1. Njʉ ká bí kʉ ná ndrŭ adi ndima thí li addu djo?

 NJARO ni njarie njʉ bí kʉ ná ndrŭ adi ndima thí li ndima djo, nja ndrŭ djo ndima lie ndima thí nari rɨngana nari ro b’lo. Loroji na, nja ndrŭ adi ndima má ndirigoti ndima nji ná ritsi ma na bbe eternet djolu. Ro, Yova Mungu dho madha bbʉ ná ndrŭ kʉ njʉ sese bbo. I lo nǎ, ko si madha le bbʉ Yova dho nari na mana ká kʉ addu ma nari ma, addudho ma ringani ko njiri fø nari ma na nja. Føri kina, ko si ngbaribbai ma ko ka ko bbʉ Mungu dho ka ná madha nari ma, ngbaribbai ma ke si rili ndi ró dho mani karnga goti nari ma na nja.

MADHA LE BBɄ YOVA DHO NARI NA MANA KÁ KɄ ADDU?

2. Yova ká njingʉeri ngbǎ Sinai dhi ngøtsi djó? (Anja ji.)

² Madha na mana ká kʉ addu? Biblia nǎ, “madha” ka ndi dhǒ ddikpa ke nanga ka ndi ké ni dho ná krʉ kʉ ná ritsi. Misri nǎ ro ndi klo Waisraeli nari goti tse Yova dhongʉe ndidzá madha kpa dho ké ka ndi ke le nanga ná chu nǎ. Addinga di: Mamilioni kʉ ná Waisraeli nju ndima tso Sinai dhi ngø kotɨ ndiro ndima nju ndima dhi Mungu na d’e. Føri goti mbi nanga tɨ ná ndundu tsingʉe fø ngø djó nga tso. Chʉ, kazz-koi ngangʉe chʉdha tso ri djó ro. Føri goti rì ngʉ nga já bbo pli, nga ngʉ rørø, vo ngʉ chá ndirigoti tsidyø ngʉ wá bbo pli. (Kut. 19:16-18; 24:17; Zb. 68:8) Addinga ngbá ngatsi ma fø Waisraeli nanga kengʉeni ndidzá madha Yova dhongʉe ndima dho ro nari djo di.

3. Yova dho ká ko ka ko bbʉ madha ngbaribbai?

 ³ Nde, ndrŭ djo ká ko ka ko po ngbá lo? Ko ká ka ko bbʉ madha Yova dho ddi? Ddio. Yova dho ko adi madha bbʉ nǎ ná ddikpa chu kʉ, ke no ná ké dho le nanga keni ná ritsi ma, kedhó bblo pli e ná sifa ma na djo ko loti nja ndrŭ dho nari chulu. Føri kina, ko adi madha bbʉ Yova dho dhonalo ke adi kpakpanga bbʉ ko dho ndiro ko njí krʉ kʉ ná ritsi d’e. (Isa. 26:12) Yova dho ngʉ adi madha bbʉ ná ndrŭ kana pi Daudi ngʉe bblo pli kʉ ná loroji. Waisraeli njí Daudi njingʉe ná sala nǎ ke pongʉeri Mungu dho: “Ee Yova, bbonga ma, kpakpanga ma, d’a le d’ani nari ma, cha le chá nari ma, nŭnŭnga ma na kʉ nidzá ri dhonalo ra nǎ ndirigoti dz’ djó krʉ kʉ ná ritsi kʉ nidzá ri.” Daudi dya ndidhó sala tso nari goti, “kutaniko krʉ bbʉngʉe madha Yova dho.”​—1 Ny. 29:11, 20.

