Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

MUTWI WAKWIIYA 48

“Mulyeelete Kuba Basalalite”

“Mulyeelete Kuba Basalalite”

“Amube bantu basalalite mushintu shoonse nshemucita.”—1 PIT. 1:15.

LWIIMBO 34 Kweenda Mubululami

NSHESHI TWIIYE *

1. Ino mutumwi Pita wakayuminisha bashominyina kucita nshi, alimwi ino nciinshi ceenga capa kwaamba ayi tubone anga inga tatucikoonshi kukonkela nshaakaamba?

INGA caba ayi tutolangila kukala kwamuyayaya pacishi capanshi na kwiculu, kwiiya makani mutumwi Pita ngaakayuminisha Beneklistu bananikitwe bamuciindi ca batumwi inga kwatucafwa. Wakalemba ayi: “Sombi amube bantu basalalite mushintu shoonse nshemucita, bweenka mbuli busalalite Lesa uyo wakamwiita, mukwiinga kulilembetwe ayi: ‘Mulyeelete kuba bantu basalalite, ceebo nebo ndisalalite.’” (1 Pit. 1:15, 16) Maswi aya atotucafwa kushiba kwaamba ayi inga twacikonsha kuba basalalite bweenka mbuli Yehova, uyo ucite cakubonenaako cibotu abuumbi cakuba usalalite. Aboobo tulyeelete kuba basalalite. Ano mukwiinga tatumaninite ici inga caboneka anga inga tacikonsheki. Nabi kwaamba ayi Pita wakacitawo shilubo, cakubonenaako cakwe cilatucafwa kushoma kwaamba ayi inga twacikonsha kuba “basalalite.”

2. Ino njimiipusho nshi njeshi tubandike mumutwi uyu?

2 Mumutwi uyu tutoobandika miipusho itokonkelaawo: Ino kuba basalalite cilaamba nshi? Ino Baibo ilatwiisha nshi pamakani akwaamba ayi Yehova alisalalite? Ino inga twacita buyani kwaamba ayi tube basalalite mushintu nshetucita? Alimwi ino kuba basalalite kulicatene buyani abushicibusa bwesu a Yehova?

INO KUBA BASALALITE CILAAMBA NSHI?

3. Ino bantu baanji balayeeya ayi muntu usalalite ngumuntu uli buyani, sombi ino nkuli nkweenga twacana makani ancine eenga atucafwa kushiba muntu usalalite mbwaabete?

3 Na bantu bayeeya pamuntu usalalite, baanji balayeeya ayi ngumuntu utamweti mweti, ufwala shakufwala sha bupailishi alimwi utasekiseki. Ano bantu basalalite teshi mbobabete ubo. Nabi kwaamba ayi Yehova alisalalite, Baibo ilaamba ayi ngu “Lesa usangalete.” (1 Timo. 1:11) Abo bamupaila baleetwa ayi “balisangalete.” (Kulu. 144:15) Yesu wakabapikisha abo bakalinga kusuni bunene kufwala shakufwala sha bupailishi shilibetele alimwi akucita shintu kwaamba ayi bamwi bababoone. (Mate. 6:1; Maako 12:38) Beneklistu bancine balicishi kuba usalalite ncocaamba ceebo ca Baibo nshoyaamba. Tulicishi kwaamba ayi Yehova alitusuni aboobo inga taatulwiiti kucita cintu nceenga tatucikoonshi. Aboobo na Yehova watulwiita ayi: “Mulyeelete kuba basalalite,” tulicishi kwaamba ayi inga twacikonsha. Ano katutana kuba basalalite tulyeelete kutaanguna kunyumfwishisha ncocaamba.

4. Ino “kuba basalalite” cilaamba nshi?

4 Ino kuba basalalite cilaamba nshi? Mu Baibo maswi akwaamba ayi “kuba basalalite” alasansulula kutaba akampenda mumibo alimwi amumakani akupaila na kuba balibetele. Alimwi maswi aya inga asansulula bakapatulwa kwaamba ayi basebensele Lesa. Munshila imwi inga twaba basalalite na katucite mibo ibotu, katupaila Yehova kweelana ambwaasuni, alimwi na katucite bushicibusa buyumu anguwe. Yehova alisalalite, aboobo cilatukankamika kwaamba ayi nabi tatumaninite, alisuni ayi tube abushicibusa buyumu anguwe.

