganga” ke dho ná saa na ri.​—Mdo. 18:24-28.

17. Paulo ká njingʉe ngba lo ndiro ngoi e nrŭ kana d’e?

¹⁷ Paulo chungʉe Apolo ngʉ nji ná bblo njí maddi. Ro Paulo nzɨ ngʉ riddi nrŭ si  ndi nja pa Apolo dzá lodho ri. Ko di Korintho nǎ nrŭ dho ke ndingʉe nalo zø ná saa na, ko ka ko njari nari kʉ ke ngʉe nyenyenga na ndirigoti kiasi na. “Ma kʉ Paulo dzá ke” nrŭ ngʉ ripo ná saa na ri nzɨ ngʉ ke nyo tho ri, fønga ringana ke ngʉ riji nrŭ bbʉ madha Yova Mungu ma dho Yesu Kristo ma na.​—1 Ko. 3:3-6.

18. Ddiddi 1 Wakorintho 4:6, 7 ripo naribbai, Apolo ma Paulo ma na dhó lo nǎ ro ká ko ba ngba somo?

¹⁸ Apolo ma Paulo ma na dhó lo nă ro ká ko ka ko ba ngba somo? Ko ka ko njinjí bbo Yova dho ndirigoti ko ka ko kó bí kʉ ná nrŭ tsotso ndima njí maendeleo kpø batiso djo d’e. Ro ko churi nari kʉ krʉ ko nji nalo ko nji Yova dzá ngatsotsokodha chulu. Apolo ma, Paulo ma na dhó lo nă ro ko ba ná nja somo kʉ, njati koe pendeleo na bí kutaniko nǎ ró, kodho ringani ko nji kpakpanga ma bbo ddi ndiro kutaniko e ngoi na d’e. Ko nanga adi jini bbo njati bbonga na kʉ kutaniko na ná kpa di ngoi nji ndirigoti kpa di rili ko tso gbani ddi ró. Kpa adi rinji fø Biblia nǎ ro si ná shauri kpa bbʉ ko dho nari chulu ndirigoti Yesu dhó loroji kpa dyø nari chulu kpadhó madha kpa ne nanga ringana!​—Azø 1 Wakorintho 4:6, 7.

19. Ko krʉ dho ká ringani ko nji addu? (Anja kisanduku maddi “ Nzɨ nidi niddi nja nrŭ na.”)

¹⁹ Mungu bbʉ njonjo kʉ ná uwezo ko dho. Ko ka ko njinjí kodhó uwezo na “nja ko kó ko tsotso ko kana d’e.” (1 Pe. 4:10) Ko ka ko ddiri njaro ko nji nalo na mana nga kʉ ri. Ro anonga nari kʉ rutso djo ka ndi liri tha nanga thani ná rutso gbani ddi. Føri bbai ni nji nalo ka ndi liri kutaniko nă nrŭ tso gbani ddi. Ko krʉ dho ringani ko nji kpakpanga ndiro nzɨ ko di ko nja pli nja nrŭ djolu ró. Akonji kpakpanga ndiro ko nji ngoi kutaniko nǎ ndirigoti ko tso gbani ddi d’e.​—Efe. 4:3.