4. Yesu ká bbʉngʉe madha Yova dho ngbaribbai?

⁴ Dz’ djó Yesu ngʉe ro, ke ngʉ adi madha bbʉ ndidzá Baba dho nja ndrŭ dho ndi ripo ndi ddù nji na ná kpakpanga si kedhó ro nari chulu. (Mk. 5:18-20) Føri kina, Yesu ngʉ adi madha bbʉ Yova dho, ndidzá Baba djo ndi ti ná lo ma, nja ndrŭ na ndi njini nari ma na chulu. Ddikpa cha, Yesu ngʉ lo ngaddi Sinagogi nǎ ro, lo ke ngʉ ddi dho ná ndrŭ kana ngʉe ddikpa isɨle, ná fø le nǎ gó njingʉe cho 18 b’lo. Le nanga gó kungʉe ku nari dho le nanga ro nzɨ ngʉ adi dani ri. Føri ngʉe njedha dhi lo! Zølo cho ndi ronga ro, Yesu singʉe le dhi ngana ndirigoti bblo ndi chu na ke pongʉeri: “Isɨle, ni gøgø ni ró tsu nǎ ro.” Ke lingʉe ndi thó le djo ndirigoti thei le dangʉe ndi nanga chi ndirigoti le “ngangʉe Mungu madha tso,” ledhó afya ma, le ró kpakpanga ma na ki ngʉngʉe vi! (Lu. 13:10-13) Fø isɨle ngʉe bblo kʉ ná sababu na ndiro ndi bbʉ madha Yova dho d’e ndirigoti ko ka ko njiri fø dho ná lo ma kʉ ddi.

KO RONGA KÁ ADDU ADI CHO NDIRO KO BBɄ MADHA YOVA DHO D’E?

5. Ko ká adi heshima bbʉ Yova dho addudho?

⁵ Ko adi madha bbʉ Yova dho dhonalo ko adi heshima bbʉ bbo ke dho. Ke dho ko ka ko bbʉ heshima dho ná sababu kʉ bí. Yova kʉ ritsi krʉ na ka ná ke, kedhó kpakpanga tso ro nzá d’ø ri. (Zb. 96:4-7) Kedhó bbo pli kʉ ná nyodyu adi njani pʉlʉpʉlʉ ke no ná ritsi krʉ nǎ. Ke bbʉ shinga ko dho ndirigoti ke adi kodhó lo u ko di shi d’e ná ritsi bbʉ ko dho. (Ufu. 4:11) Ke kʉ chi. (Ufu. 15:4) Ke nji ná ritsi krʉ adi bbi bblo ndirigoti ke adi ndi tsoni djo ná lo njinji dhé. (Yos. 23:14) Føri dho nabi Yeremia pongʉeri ɨ Yova djo: “Ndrŭ tsɨ kana kʉ nyodyu na ná ndrŭ krʉ kana ndirigoti kpadhó pidhinga krʉ kana, ni bbai kʉ ná ke ro nga kʉ ri”! (Yer. 10:6, 7) Bbʉbbʉ dhé, ko kʉ bblo kʉ ná sababu na ko bbʉ heshima kodhi ra nǎ Baba dho. Ro, ko nzá ka ko bbʉ heshima dhé Yova dho ri, ro føri djolu pli ko ka ko ji ke ji.

6. Ko ká jirie Yova addudho?

⁶ Ko adi madha bbʉ Yova dho dhonalo ko jirie ke bbo pli. Ko jirie Yova kedhó bí kʉ ná bblo sifa djotsina. Ke kʉ zølo dhi ke. (Zb. 103:13; Isa. 49:15) Ko é njedha na ró, ke maddi e njedha na. (Zek. 2:8) Ke adi ko tsotso kó ndiro ko chu ndi ndirigoti ko ngʉ ndidzá bbakau d’e. (Zb. 25:14; Mdo. 17:27) Ndirigoti ke e nyenyenga na; “ke ndi nanga d’i ndiro ndi nja ra ma, dz’ ma na d’e, dzz hø nǎ ro ke nga ró kpakpanga kʉ ná ke dada.” (Zb. 113:6, 7) Fø lo krʉ djotsina ko adi riji ko bbʉ madha kodhi bbo pli e ná Mungu dho.​—Zb. 86:12.

7. Ko djó ká ngbá bblolo tso ko?

⁷ Ko adi madha bbʉ Yova dho dhonalo ko  jirie nja ndrŭ chu ke. Bí kʉ ná ndrŭ nzá churie bbʉbbʉlo ro Yova djo ri. Ká addudho? Dhonalo Shetani dya kpa nyǒ tso che bbo kʉ ná kali nanga ndi pli Mungu djo nari chulu. (2 Ko. 4:4) Shetani liri ndrŭ uri nari kʉ, Yova kʉ bbo tsi sani ná ke, nzɨ adi ndi dyu ro li ndrŭ ro ná ke ndirigoti dz’ djó kʉ ná nzadha krʉ si dhó ro ná ke. Ro, ko churie bbʉbbʉlo kodhi Mungu djo! Ko djó tso ko ná bblolo kʉ, ko d’ra ngbǎ di ná Mungu ma ke kʉ nari ndrŭ dho ndirigoti ko kó ndrŭ tsotso ndiro kpa maddi bbʉ madha ke dho d’e. (Isa. 43:10) Zaburi 96 tilo Yova dho le madha bbʉ nari djo. Zaburi nǎ roho dda chutso dho ná fø lo djo ko loti nari kana, addinga ngbaribbai ma ni ka ni bbʉ Yova dho ka ná madha ke dho nari djo.