‘ULISALALITE, ULISALALITE, ULISALALITE YEHOVA’

5. Ino nshiinshi nsheenga tweeya pali Yehova kuswa kubaanjelo bashomeka?

5 Yehova alisalalite mushintu shoonse. Ubu mbobakaamba baanjelo beetwa ayi ba selafu, abo bali pafwiifwi acuuna cakwe ca bwaami. Bamwi pabaanjelo aba balaambilisha ayi: ‘Ulisalalite, ulisalalite, ulisalalite Yehova shinkusu shoonse.’ (Isa. 6:3) Kwaamba ayi baanjelo abalo babe abushicibusa a Lesa wabo usalalite, abalo balyeelete kuba basalalite—aboobo abalo balisalalite. Nceceeco kale kale na munjelo waleta nkombe pacishi capanshi, musena mpwakalinga kushikila pakalinga kuba pasalalite. Ici ncecakacitika ciindi Mose ndyaakalinga pamusena pakalinga cikupu cakalinga kunyaka.—Kulo. 3:2-5; Joshu. 5:15.

Pakeela ka golodi mupailishi munene nkaakalinga kufwala pankumo, pakalinga kulembetwe maswi akwaamba ayi “Kusalala nkwakwe Yehova” (Amubone mapalagilafu 6-7)

6-7. (a) Kweelana a Kulonga 15:1, 11, ino nga maswi nshi Mose ngakaamba akatondesha patuba ayi Lesa alisalalite? (b) Ino nciinshi cakalinga kwiibalusha bene Isilaeli boonse kwaamba ayi Lesa alisalalite? (Amubone cikope cili papeeji yakutaanguna.)

6 Pesule lyakutanjilila bene Isilaeli kusubuka Lweenge Lusalala, Mose wakayuminisha citeente cakwaamba ayi Yehova Lesa wabo, ngu Lesa usalalite. (Amubelenge Kulonga 15:1, 11.) Bene Ijipiti abo bakalinga kupaila balesa bakubeca tabakalinga kusalalitewo. Ubu bweenka mbocakalinga aku bene Kenani abalo bakalinga kulambila balesa bakubeca. Kulambila kwabo kwakalinga kwiilikaawo shintu shibiibi abuumbi mbuli kubeenga baana alimwi akoonana kulensha bunya. (Lefi. 18:3, 4, 21-24; Duto. 18:9, 10) Ano Yehova alipusene kulaalebo abalesa bakubeca. Inga taalwiiti bantu bakwe kucita cintu cili coonse citasalalite. Ulisalalite cakumaninina. Kwaamba ayi bene Isilaeli banookwiibaluka cancine ici, cisani mupailishi ncaakalinga kufwala kumutwi cakalinga kucite keela ka golodi kakalinga kulembetwe maswi akwaamba ayi: ‘Kusalala nkwakwe Yehova.’—Kulo. 28:36-38.

7 Maswi akalinga kulembetwe pakeela aka akalinga kutondesha muntu uli woonse weenga wakabona kwaamba ayi ncakwiila Yehova ngu Lesa usalalite. Ano ino mbuyani mwine Isilaeli watakalinga kucikonsha kukabona keela ako ceebo cakwaamba ayi taakalinga kushika pafwiifwi a mupailishi munene? Sa cakalinga kukonsheka kwaamba ayi alakwe ashibe ayi Yehova ngu Lesa usalalite? Ee! Mukwiinga mwine Isilaeli uli woonse wakalinga kunyumfwa makani aya, paciindi Mulawo ndyewakalinga kubelengwa kunembo lya bene Isilaeli boonse. (Duto. 31:9-12) Nimwakalingaako, naakwiinga mwakanyumfwa maswi aya: ‘Nebo ndime Yehova Lesa wanu, mulyeelete . . . kuba basalalite mukwiinga nebo ndisalalite.’ ‘Mulyeelete kuba bantu basalalite, ceebo nebo ne Yehova ndisalalite.’—Lefi. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Ino nshiinshi nshetutokwiiya palilembo lya Bene Lefi 19:2 alimwi a 1 Pita 1:14-16?

