Madzá baba ma, madzá mama ma na ngʉe Katoliki nǎ kpakpa Wakristo. Ro, Biblia nǎ ro kpa chungʉe Mungu ró dho kʉ Yova nari ná saa na, kpa ngʉngʉe kpakpanga na njínji ná Yova dzá Dimu. Baba bbangʉe Yesu ró ji ndi ngʉ adi thɨ nari tso bba. Føri rɨngana, ke njingʉe njí ndidhó ritsi thɨdha dhi ufundi na ndiro ndi ngʉ kodhó dza nǎ ddikpa sehemu San Juan del Monte nǎ, Philippines nǎ bbò vile Manila nǎ ngʉe ná ya kwanza ngʉe ná Pidhinga dzá dza d’e.

Føri goti ma gøngʉeni 1952 na, madzá gø dhi ndrŭ ngangʉe ma dho ndima lo ngaddi Yova djo nari tso ddiddi ma njí 4 kʉ ná kpetsi nzø ma, 3 kʉ ná sinzø nzø ma na dho ndima ddingʉe ri nga nari bbai. Ma ngʉ dhi nari bbai, madzá baba ngʉ adi ma ronga cho ma di Biblia nǎ sura zø ddikpa krʉ ddo ró ndirigoti ko ngʉ adi kodhó njonjo vichapo zø ke na. Nja saa na madzá gø dhi ndrŭ ngʉ adi waangalizi ma, Beteli nǎ njínji ná le-djoi ma na nzi ko abba. Fø le-djoi ngʉ adi ndima dhó lo d’ra ko dho nari ngʉ adi rili kodhó familia é hwè na ndirigoti ri ngʉ adi ko li kpakpa, føri chongʉe ko ronga ko krʉ li lod’radha dhi njí anziro kodhó maisha nǎ.

Ma chungʉe lo bbo madzá gø dhi ndrŭ dhó loroji nǎ ro, kpa ngʉ tøni chi Yova dho nari dho. Madzá bbo ma jingʉe ná mama dhengʉe nari goti, madzá baba na ko ngangʉe painia dzá njí tso 1971 na. Ro, 1973 na 20 madhó cho ngʉe ro madzá baba dhengʉe dhe. Madzá gø dhi ndrŭ chengʉeni nari lingʉeri ma mbu ma nga ró ndrŭ kʉ nari ndirigoti ddiro. Ro, Biblia nǎ “bbʉbbʉ ndirigoti kpakpa” kʉ ná ngab’odha kongʉe ma tsotso ma é bblo kʉ ná nganjadha na ma thí eé njedha na bbo nari rɨngana ndirigoti ma é chøchø Yova kuso. (Ebr. 6:19) Nzá ddo d’e da bí madzá baba dhe nari goti ro, ma ungʉe painia wa pekee le chongʉe ma dda d’e ronga tso ná ngø (île) Coron nǎ Palawan na ma ra nari tso.

Madhó cho ngʉe 21 Coron na ma singʉe ro. Ma singʉe vile nǎ ro nari dho, ma nanga ri kengʉe  bbo ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ fø ngø nǎ kura ma, køkø ná dda ma, taxi dhi motokari inga moto ma na ro ma nga ddi ngʉe ri. Fø ngø nǎ nga le-djoi ngʉe bí ri, ma lai painia ro ma nga ddi ngʉe ri ndirigoti nja saa djo ringangʉeni ma d’ra lo ddiro. Ya kwanza bi nǎ, ma ngʉ adi madhó familia ma, bbakau ma na ddi bbo. Kuna, ma ngʉ adi rakpa ró dyødyø nja ndirigoti ma ngʉ adi dzzdzz. Ma ngʉ adi riji ma bbá ma le cho dho ná njí ndirigoti ma ngʉ ko abba.

