Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

Sa Mulicishi?

Sa Mulicishi?

Kwiilika pa bumboni mbotucana mu Baibo, ino nshiinshi shimwi shitondesha kwaamba ayi bene Isilaeli bakalinga basha mu Ijipiti?

Baibo ilaamba ayi bene Midyani ndyebakatola Josefu ku Ijipiti, Jakobo amukwashi wakwe bakalonga kuswa ku cishi ca Kenani akuya ku Ijipiti. Bakaya mukukala kumusena wiitwa ayi Gosheni mucishi ca Ijipiti, pafwiifwi akumanina mulonga wa Nailo. (Mata. 47:1, 6) Lyalo bene Isilaeli “bakatolelela kufula abuumbi akuba ankusu.” Aboobo ici cakapa bene Ijipiti kuba aboowa akukakatisha bene Isilaeli kuba basha.—Kulo. 1:7-14.

Beshikupikisha makani amu Baibo bamunshiku shino, balaamba ayi makani amu Baibo akwaamba ayi bene Isilaeli bakalinga basha mu Ijipiti teshi ancine, alibo anga nkalabi. Nacibi boobo, kuli bumboni butondesha kwaamba ayi bene Semi * bakalinga basha mucishi ca Ijipiti.

Kucakubonenaako, beshikukaba shakukabakaba bakacana shintu shakalinga kusebensesha bantu bakalinga kukala kumatwa kwa cishi ca Ijipiti. Ba Dr. John Bimson bakaamba ayi kuli shintu 20 na kwiindaawo shitondesha kwaamba ayi bantu bakalinga kukala kumatwa kwa cishi ca Ijipiti bakalinga bene Semi. Kwiilikaawo, ba James K. Hoffmeier abo bakeeya makani aanji pabantu bakalinga kukala mucishi ca Ijipiti bakaamba ayi: “Kuswa mpashi mu 1800 kushika mu 1540 B.C., Ijipiti cakalinga cishi bantu bakaswa kulubasu lwakumbo kwa cishi ca Asia ncobakalinga kusuni abuumbi.” Wakatolelela akwaamba ayi: “Ici nceciindi ceenka cakalinga kukalaamo bashali bakulukulu ba bene Isilaeli alimwi ncececilya cakaambwawo amu Baibo mulibuku lya Matalikilo.”

Kuli abumwi bumboni bucanika kumalenge kwa cishi ca Ijipiti. Cakulembaawo cakale kale abuumbi mpashi cakalinga camumyaaka ya pakati ka 2000 a 1600 B.C.E cililembetwe meena abasha bakalinga kusebensa muŋanda imwi yakumalenge kwa cishi ca Ijipiti. Pameena ayo pakalinga meena eendilila 40 abene Semi. Basha aba na basebenshi bakalinga kusebensa ncito mbuli kuteleka, kutunga shintu alimwi anciito shimwi shiyumu. Ba Hoffmeier bakaamba ayi: “Na muŋanda yomwibo yakalinga kumalenge kwacishi ca Ijipiti yakalinga kucite basha beendilila 40, nkokwaamba ayi bene Semi bakalinga kukala mucishi ca Ijipiti bakalinga baanji abuumbi.”

Ba David Rohl beshikukaba shakukabakaba bakalemba ayi “meena amwi akalinga kulembetwe pacakulembawo cakale kale cilya, alanyumfwika anga nga meena ngotubelenga mu Baibo.” Kucakubonenaako, cipansha cimwi cilicite meena akoshenye ameena mbuli Isaka, Asha, alimwi a Shifula. (Kulo. 1:3, 4, 15) Aboobo ba Rohl bakaamba ayi: “Mukwiinga meena amwi alembetwe pacakulembawo cakale kale alikoshenye aayo ngotucana mu Baibo, inga tatutoonshi kwaamba ayi ncancine bene Isilaeli bakalinga basha mucishi ca Ijipiti.”

Ba Dr. Bimson bakaamba ayi: “Kuli shiinji shitondesha kwaamba ayi makani amu Baibo akwaamba ayi bene Isilaeli bakalinga basha mucishi ca Ijipiti alimwi mukuya kwaciindi bakalubulwa, ngancine.”

^ par. 4 Liina lyakwaamba ayi bene Semi lyakaswa ku liina lya Shemu, mwaana musankwa wakwe Nowa. Cilyeelete kwaamba ayi bamulunyungu lwakwe Shemu bamwi bakalinga bene Elamu, bene Asilya, bene Babiloni bakale kale, bene Ebulu, bene Silya, alimwi amishobo imwi yakucishi ca Arabia.