8 Amuleke tubone maswi amwi ngotucana pa Bene Lefi 19:2, Yehova ngakaamba ayi akalinga kweelete kubelengelwa bene Isilaeli boonse. Yehova wakalwiita Mose ayi: ‘Lwiita bene Isilaeli boonse ayi babe bantu basalalite, ceebo nebo ne Yehova Lesa wanu ndisalalite.’ Cilyeelete aya ngo maswi Pita ngaakasebensesha ndyaakalinga kuyuminisha Beneklistu ayi ‘balyeelete kuba basalalite.’ (Amubelenge 1 Pita 1:14-16.) Nabi kwaamba ayi pacecino ciindi tatuyandiki kukonkela Mulawo wakwe Mose, Pita nshaakaamba shilatondesha ayi nshetwiiya pa Bene Lefi 19:2 nshancine. Lilembo ili lilaamba ayi Yehova ngu Lesa usalalite, aboobo abo boonse bamusuni balyeelete kweelesha kuba basalalite. Ubu mbocibete kuli ndiswe soonse, inga caba ayi tutoolangila kuya kwiculu nabi kukala mu paladaiso pacishi capanshi.—1 Pit. 1:4; 2 Pit. 3:13.

“AMUBE BASALALITE MUSHINTU SHOONSE NSHEMUCITA”

9. Ino makani ngeshi twiiye mucapita 19 ya libuku lya Bene Lefi atotucafwa buyani?

9 Tulisunishishi kushiba nsheenga twaciita kwaamba ayi tube basalalite, mukwiinga tulisuni kusangalasha Lesa wesu usalalite. Yehova alatulwiita nsheenga twaciita kwaamba ayi tube basalalite. Inga twacana nshaatulwiita mucapita 19 mulibuku lya Bene Lefi. Musankwa umwi mwine Ebulu wakeeya abuumbi waliina lya Marcus Kalisch wakalemba ayi: “Iyi ilyeelete nje capita yomwi iyandika abuumbi mulibuku lya Bene Lefi alimwi apamabuku 5 akutaanguna amu Baibo.” Mutaluubi kwaamba ayi Bene Lefi capita 19 ilatalika amaswi akwaamba ayi, ‘Mulyeelete kuba basalalite.’ Aboobo amuleke ano tubandike mavesi mucapita iyi atwiisha nshila shipusenepusene mbweenga twaba basalalite mubuumi bwesu bwa bushiku abushiku.

Ino mulawo waamba pabashali ngotucana pa Bene Lefi 19:3 ulyeelete kupa Beneklistu kuyeeya nshi? (Amubone mapalagilafu 10-12) *

10-11. Ino Bene Lefi 19:3 ilaamba ayi tulyeelete kucita nshi, alimwi ino nceebonshi kucita boobo kulayandika?

10 Pesule lyakulwiita bene Isilaeli ayi balyeelete kuba basalalite, Yehova wakatolelela akwaamba ayi: ‘Womwi awomwi ulyeelete kulemeka banyina abaishi . . . Nebo ndime Yehova Lesa wanu.’—Lefi. 19:2, 3.

11 Aboobo ncintu ciyandika abuumbi kukonkela butanjilishi bwakwe Lesa bwa kwaamba ayi tulyeelete kulemeka bashali besu. Amwiibaluke Yesu nshakaamba musankwa umwi ndyakamwiipusha ayi: ‘Ino ncintu nshi cibotu nconjelete kucita kwaamba ayi nkabe abuumi butamaani?’ Maswi amwi Yesu ngakaamba ndyaakamukumbula ngakwaamba ayi wakalinga kweelete kulemeka baishi abanyina. (Mate. 19:16-19) Yesu wakaamba ayi nshobakalinga kucita baFalisi abalembi tashakalinga kabotu, mukwiinga bakalinga kucita shoonse nshobakalinga kucikonsha kwaamba ayi baleye mukuli wakulama bashali babo. Aboobo bakalinga ‘kuubya maswi akwe Lesa ceebo ca milawo yabo.’ (Mate. 15:3-6) “Maswi akwe Lesa” Yesu ngakaamba, akalinga kwiilikaawo mulawo wa namba 5 pa Milawo 10 alimwi amaswi ngotucana pa Bene Lefi 19:3. (Kulo. 20:12) Alimwi mutaluubi kwaamba ayi maswi akwaamba ayi lemeka baiso abanyoko ayo ngotucana pa Bene Lefi 19:3 alesa pesule lya maswi akwaamba ayi: ‘Mulyeelete kuba basalalite, mukwiinga Nebo ne Yehova Lesa wanu, ndisalalite.’