Ddiro ma ngʉ adi ma mbu ná fø saa na, ma ka ma d’rae ma thí nǎ lo krʉ Yova dho. Ma ngʉ adi ma zøngʉe Biblia ma, kodhó vichapo ma na nǎ ro ná kpakpa ka ndi li ma ná lo ngano. Bí ina ma ngʉ adi Zaburi 19:14 nǎ lo ngano. Ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ, Yova ka ndi é “madzá bbò Dju ndirigoti madzá Gødha ba” njati ma di ngaddi ke nyǒ tho ná lo djo, loroji na kedzá njí ma, sifa ma na djo ró. La Tour de Garde nǎ ɨ djǒ ripo ná lo “Vous n’êtes jamais seul” a kongʉe ma tsotso bbo. Ma ngʉ adi ri zø bí ina. Ma ngʉe ddiro ná saa na, ma ngʉ adi ma mbu Yova na kʉ nari bbai ndirigoti føri ngʉ adi chu bbʉ ma dho ma njí sala, ma zø nga ndirigoti ma ddinga bbo ma zøe ná lo djo.

Coron na ma si nari goti tse, ma ngʉngʉe muzee. Ma ngʉe ddiro muzee nari dho, ma ngangʉe yenga ddo kana le adi nji ná njudha Shule ya Huduma ya Kiteokrasi ma, Lod’radha dhi njí dhi njudha ma, Funzo la kitabu la Kutaniko ma, Dzamu dhi Munara le jifunza nari ma na ma ongoza nari tso. Føri kina, ma ngʉ adi ndrŭ krʉ dho le bbʉ ná hotuba bbʉ krʉ yenga ddo ró. Føri dho, ddiro ma ka ma mbue ma ná saa ro nga ngʉe ri!

Ma nanga ngʉ jini bbo Coron nǎ lod’radha dhi njí ngʉ bblo matokeo bbʉ nari dho, Biblia ma ngʉ jifunza na ná ndrŭ kana ro bí ndrŭ bangʉe batiso. Føro mai kpakpalo ngʉe nì dhé. Nja saa djo madhó lo ngʉ adi riu ma bbi saa 6 djolu ndiro ma si ddikpa ngana d’e, nzɨ mai ma ngʉ adi ngbaga ma ma si ddo nari chu ro. Kodhó kutaniko dhó eneo nǎ ngʉe dda d’e ronga tso ná rere bba bí. Bí ina ma ngʉ adi bbí dda djolu moter dhi bbú na ndiro ma si fø bbagʉ lu d’e, nzá mai ma chungʉe vi tɨdha ro! Fø kpakpalo krʉ kana Yova b’ongʉe ma ronga ndirigoti ke kongʉe ma tsotso. Ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ, Yova ngʉ ma tayarisha gosi si ná saa djo si bbʉni ma dhona ná njí nǎ ma si bani na ná bbobbo kpakpalo dho.

Cho 1978 na, le chongʉe ma Papouasie-Nouvelle-Guinée na, Australie nǎ arønga laidjo. Papouasie-Nouvelle-Guinée kʉ bbo glʉ kʉ nǎ ná ngø, ri kʉ chøchø ddiddi Espagne dhi ngø na. Ma nanga kengʉeni bbo ma rangʉeri chu nari kʉ, chøchø milioni 3 kʉ ná ndrŭ 800 djolu da ná luga ti nari dho. Hwè dhi lo kʉ, ndrŭ dzá binga ngʉ Pidgin Mélanésien dhi luga ti, Tok Pisin le ngʉ adi ndi nzi ro.

Kar saa dho le chongʉe ma Port Moresby dhi bbò vile nǎ Anglais dhi kutaniko na. Føro ma tsingʉe Tok Pisin dhi kutaniko na ndirigoti ma tsungʉe darasa na ndiro ma chu fø luga d’e. Ma ngʉ adi darasa nǎ ma chu ná lo na njínji lod’radha dhi njí kana. Føri kongʉe ma tsotso ma chu luga lele bbo. Karnga goti dhé, ri kangʉe ka ma bbʉ ndrŭ krʉ dho le bbʉ ná hotuba Tok Pisin dhi luga nǎ. Ma nanga kengʉeni bbo nzá ma d’e cho nji ddikpa Papouasie-Nouvelle-Guinée na ma si ro, le lingʉe ma mwangalizi wa muzunguko ndiro ma njínjí Tok Pisin  dhi luga ti ná kutaniko lu bbobbo proves lu d’e nari dho.