KO KÁ KA KO BBɄ YOVA DHO KA NÁ MADHA KE DHO NGBARIBBAI?

8. Ri ká kʉ ddikpa ngbá chu nǎ ko ka ko bbʉ madha Yova dho ri? (Zaburi 96:1-3)

⁸ Azø Zaburi 96:1-3. Ko ka ko bbʉ madha Yova dho ke djo ko ti ná lo chulu. I verse nǎ, Yova dzá ndrŭ nzini nja ndima “ngo dyi Yova dho,” ndima “bbʉ madha ke ró dho dho,” ndima “d’ra kedzá gødha dhi hwè lo-i” ndirigoti ndima “d’ra kedzá kadha ndrŭ tsɨ kalu.” Føri krʉ kʉ ko ka ko bbʉ madha kodhi ra nǎ Baba dho nǎ ná chu. Chi ngʉ tøni ná Wayahudi ma, karne ya kwanza nǎ Wakristo ma na ngʉ adi loti nja ndrŭ dho krʉ Yova njie ndima dho ná bblolo djo ndirigoti kedhó nyi djo. (Da. 3:16-18; Mdo. 4:29) Ko ká ka ko njiri fø ngbaribbai?

9-10. Angelena dhó loroji nǎ ro ká ni ba ngbá somo? (Anja ji maddi.)

⁹ Anja États-Unis nǎ di ná le-ve Angelena a dhó loroji. Le tingʉe lo Yova djo nga nǎ do ro ndidhó njí dhi ngana. Go Angelena singʉe wø fø njí gʉ ro, le nzingʉe le ddikpa njudha dhi ngana ndirigoti fø lu ringʉngani wø si fø njí gʉ ná ndrŭ tilo ndima dhó maisha djo ndima lai njí dhi ndrŭ dho. Angelena tayarishangʉe ndi kʉ hwè na ndidhó maisha nǎ Yova dzá Dimu ndi kʉ nari dho nari dhǒ ná ji. Ro, le loti nari njí, fø njí dhi ndrŭ kana ddikpa ke pongʉeri ndi ngʉe Yova dzá Dimu. Ke ngangʉe chelo ndi ti Yova dzá Dimu ma, kpadhó udha ma na djo nari tso. Angelena pori: “Ma thí fø lo bʉngʉe bbo. Føro ma dhʉngʉeri ma tso: ‘Ma ká ka ma bbari ddikpa ke di kali dhi loti Yova djo? Inga ma ká ka ma tilo ro nzá ke djo?’”

 ¹⁰ B’lo fø ke dya lo tso nari goti, Angelena njingʉe kar sala tsitsi ro. Heshima na le pongʉeri ke dho: “Madhó maisha kʉ ddiddi nidhó ri na. Ma ngʉe Yova dzá Dimu ndirigoti kpø njʉnga djo ma kʉ Yova dzá Dimu nì dhé.’’ Nzá mai lo bbingʉe bblo ro Angelena jotso kongʉe ko. Le dhongʉe ndi ma løngʉe ndidhó bbakau ma na ndima njínji Yova dho hwè na ro ná ji fø ga ngʉe ná ndrŭ dho ndirigoti le tingʉe lo ndidhó udha djo heshima na. (1 Pe. 3:15) Føri ká bbʉngʉe ngbá lo? Angelena dyangʉe lotidha tso ro, fø ke jotso kongʉe ko. Føro ke d’rangʉe jadda ndi ngʉe ndirigoti Yova dzá Dimu na ndi ngʉ ndi tso gba ná saa na ndidhó lo ngʉ bbi bblo nari. Angelena pori: “Yova kaka le ti ndi djó lo. Ri kʉ madha dhi lo le tilo ke ró dho djo.” Ko maddi kaka ko bbʉ madha Yova dho njati rie nzɨ ma nja ndrŭ heshima bbʉ ke dho ri ró.