12. Ino shaamba Bene Lefi 19:3 inga twashikonkela buyani?

12 Na twayeeya pamulawo wakulemeka bashali besu Yehova ngwakatupa, mpashi inga twasuna kuliipusha mwiipusho wakwaamba ayi: ‘Sa ndalemeka bashali bangu?’ Na mwalinyumfwa ayi mwakalinga kweelete kubacitilako shiinji, inga mwayeeya mbweenga mwacita kabotu ano. Taakuwo nsheenga mwaciita pasheesho shakeenda kale, sombi inga mwaba bashinishite kucita shoonse nsheenga mwacikonsha kuswa sunu kwaamba ayi munoocana ciindi cakuba abashali banu akubacafwa. Mpashi inga mwabika bubaambo bwa kwaamba ayi munoocana ciindi cakubaabo. Na mpashi kubalangwetako shiyandika lwakumubili akubacafwa lwakumushimu, na kucana ciindi cakubayuminisha. Na mwacita boobo nkokwaamba ayi mwakonkela shaamba Bene Lefi 19:3.

13. (a) Ino ngamakani nshi amwi ngotucana pa Bene Lefi 19:3? (b) Ino cakubonenaako cakwe Yesu cilembetwe pa Luka 4:16-18 inga twacikonkela buyani?

13 Kuli acimwi nceenga tweeya palilembo lya Bene Lefi 19:3, pamakani akuba basalalite. Lilembo ili lilaamba pamakani akulama bushiku bwa Sabata. Beneklistu tabakonkeli Mulawo wakulama Sabata. Nacibi boobo, kuli shiinji nsheenga tweeya pamakani a bene Isilaeli mbobakalinga kukonkela mulawo wakulama bushiku bwa Sabata alimwi akucita boobo mbokwakabacafwa. Bushiku bwa Sabata bwakalinga bushiku bwakookesha kuncito shabo sha bushiku abushiku lyalo akulambila Lesa. * Nceceeco pabushiku bwa Sabata Yesu wakalinga kuya ku sunagogi yakalinga mutauni ya kumishaabo, akuya mukubelenga Maswi akwe Lesa. (Kulo. 31:12-15; amubelenge Luka 4:16-18.) Mulawo wakwe Lesa wakwaamba ayi “mulyeelete kulama bushiku bwa Sabata” ngotucana pa Bene Lefi 19:3 ulyeelete kutuyuminisha kucana ciindi cakubikila maano kushintu shakumushimu. Sa mutoobona ayi inga mwayandika kusebenselawo pamakani aya? Kucana ciindi lyoonse cakubikila maano kushintu shakumushimu kulaakumucafwa kuyumya bushicibusa bwanu a Yehova. Alimwi ici ncecintu ciyandika abuumbi ceenga catucafwa kwaamba ayi tube basalalite.

AMUYUMYE BUSHICIBUSA BWANU A YEHOVA

14. Ino ncancine cili ciyandika abuumbi ciyuminishikwa bunene mulibuku lya Bene Lefi capita 19?

14 Bene Lefi capita 19 ilayuminisha cancine ciyandika abuumbi ceenga catucafwa kutolelela kuba basalalite. Kumamanino a vesi 4 tulacana maswi akwaamba ayi: ‘Nebo ndime Yehova Lesa wanu.’ Maswi aya alacanika mankanda 16 mucapita iyi. Ici cilatwiibalusha mulawo wakutaanguna wakwaamba ayi: ‘Nebo ndime Yehova Lesa wako . . . Utalambili lesa aumwi, sombibo ndime.’ (Kulo. 20:2, 3) Mwineklistu uli woonse usuni kuba usalalite alyeelete kushinisha kutabika muntu na cintu cili coonse kuba ciyandika kwiinda bushicibusa bwakwe a Lesa. Alimwi mukwiinga tuli Bakamboni Bakwe Yehova, tulaleya kucita cili coonse ceenga casebaanya liina lyakwe Lesa lisalalite.—Lefi. 19:12; Isa. 57:15.

