Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

Mundabala ya Ninife mwakalinga maanda abotu abuumbi

Sa Mulicishi?

Sa Mulicishi?

Ino nciinshi cakacitika ku ndabala ya Ninife?

Pa webusaiti ya The British Museum, pakalinga makani akwaamba ayi pafwiifwi amwaaka wa 670 B.C.E., buleelo bwa Asilya bwakaba buleelo bwakalinga kucite nkusu abuumbi pacishi capanshi. “Kulabasu lwakumbo bwakalinga kutalikila ku Saipulasi, kulubasu lwakwicwe bwakalinga kushika ku Iran lyalo paciindi cimwi bwakalinga kushika aku Ijipiti.” Ndabala inene ya buleelo ubu iyo yakalinga kwiitwa ayi Ninife, yakalinga njondabala inene abuumbi nsengwe yoonse. Mundabala iyi mwakalinga misena ibotu abuumbi, maanda akubwalo anene alimwi a misena inene mobakalinga kulamina mabuku. Shakalinga kulembetwe palubumbu lwandabala ya Ninife, shilatondesha ayi bweenka mbuli bamaami bamwi ba bene Asilya, Mwaami Ashurbanipal wakalinga kulyaamba ayi ngu “mwaami wacishi coonse.” Paciindi mwaami uyu ndyaakalinga kweendelesha, cakalinga kuboneka anga taakuwo weenga wakoma bene Asilya andabala ya Ninife.

Buleelo bwa Asilya bwakalinga buleelo bucite nkusu alimwi bwiinditeewo pacishi coonse capanshi paciindi cilya

Nacibi boobo, buleelo bwa bene Asilya ndyebwakaba ankusu abuumbi, Sefaniya mushinshimi wakwe Yehova wakaamba ayi: ‘[Yehova] . . . alaakunyonyoola bene Asilya. Alimwi alaakulengesha ndabala ya Ninife kuba litongo, ncakwiila ilaakuyuma anga nduyanga.’ Kwiilikaawo, Naamu mushinshimi wakwe Yehova wakaamba ayi: “Amusaale silifa! Amusaale golodi! . . . Ndabala ya Ninife yanyonyoolwa, yacaala cisuukila alimwi yaba matongo! . . . Boonse beshi bakakuboone balaakukucica akwaamba ayi, ‘Ndabala ya Ninife yanyonyoolwa!’” (Sefa. 2:13; Naam. 2:9, 10; 3:7) Bantu ndyebakanyumfwa bushinshimi ubu, balyeelete bakayeeya ayi: ‘Sa ico inga cacitika? Sa buleelo bwa Asilya bucite nkusu abuumbi inga bwakomwa?’ Cilyeelete bantu tabakalinga kushomaawo ayi ici inga cacitika.

Ndabala ya Ninife yakaba litongo!

Nacibi boobo, buleelo ubu bwakakomwa! Ndikwakacaalabo paniini kwaamba ayi mwaaka wa 600 B.C.E. ushike, bene Babiloni alimwi abene Mediya bakakoma bene Asilya. Mukuya kwaciindi bantu bakacileka kukala mundabala ya Ninife alimwi tabakalinga kuyeeyawo ayi kwakalinga andabala ya Ninife! Libuku limwi lyaku Metropolitan Museum of Art lilaamba ayi: “Mukuya kwaciindi bantu bakalubaako kundabala ya Ninife alimwi bakalinga kunyumfwabo makani aamba pandabala iyi kuswa mu Baibo.” Pa webusaiti ya Biblical Archaeology Society Online Archive, pali makani aamba ayi kumatalikilo kwamyaaka yamuma 1800, “taakuwo wakalinga kucishi na ncakwiila ndabala inene ya Ninife yamu buleelo bwa Asilya nkoyakalinga.” Sombi mu 1845, shikukaba shakukabakaba waliina lya Austen Henry Layard wakatalika kukaba pakalinga ndabala ya Ninife. Nshaakacana shilatondesha ayi Ninife yakalinga ndabala ibotu abuumbi.

Kukumanishikwa kwa bushinshimi bwaamba pandabala ya Ninife, kulatupa kushoma cakutatonsha kwaamba ayi bushinshimi bwamu Baibo bwaamba pakunyonyoolwa kwa maleelo aliiwo pacecino ciindi, abwalo bulaakukumanishikwa.—Danye. 2:44; Ciyu. 19:15, 19-21.