11. Drrdrr nga djó ro ká bbʉbbʉ madha bbʉ ná ndrŭ adi Zaburi 96:8 nǎ kʉ ná kanuni dyø ngbaribbai?

¹¹ Azø Zaburi 96:8. Ko ka ko bbʉ madha Yova dho kodhó bbo na mana kʉ ná ritsi na. Krʉ ddo ró bbʉbbʉ madha bbʉ ná ndrŭ adi madha bbʉ Yova dho fø chu nǎ. (Mez. 3:9) Loroji na, Waisraeli bbʉngʉe mbø ma, valer dhi ritsi ma na le chi na hekalu ndirigoti le thɨ na ri ronga d’e. (2 Fa. 12:4, 5; 1 Ny. 29:3-9) Yesu dhó wanafunzi kana nja kpa bbʉngʉe “ndima dhó ritsi” ndiri na ndima kó ke ma, kedhó mitume ma na tsotso d’e. (Lu. 8:1-3) Karne ya Kwanza nǎ Wakristo maddi bbʉngʉe ndima dhó ritsi ndima djoi ma, ndima vei ma na tsotsokodha dho. (Mdo. 11:27-29) Njʉ maddi ko ka ko bbʉ madha Yova dho ko nanga jini dho ná bbʉdha ko bbʉ nari chulu.

12. Ko bbʉ ná bbʉdha ká ka ndi bbʉ madha Yova dho ngbaribbai? (Anja ji maddi.)

¹² Akonja madha ko adi bbʉ Yova dho kodhó bbʉdha chulu nari dhǒ ná ddikpa lo ro di. Cho 2020 na dyi kangʉe bbo Zimbabwe na ndirigoti ri dzingʉe ddo bí. Ná føri lingʉeri bí ndrŭ ro ù chi. Ná fø ndrŭ kana ngʉe le-ve Prisca mai. Nì mai dyi ngʉ ká bbo ro, Prisca nzá wøngʉe ndidhó lod’radha dhi programu thí ro ri, le ngʉ adi lod’ra gbo njí ma, mbʉ njí ma na ró nzi. Nza bbɨdha dhi saa singʉe ro ma le ngʉ adi ri nji fø dhé. Le lai ndrŭ ngʉ adi le gbogbo le ra lod’ra nza gʉ le rae nari rɨngana nari dho. Ndrŭ ngʉ adi ripo, “Ni ù si hwi.” Udha na ndi kʉ ro Prisca ngʉ adi logoti ngʉ ɨ, “Yova nzá d’erie ndidzá njí dhi ndrŭ ro bbari.” Føri goti tse, le bangʉe ndi tsotsokodha  kodhó tengenezo dhó ro. Ko krʉ adi bbʉ ná bbʉdha lingʉeri tengenezo kó Prisca ma, nja ndrŭ ma na tsotso nyo ma, nja ritsi ma na na. Prisca lai ndrŭ nanga kengʉe ni bbo ndirigoti kpa pongʉeri le ni, “Mungu nzá bba ni ro ri, føri dho ko jiri ko chulo bbo ke djo.” Fø ndrŭ kana ro 7 kʉ ná ndrŭ ngangʉe njudha dhi ngana ndima si nari tso.

13. Kodhó nyi ká adi madha bbʉ Yova dho ngbaribbai? (Zaburi 96:9)

¹³ Azø Zaburi 96:9. Ko ka ko bbʉ madha Yova dho kodhó nyi chulu. Yova dhó hekalu nǎ ngʉ adi njínji ná bbakuhani dho ringangʉeni ndima é tse ndima tse kimwili nǎ ro. (Kut. 40:30-32) Føri djolu pli ringangʉeni kpadhó nyi tsetse. (Zb. 24:3, 4; 1 Pe. 1:15, 16) Kodho ringani ko njí kpakpanga ko kló “drrdrr le ndí,” ná føri na mana kʉ, nzá tsetse ná nyi ma, nga kʉ chø ná lo ma na le bba nari ndirigoti ko thó “wø le ndí” ná føri na mana kʉ, kodhó ngaddidha ma, ko nji ná lo ma na dhori dhǒ ko Yova dhó sifa dyø. (Kol. 3:9, 10) Yova dhó le tsotsokodha chulu nzá tsetse ná nyi nji ná ndrŭ ma, fudjo nji ná ndrŭ ma na ka ndima wø ndima dhó nyi thika ndirigoti ndima thó wø le ndí.