15. Ino mavesi ngotucana mucapita 19 ya libuku lya Bene Lefi alyeelete kutuyuminisha kucita nshi?

15 Bene Isilaeli bakatondesha ayi bakasumina Yehova mbuli Lesa wabo kwiinda mukunyumfwila milawo yakwe. Bene Lefi 18:4 ilaamba ayi: ‘Mulyeelete kukonkela milawo yangu akucita nshentoomwaambila. Nebo ndime Yehova Lesa wanu.’ Milawo imwi Yehova njaakapa bene Isilaeli ileelikaawo ayeeyo njotucana mucapita 19. Kucakubonenaako, mavesi 5-8, 21, 22 alaamba pa milambu ya shinyama. Bene Isilaeli bakalinga kweelete kubeenga milambu iyi munshila yatakalinga kweelete ‘kubisha shintu shisalalite shakwe Yehova.’ Kubelenga mavesi aya kulyeelete kutupa kusuna kusangalasha Yehova alimwi akubenga milambu yakulumbaisha ili kabotu bweenka lilembo lya Bene Ebulu 13:15 mbolituyuminisha.

16. Ino ni njiisho nshi njetucana mucapita 19 ya libuku lya Bene Lefi itwiibalusha bupusano buli pakati kabaabo basebensela Lesa abaabo batamusebenseli?

16 Kwaamba ayi tube basalalite, tulyeelete kuba balibambite kucita shintu shitondesha kwaamba ayi tulipuseneeko abantu batapaili Lesa. Sombi kucita boobo teshi cuubu. Cimwi ciindi beshicikolonyineesu, na abo mbotucitaabo bisinesi, beshikamukowa bateshi bakamboni, alimwi abantu bamwi, inga kabatukakatisha kwaabanamo lubasu mushintu sheenga shapilinganya kulambila kwesu. Na twakumanya sha mushobo uyu, tulyeelete kusalawo cintu ciyandika. Ino nciinshi ceenga catucafwa kusala kabotu? Amuyeeye panjiisho njetucana pa Bene Lefi 19:19, iyo yaamba ayi: “Tamweelete kufwala shakufwala shakapangwa kumishobo yobilo ya shisani.” Mulawo uyu wakapa kwaamba ayi cibe cuubu bene Isilaeli kuba bapusene abantu bamushishi shakalinga kubashingulukite. Mukwiinga tatukonkeli Mulawo uyu, cilibo kabotu Mwineklistu munshiku shino kufwala shakufwala shakapangwa kumishobo ya shisani shipusenepusene mbuli kotoni a nailoni. Sombi tulakaka kuba anga mbantu bashoma alimwi akucita shintu shiteendelani anjiisho shamu Baibo, nabi kwaamba ayi bantu abo mbeshicikolonyineesu, mbeshikamukowa besu na abo mbotucitaabo bisinesi. Nacibi boobo, tulibasuni beshikamukowa besu, alimwi tulatondesha ambotusuni bantu bamwi. Sombi nshetusala mubuumi shilatondesha kwaamba ayi tulishinishite kunyumfwila Yehova, nabi kwaamba ayi kucita boobo kulatupa kuba bapuseneeko abaabo batushingulukite. Ici ncintu ciyandika abuumbi mukwiinga na tulisuni kuba basalalite tulyeelete kuba bantu bakapatulwa kuli Lesa.—2 Koli. 6:14-16; 1 Pit. 4:3, 4.

Ino bene Isilaeli bakeeya nshi pa Bene Lefi 19:23-25, alimwi ino mwebo mutokwiiyawo nshi pamavesi aya? (Amubone mapalagilafu 17-18) *

17-18. Ino nshiinshi shiyandika nsheenga tweeya kuswa mulibuku lya Bene Lefi 19:23-25?

17 Maswi akwaamba ayi ‘Nebo ndime Yehova Lesa wanu’ akalinga kweelete kucafwa bene Isilaeli kwiibaluka kwaamba ayi bushicibusa bwabo a Yehova ncecintu ciyandika abuumbi mubuumi bwabo. Munshila nshi? Bene Lefi 19:23-25 ilaamba nshobakalinga kweelete kucita. (Amubelenge.) Amuyeeye maswi aya mbwakalinga kusa mukucafwa bene Isilaeli paciindi ndyebakenjila Mucishi Ncobakashomeshekwa. Na muntu washanga shisamu sha shisepo, taakalinga kweelete kulya shisepo kuswa kushisamu isho kwa myaaka yotatwe. Mumwaaka wa namba 4, shisepo shakalinga kwaabwa kuli Lesa kwaamba ayi shisebenseshekwe pamusena usalalite. Mwine shisamu wakalinga kusuminishikwabo kulya shisepo kuswa kushisamu isho mumwaaka wa namba 5. Mulawo uyo wakalinga kweelete kucafwa bene Isilaeli kushiba kwaamba ayi tabakalinga kweelete kubika panembo shintu nshebayandika. Yehova wakalinga kusuni ayi banoshoma kwaamba ayi alaakubalama. Alimwi wakalinga kusuni ayi banoobika panembo kumulambila. Wakalinga kushinishite kubapa shakulya shikwene. Alimwi wakabayuminisha kutondesha bwaabi kwiinda mukupa shipo shakusebensesha pamusena usalalite mpobakalinga kumulambilila.

