Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

Sa Mulicishi?

Sa Mulicishi?

Sa Modekayi Ncakwiila Wakalinga Muntu Wancine?

MU JUDA waliina lya Modekayi alicite lubasu luyandika mu shakacitika shaambwa mulibuku lyamu Baibo lyakwe Esita. Wakalinga musha mwine Juda wakalinga kusebensela muŋanda ya mwaami yaku Pesha. Ici cakalinga ciindi ca kumatalikilo a mwaaka wa 400 B.C.E., “muciindi ca [Mwaami] Ahasuera.” (Munshiku shino bantu baanji balashoma ayi mwaami uyu wakalinga Sakisesi I.) Modekayi wakayubulula makani abaabo bakalinga kusuni kucaya mwaami. Mukutondesha kulumba, mwaami wakaamba ayi Modekayi apekwe bulemu pameenso abantu boonse. Lyalo pesule lya kucaikwa kwakwe Amani, uyo wakalinga mulwani wakwe Modekayi alimwi aba Juda, mwaami wakabika Modekayi kuba wabili kuli nguwe. Ceebo ca mukuli uyu, Modekayi wakalinga kucite nkusu shakubika mulawo wakapa kwaamba ayi ba Juda bakalinga mu Bwaami bwa bene Pesha batacaikwi.—Esita 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Beshikulemba makani kumatalikilo amyaaka yamuma 1900 balaamba ayi makani aambwa mulibuku lyakwe Esita teshi ancine. Nacibi boobo, mu 1941 beshikulangoola makani akale kale citoboneka ayi bakacana bumboni bweendelana amakani aambwa mu Baibo pali Modekayi. Ino nshiinshi nshobakacana?

Beshikulangoola makani bakacana cakulembawo makani cakale kale ca bene Pesha cakalinga kwaamba pa musankwa waliina lya Marduka (Mu Cisungu ayi Modekayi). Wakalinga kusebensa mbuli mutanjilili, mpashi shikulama maali, ku Susa. Cakulembawo makani ici ndyecakacanika, ba Arthur Ungnad, bakeeya abuumbi pamakani aamba shakale kale kumusena uku, bakalemba ayi ici cakalinga nceciindi cakutaanguna Modekayi ndyaakaambwawo mumakani atakalinga kubete lubasu lwamu Baibo paciindi cilya.

Kuswabo ciindi ba Ungnad ndyebakalemba makani, bakeeya abuumbi basansulula makani aanji acanika pa shakulembawo makani shakale kale shaku Pesha. Shimwi pasheeshi ngamabwe akulembawo aniini niini abulongo ngobakacana pashintu shakanyonyooka ku ndabala iitwa ayi Persepolis. Bakaacana nkobakalinga kusungila Buboni kale kale, pafwiifwi a lubumbu lwa ndabala. Shakulembaawo ishi cakacanika ayi nshakale kale abuumbi paciindi mwaami Sakisesi I ndyaakalinga kweendelesha. Shililembetwe mumushobo waci Elamite alimwi shilicite meena aanji acanika mulibuku lyakwe Esita. a

Liina lyakwe Modekayi (Marduka) mbolyakalinga kuboneka pa cakulembawo makani cakale kale ca bene Pesha.

Shakulembawo makani shakale kale shaku Persepolis shiinji shilaamba paliina lya Marduka, wakalinga kusebensa mbuli mulembi wa kuŋanda ya mwaami ku Susa paciindi mwaami Sakisesi I ndyaakalinga kweendelesha. Cakulembawo comwi cakatondesha ayi Marduka wakalinga musansulushi. Aya makani aleendelana a Baibo nshoyaamba pali Modekayi. Wakalinga musebenshi wa mwaami Ahasuera (Sakisesi I) alimwi wakalinga kwaamba mishobo yobilo. Liinji Modekayi wakalinga kukala kumwinjililo wa ŋanda ya mwaami ku Susa. (Esita 2:19, 21; 3:3) Mwinjililo uyu wakalinga ŋanda inene basebenshi bamuŋanda ya mwaami nkobakalinga kusebensela.

Marduka waambwa pa shakulembawo makani shakale kale alimwi a Modekayi waambwa mu Baibo uleendelana. Boonse bakalingako paciindi comwi alimwi boonse bakalinga kusebensela mwaami. Makani oonse ancine aya atoboneka atokwaamba ayi Marduka alimwi a Modekayi wakalinga muntu womwi waambwa mulibuku lyakwe Esita.

a Mu 1992 ba Pulofesa Edwin M. Yamauchi bakalemba makani akalinga kucite meena 10 ngobakacana pa shakulembawo makani shakale kale shaku Persepolis ayo acanika amulibuku lyakwe Esita.