14. Jack dhó loroji nǎ ro ká ni ba ngbá somo? (Anja ji maddi.)

¹⁴ Akotilo Jack dhó loroji djo. Ke ngʉe bbo fudjo nji ná ke ndirigoti che bbo kʉ ná ke, ke ndrŭ ngʉ adi nzi Gó. Ke ngʉ adi nji ná chelo djotsina, Jack djo lo d’ingʉeni le hwi ke hwi. Ro, ke ngʉ ndi le si hwi nari b’o ná saa kana, Jack ngʉe nǎ ná prizo ronga rangʉe be ná le-djo pongʉeri ndima nga Biblia ndima jifunza nari tso ndirigoti Jack ma ngangʉe funzo tso ke na. Nì mai kedhó nyi ngʉe che bbo pli ro, ke klongʉe drrdrr ndi ndí ndirigoti ke tso ungʉeni u batiso dho. Jack wøngʉeni bbo, føri dho ke le ngʉ ra hwi ná dyi, prizo ronga ngʉ b’o ná nja ndrŭ zʉngʉe ke ronga dzz ndima dzz ro. Prizo nǎ ngʉ adi njínji ná ddikpa ke pongʉeri: “Jack i ngʉe che bbo pli kʉ ná ke fø prizo nǎ. Ro, kpadjo ke kʉ bblo pli kʉ ná ke.” Jack le hwi nari goti si ná yenga ddo kana njudha dho singʉe prizo na ná le-djoi njungʉe ya kwanza ro singʉe njudha dhi ngana ná ddikpa sʉ le sʉ ná ke na. Ke ronga ká addu chongʉe ndiro ndi si njudha dhi ngana d’e? Ke nanga kengʉeni bbo Jack wøngʉe ndidhó nyi thí nari dho ndirigoti ke jingʉeri ndi chu ndi dho ringani ndi njí  ná lo ndiro ndi má Yova d’e. Bbʉbbʉ dhé, kodhó nyi ka ndi bbʉ madha kodhi ra nǎ Baba dho!​—1 Pe. 2:12.

YOVA KÁ SI RILI NDI RÓ DHO BA MADHA KARNGA GOTI NGBARIBBAI?

15. Karnga goti ká Yova si rili ndi ró dho ba madha kaka ná ngatsi ngbaribbai? (Zaburi 96:10-13)

¹⁵ Azø Zaburi 96:10-13. Zaburi 96 nǎ ya mwisho verse nzi Yova chølo na lod’i ná Ke ndirigoti Pi. Yova ká si rili ndi ró dho ba madha karnga goti ngbaribbai? Kedhó lod’idha chulu. Karnga goti ke si kʉ Bbò Babiloni sasa ri chelo ti ndi ró tsetse ná dho djo nari dho. (Ufu. 17:5, 16; 19:1, 2) Bbò Babiloni si sani nari si nja ná ndrŭ ka ndima si ndima tso gba ko na ndiro ko má Yova ddinga d’e. Ya mwisho, Armagedoni na ke si Shetani dhó dz’ ma, ke tso ró ddani ná ndrŭ ma, chelo ti ndi ró dho djo ná ndrŭ ma na sa krʉ, ro ke si kʉ jiji ndi ná ndrŭ ma, ngarr ndi dho ná ndrŭ ma, madha ji ndi bbʉ ndi dho ná ndrŭ ma na gøgø. (Mk. 8:38; 2 Te. 1:6-10) Kristo si pinyo cho 1 000 nari goti sie ná mbudha tso si dyani ná ri sie b’lo Yova liri ndi ró dho tse ngbà ka ná ngatsi ri. (Ufu. 20:7-10) Fø saa na, “dz’ djó nga si lili lochudha na Yova dhó madha djo ddiddi dda adi jʉ-dda djó nga tso tsɨ nari bbai.”​—Hab. 2:14.

16. Ni ká vʉri ni njí ngbá lo? (Anja ji maddi.)

¹⁶ Ndrŭ krʉ si Yova ró dho dho ka ná madha bbʉ ke dho ná saa na, ri sie bbo thonga ná lo! Ro, fø ddo si nari njí, ko ka ko bbʉ madha kodhi Mungu dho krʉ kʉ ná chu nǎ. Ndiro ndi dhǒ føri kʉ bbo na mana kʉ ná lo nari d’e, Lo dho chutso ddá ná Baraza vʉ Zaburi 96:8 ndi é kodhó 2025 nǎ cho dhi andiko: “Anibbʉ Yova dho ndi ró dho dho ka ná madha.”