18 Mulawo ngotucana pa bene Lefi 19:23-25 ulatwiibalusha Yesu nshaakaamba ndyaakalinga pa Kalundu ayi: ‘Amucileeke kulisukama . . . ayi na ndaakulyanshi nabi kunwa.’ Lyalo wakatolelela akwaamba ayi: ‘Ishiwanu wa kwiculu ulishi kwaamba ayi ishi nshoshintu nshemuyandika.’ Lesa alaakutupa nshetuyandika bweenka mbwasanina tuyuni. (Mate. 6:25, 26, 32) Tulacinka manungo muli Yehova kwaamba ayi alaakutulama. Alimwi tulacafwa babulishite kwiinda mukupa ‘shipo sha luse’ munshila yakutalibonesha kubamwi. Alimwi tulikondetwe kupa shili shoonse nsheenga twacikonsha kwaamba ayi shicafwilishe kuula shiyandika mulibungano. Yehova alabona mbotulyaaba kucafwilisha mukulambila kwakwe, aboobo alaakutupa cilambu. (Mate. 6:2-4) Tulatondesha kwaamba ayi tulanyumfwisha shiiyo nshetucana mulibuku lya Bene Lefi 19:23-25 na katutondesha mushimu wa bwaabi.

19. Ino kwiiya mbasu shimwi nshetucana mulibuku lya Bene Lefi kwamucafwa buyani?

19 Twabandikabo mbasu shiniini kuswa mulibuku lya Bene Lefi 19, isho shatucafwa kubona nsheenga twaciita kwaamba ayi tube basalalite bweenka mbuli Lesa wesu usalalite. Inga twatondesha ayi tutoocita shoonse nsheenga twacikonsha kwaamba ayi ‘tube basalalite mushintu shoonse nshetucita’ na katukonkela cakubonenaako cakwe Yehova. (1 Pit. 1:15) Bantu baanji bateshi basebenshi bakwe Yehova balabona mibo ibotu itondesha bantu bakwe Lesa. Alimwi ici capa kwaamba ayi bamwi balumbaishe Yehova. (1 Pit. 2:12) Sombi kuli shimwi shiinji nsheenga tweeya mulibuku lya Bene Lefi capita 19. Mumutwi utokonkelaawo, tulaakubandika mavesi aamwi mucapita iyi eshi akatucaafwe kushiba mbweenga twaba “basalalite” mumbasu shimwi sha buumi bwesu kweelana a Pita mbwaakatuyuminisha.

LWIIMBO 80 ‘Amweeleshe Akubona Ayi Yehova Ngumubotu’

^ par. 5 Tulimusuni abuumbi Yehova, alimwi tulisuni kucita shintu shimusangalasha. Yehova alisalalite, aboobo abo bamulambila balyeelete kuba basalalite. Ano sa ici inga cakonsheka kubantu batamaninite? Ee, inga cakonsheka. Kulanga langa cakubikila maano makani mutumwi Pita ngaakayuminisha bashominyina alimwi amilawo Yehova njaakapa bene Isilaeli muciindi cakwisule, kutootucafwa kwiiya mbweenga twaba basalalite mushintu shoonse nshetucita.

^ par. 13 Kwaamba ayi mushibe makani aanji aamba pa bushiku bwa Sabata alimwi ansheenga tweeyawo, amubone Njashi Yamulindilishi yamu December 2019 pamutwi utokwaamba ayi “Kuli Ciindi Cakusebensa Alimwi Aciindi Cakookesha.

^ par. 57 BUSANSULUSHI BWASHIKOPE: Musankwa wacana ciindi cakuba pomwi abashali bakwe, waya mukubafwakashila pomwi amukaakwe alimwi amwanaakwe, alimwi alabandikaabo lyoonse.

^ par. 59 BUSANSULUSHI BWACIKOPE: Mulimi wamuciindi ca bene Isilaeli atolanga shisepo sha kushisamu nshaakashanga.