Kutaniko ngʉe dada ngalu nari dho, ma dho ri ngʉ adi ngani ma tayarisha muzunguko nǎ si da ná njonjo asamble ndirigoti ma bbi dada ngalu. Anziro, ma ngʉ adi ma mbu ddiro dhonalo ma ngʉe d’i ngø nǎ, ndrŭ ngʉ nzá ma chu ná luga ti ndirigoti ndrŭ dhó desturi ngʉe njonjo madhó ri ró ro. Kutaniko ronga ma ra be nari nga ngʉe sʉsʉ ri glʉ ma, chu sangʉeni bbo nari ma na dho. Føri dho ri ngʉ adi ngani chøchø krʉ yenga ddo ró ma bbí avio nǎ. Nja saa na, ma ngʉ adi bbí ddiro kar avio nǎ, ná føri ngʉ adi rili ma nanga ri di d’od’o ri é bbú nǎ ma ma bbí ró!

Telefone ngʉe nga bí kʉ ná ndrŭ dhó, føri dho ma ngʉ adi loti kutaniko na barua chulu. Bí ina, ma ngʉ adi si nzá barua d’e si ro ndirigoti ma ngʉ adi Yova dzá Dimu kʉ nanga dhu fø bbagʉ ndrŭ tso. Krʉ saa ró ma ngʉ adi ra sisi dhé le-djoi ro ndirigoti kpa ngʉ adi ma kó bbò hwè na, føri ngʉ adi ngano ma dho nari kʉ addudho ma ma fø kpakpanga krʉ nji nari. Ma njangʉe Yova dhó le tsotsokodha njonjo chu lú ndirigoti ko kana nga kʉ chøchø ke na nari ngʉ adi dhi bbo.

Bougainville dhi dda d’e ronga tso ná bbagʉ ma singʉe ya kwanza njudha na ná dyi, ddikpa dza dhi ndrŭ singʉe ma dhi ngana hwè na ndima kʉ ro ndirigoti kpa dhungʉeri ma tso, “Ni ká no ko nga ngbà?” Ma nongʉe nga nari kʉ, føri kʉ ya kwanza ma singʉe Port Moresby na ro ma d’rangʉe lo dho ná dza dhi ndrŭ. Ma ngangʉe funzo tso kpa na fø ga kʉ ná le-djo dhona ma kpa ngʉ nari njí. Kpadjo kpa ba batiso b’lo! Føri kʉ Papouasie-Nouvelle-Guinée nǎ ma nji ná cho gbo kana ma ba ná ledha kana ddi ri.

Coron nǎ ro ma rangʉe 1978 na nari njí, ma chungʉe bbo ngʉ adi ndi bbʉ Mungu dzá njí dho ná ddikpa le-ve Adel. Le ngʉe painia wa kawaida nari kana le ngʉ adi ndidzá aro kʉ ná nzø ngu; Samuel ma, Shirley ma na. Ndirigoti le ngʉ adi ndidzá ngó ngʉ ná mama ronga b’o. Bi 5 na, 1981 na ma ngʉngʉe Philippines na ndiro ko chi ndoa Adel na d’e. Kodhó ndoa goti ko ngʉngʉe painia wa kawaida ndirigoti ko ngʉ familia ronga b’o ddinga.

Nì mai madhó ngʉe familia ro, 1983 na le ngʉngʉe ma ki painia wa pekee ndirigoti le chongʉe ma dda d’e ronga tso ná bba Linapacan nǎ, Palawan dhi proves na. Madhó familia ma na krʉ ko tsingʉe nga Yova dzá Dimu ro ngʉe nǎ ná fø bbagʉ. Adel dzá mama dhengʉe chøchø cho ddi goti. Nì mai ri kʉ fø ro, ko rangʉe anzi bbo ko lod’ra nari na, føri kongʉe ko tsotso ko ve kpakpalo tso. Ko ngangʉe ngbà nanga jini njudha dho ná ndrŭ na ko Biblia jifunza nari tso, føri dho karnga goti kodhó lo ungʉe sese kʉ ná Pidhinga dzá dza. Føro ko chingʉe ddikpa ri ko koro. Cho gbo dhé ko njingʉe Linapacan nǎ nari goti, ko nanga jingʉeni bbo 110 kʉ ná ndrŭ singʉe Ukumbusho na nari dho. Fø ndrŭ kana bí ndrŭ rangʉe anzi kpø batiso djo b’lo ko ra nari goti.

