Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

Libwe lyakale kale palembetwe ayi: “Aashinganishikwe Hagaf mwanaakwe Hagav kuli Yahweh Sabaot”

Sa Mulicishi?

Sa Mulicishi?

Ino makani alembetwe palibwe lyakale kale alatondesha buyani ayi shaamba Baibo nshancine?

ŊANDA mobasungila shintu shakale kale iitwa ayi Bible Lands Museum ili ku Jelusalemu, muli libwe pali makani mpashi akalembwa pakati ka mwaaka wa 700 a 600 B.C.E. Libwe ili lyakaswa mucimfwengo mobakalinga kubika bantu, cili pafwiifwi a ndabala ya Hebron mucishi ca Israel. Palibwe ili palilembetwe maswi akwaamba ayi: “Aashinganishikwe Hagaf mwanaakwe Hagav kuli Yahweh Sabaot.” Ino maswi aya alatondesha buyani ayi Baibo nshoyaamba nshancine? Alatondesha ayi liina lyakwe Lesa lyakwaamba ayi Yehova, ilyo mumabala akale kale amuci Ebulu ndyobakalinga kulemba ayi YHWH, lyakalinga kushibikitwe alimwi bakalinga kulisebensesha abuumbi muciindi camu Baibo. Alimwi makani amwi akalinga kulembetwe mucimfwengo mobakalinga kubika bantu, alatondesha ayi abo bakalinga kukumanina alimwi akuyuba mushimfwengo isho bakalinga kulemba liina lyakwe Lesa mulubumbu lwa cimfwengo, kwiilikaawo ameena abantu akalinga kucite liina lyakwe Lesa.

Ba Dr. Rachel Nabulsi bapa cikolo ca University of Georgia bakaamba pamakani aya ayi: “Kulemba liina lyakwaamba ayi YHWH mankanda aanji kulatwiisha shiinji. . . . Kulatondesha ayi YHWH wakalinga kuyandika abuumbi kubene Isilaeli alimwi aba Juda.” Makani aya akaamba ba Dr. Rachel aleendelana kabotu amakani ngotucana mu Baibo, mukwiinga liina lyakwe Lesa ndyobakalinga kulemba mumabala amuci Ebulu ayi YHWH lilacanika mankanda aanji abuumbi mu Baibo. Alimwi liinji bantu bakalinga kupekwa meena acite liina lyakwe Lesa.

Maswi akwaamba ayi “Yahweh Sabaot” akalinga kulembetwe palibwe lyakale kale, alasansulula ayi “Yehova wa makoto abashilumamba.” Ici cilatondesha ayi muciindi camu Baibo tabakalinga kusebenseshabo liina lyakwe Lesa, sombi bakalinga kusebensesha amaswi akwaamba ayi “Yehova wa makoto abashilumamba.” Ishi shileendelana amaswi ngotucana mu Baibo akwaamba ayi “Yehova wa makoto abashilumamba,” ayo acanika mankanda eendilila 250 mu Malembo aci Ebulu, bunene bunene mulibuku lyakwe Isaya, Jelemiya, alimwi a Sekaliya.