Cho 1986 na le chongʉe ma Culion na, korøkorø dhi dhe nji ná bí ndrŭ ngʉ adi di nǎ ná dda d’e ronga tso ná bba. Føri goti, Adel maddi ngʉngʉe painia wa pekee. Anziro, do ngʉ adi ko nji fø ndrŭ dho ko lod’ra nari dho. Ro, Fø bbagʉ le-djoi lingʉe ko kpakpa, kpa pongʉeri fø ndrŭ adi dawa ba nì ndirigoti  fø dhe nzá ka ndi lø ko thei ri. Fø dhe dhi ndrŭ kana nja ndrŭ ngʉ adi ra njudha dho ddikpa le-ve bbá dza na. Karnga goti, ko njangʉeri ri kʉ bblo ko di Biblia nǎ kʉ ná ngab’odha d’ra fø ndrŭ dho dhonalo ndrŭ ngʉ adi ndima mbu bba Mungu ma, ndrŭ ma na bba nari bbai. Ri ngʉe bbò thonga ná lo ko njangʉe bbo dhe kʉ ró ná fø ndrŭ bangʉe hwè ndima churi ndima si di kaka ná afya na ddikpa cha nari dho.—Lu. 5:12, 13.

Kodhó nzø ká chungʉeni Culion nǎ maisha na ngbaribbai? Adel ma na ko nzingʉe aro kʉ ná jadda le-vei Coron nǎ ro ndima si di ko na ndiro kodhó nzø dhó é bblo kʉ ná bbakau d’e. Samuel ma, Shirley ma, fø le-vei ma na ngʉ adi hwè ba bbo ndima ndrŭ tsotso kó ndima chu bbʉbbʉlo nari dho. Kpa ngʉ adi nzø dhó funzo ongoza ná saa na ko ngʉ adi nzø dhó gø dhi ndrŭ dhó funzo ongoza. Loroji na, ddikpa lo djo ko ngʉ adi loti 11 kʉ ná familia na. Ko ngʉ adi nì maendeleo nji ná funzo ongoza nari dho ri kangʉe ka ko nga wø kutaniko tso!

Anziro, ma ngʉe ddiro dhé muzee fø eneo nǎ. Føri dho, tawi nzingʉeri ma di yenga ddo kana le adi nji ná njudha nji 8 kʉ ná wahubiri na Culion nǎ ndirigoti 9 kʉ Marily dhi bbagʉ ná wahubiri na, fø ngana le ngʉ adi saa nji gbo bbú na. Njudha goti, familia ko kʉ ro, ko ngʉ adi bbí glʉ dhi eneo lu saa bí kana ndiro ko ra Biblia nǎ lo ngaddi ndrŭ dho Halsey dhi re bbagʉ d’e.

Bbʉbbʉ dhé, ko njangʉe maendeleo bbo Marily ma, Halsey ma na nǎ, føri dho ko chingʉe Pidhinga dzá dza fø nga krʉ lu. Linapacan nanga bbai, le-joi ma, ji nanga jini bbʉbbʉlo dho ná ndrŭ ma na bbʉngʉe ndima dhó ritsi bbo ndirigoti kpa bbʉngʉe ndima ngachidha dho. Marily nǎ kʉ ná dza na ndrŭ ka ndima tsungʉe 200 inga fø nga djolu maddi, ná føri dho ri kangʉe ka ko njí bí kʉ ná asamble fø ga.

Cho 1993 na b’lo kodhi nzø dhi ro, Adel ma na ko ngangʉe muzunguko nǎ njí tso Philippines na. Cho 2000 na, ma le nzingʉe Shule ya Mazoezi ya Kihuduma (Njʉ le adi ri nzi Masomo ya Waeneza Enjili ya Ufalme) dhi darasa na ndiro ma ba mazoezi nja ma é fø darasa nǎ mwalimu d’e. Ma mbungʉe ma nzá ka fø njí dho ri, ro Adel ngʉ adi ma li kpakpa krʉ ddo ró. Le ngʉ adi ngano ma dho nari kʉ, Yova ka ndi li ma kpakpa ndiro ma njí  madhó bbʉni ná fø wø njí d’e. (Flp. 4:13) Adel chungʉeri føri ka ndi njíni ngbà dhonalo le ma ddi ngʉ adi ndidhó bbʉni ná njínji nì mai dhe ndi nji ro.

Cho 2006 na kiteokrasi nǎ darasa ma ngʉ ddi ro, Adel ro Parkinson dhi dhe bangʉeni. Ko thí bʉngʉeni bbo! Ma pongʉeri ko bbá ko dhona bbʉni ná njí bbá ná saa na, Adel pongʉeri, “Kirikiri ane ma tsotso ka ndi kó ná munganga ndirigoti ma churi Yova si ma tsotso koko ndiro ko ra anzi kodhó njí na d’e.” Føro cho 6 kana, Adel rangʉe anzi Yova dho ndi njínji nari na nga dhi kpakpalo ro. Nzá ri kangʉe le dho le bbí ná saa na, le ngʉ adi lod’ra tsutsu ná ndrŭ dhó gari djó. Nzá ri kangʉe le dho le tilo ná saa na, le ngʉ adi logoti ngʉ ddikpa inga aro lo nǎ njudha dhi ngana. Kpø ndi ra dhe 2013 na nanga djo, bí ina Adel ngʉ adi le-djoi ma, le-vei ma na ngʉ adi mbai podha dhi mesaje chó le dho ndidhó bblo kʉ ná loroji dho ngatsovedha kana nari ba. Ma nji cho 30 chi tøni ndirigoti jiji ma ná isɨle Adel na, ro le dhe nari goti ma adi ma mbu njedha na ndirigoti ddiro nari adi rili ma mbu ma si djolu lo si nari bbai godhe.

Adel jingʉeri ma ra anzi madhó bbʉni ná njí na, føri dho ma njingʉeri fø nganga. Ma bbʉngʉe ma lu njí dho nari lingʉeri ma hwini ddiro ma ma mbu nari tso ró. Cho 2014 djó ro 2017 djo, ma dhona bbʉngʉeni ná njí ngʉe ma be Tagalog dhi luga ti ná kutaniko ronga, gʉ kodhó njí gʉngʉeni nǎ ná ngø lu. Føri goti, ma rangʉe Taïwan ma, États-Unis ma, Canada ma na nǎ Tagalog dhi luga ti ná kutaniko ronga be. Cho 2019 na, ma ngʉe mwalimu Anglais dhi luga nǎ dangʉe Inde ma, Thaïland ma na nǎ ná Masomo ya Waeneza Enjili ya Ufalme dhi darasa nǎ. Ma bangʉe hwè bbo madhó bbʉngʉeni ná njí krʉ nǎ ro. Ma e hwè na bbo Yova dzá njí dho ma ma bbʉ nari dho.

Ma dhona bbʉni ná wø njí krʉ kana, ma adi ma nju na ná le-djoi ma, le-vei ma na jiji, føri dho kpa le bba nari ngae sʉsʉ ri. Fø di ná lo kana, ma rangʉe riutso d’i ri kʉ bblo ma li ma thí lu Yova djo nari. Bí ina ma ngʉ adi Yova dhó le tsotsokodha ba ndirigoti føri kongʉe ma tsotso ma gba ma tso krʉ lo thika wøni nari na ji ma nanga jini ro. Njʉ ma kʉ painia wa pekee Philippines nǎ. Ma kpakpanga ba madhó wø kutaniko nǎ, føri i kʉ ma tsotso adi kó ndirigoti ma ronga adi b’o ná familia. Ma nanga adi jini bbo Samuel ma, Shirley ma na adi ndima dhi mama dhó udha dyø nari dho.—3 Yo. 4.

Bbʉbbʉ dhé, ma darie bí kʉ ná kpakpalo lu madhó maisha nǎ, føri kana kʉ mabbá ji ma ji ná le nzani ndirigoti le dhe nzadha dhi dhe dho nari ma nja nari. Føri kina, ri ngʉ adi ngani ma gba ma tso ma bani na ná bí kʉ ná wø lo krʉ na. Bbʉbbʉ dhé, ma njarie ri Yova ro “nga kʉ da ko kana nja le ddiro ró ro ri.” (Mdo. 17:27) Yova thó “nga kʉ dʉ” ndiro ndi kó ndizá njí dhi ndrŭ tsotso ndirigoti ndi li kpa kpakpa d’e ri, njati ri é ddiro kʉ ná eneo nǎ ma kpa kʉ ri ró. (Isa. 59:1) Yova, madzá bbò Dju e ma na madhó maisha lu nǎ ndirigoti ma mbai po bbo ke dho. Ma ro nzá d’erie ma ddiro ri.