Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

Miipusho Kuswa Kubeshikubelenga

Miipusho Kuswa Kubeshikubelenga

Sa kuli shakulya ashimwi bene Isilaeli nshobakalinga kulya muluyanga kwiilika pa mana abakancele?

Bene Isilaeli ndyebakalinga muluyanga kwamyaaka 40, mana nshoshakulya nshobakalinga kulya bunene. (Kulo. 16:35) Alimwi Yehova wakabapa bakancele mankanda obilo. (Kulo. 16:​12, 13; Shakube. 11:31) Nacibi boobo, kuli shakulya ashimwi bene Isilaeli nshobakalinga kulya.

Kucakubonenaako, pashiindi shimwi Yehova wakalinga kutanjilila bantu bakwe kuya ku ‘musena wakookeshelaawo’ uko kwakalinga kucanika maanshi akunwa alimwi ashakulya. (Shakube. 10:33) Musena womwi nkwaakatanjilila bantu bakwe, nkumusena wiitwa ayi Elimu, uko nkobakacana “tuntupu twa maanshi tuli 12 alimwi atupukupuku tuli 70.” Tupukupuku ntobakacana, mpashi tuli mbuli ntomutoobona pacikope cili papeeji 31 mumutwi uyu. (Kulo. 15:27) Libuku liitwa ayi Plants of the Bible lilaamba ayi tupukupuku utu “tulamena mumisena ipusenepusene, alimwi bantu nkobakusha bunene shakulya muluyanga. Balakushako shakulya, saladi alimwi akupangishaako mwakoona.”

Alimwi mpashi bene Isilaeli bakekalaako paniini pafwiifwi acishiba cinene pacecino ciindi ciitwa ayi Feiran, ico cili lubasu lwa mulonga wa Feiran. Libuku liitwa ayi Discovering the World of the Bible lilaamba ayi, mulonga uyu “ngulaamfu makilomita ali 130 mubulaamfu, alimwi ngu mulonga womwi pa milonga ilaamfu, ngubotu abuumbi alimwi ulishibikitwe abuumbi ku Sinai Peninsula.” Alimwi lilatolelela akwaamba ayi: “Na muntu weenda makilomita ali 45 kuswa pamusena mulonga wa Feiran mpookumanina alweenge, inga washika pacishiba ca Feiran. Cishiba ici cili pamusena palaamfu mamita ali 610 kuya mwiculu kuswa peela maanshi amulweenge, alimwi ncilaamfu makilomita ali 4.8 mubulaamfu. Pacishiba ici pali tupukupuku tuunji abuumbi alimwi cilaboneka kabotu cakwaamba ayi bantu balacikoshanisha kumuunda wa Edeni. Kwamyaaka iinji abuumbi, bantu baanji balesa mukubona cishiba ici ceebo ca tupukupuku tuunji tuliiwo.”

Tupukupuku ntweenga mwacaana ku cishiba ca Feiran

Bene Isilaeli ndyebakalinga kuswa mu Ijipiti, bakanyamuna afulaulo yakalinga kukandilitwe, mwakukandilila fulaulo alimwi mpashi bakanyamuna ashili anga ngamaila a saladi. Sombi shintu ishi shakamana kapatana kwiinda aciindi cilaamfu. Alimwi bantu bakaletelesha “ambelele, mpongo alimwi aŋombe shiinji.” (Kulo. 12:​34-39) Nacibi boobo, ceebo cabukaalo buyumu abuumbi muluyanga, mpashi shinyama shiinji shakafwa. Shimwi balyeelete bakalinga kushilya. Lyalo shinyama shimwi bakalinga kushibenga milambu, mpashi a kubalesa bakubeca. a (Milimo 7:​39-43) Sombi citoboneka ayi bene Isilaeli bakalinga kufubiteko shinyama shimwi mukwiinga ndyebatakwe kunyumfwila Yehova, wakabalwiita ayi: ‘Bana banu balaakuba beembeshi muluyanga kwamyaaka ili 40.’ (Shakube. 14:33) Aboobo ncakutatoonsha kwaamba ayi bakalinga kulyako mukupa anyama kuswa kushifubwa shabo, nabi kwaamba ayi bantu bashika pafwiifwi a 3 miliyoni tabakalinga kukwana kulya kwamyaaka 40. b

Ino shinyama ishi shakalinga kucana kuli shakulya amaanshi? c Paciindi cilya imfula yakalinga kuloka abuumbi alimwi muluyanga mwakalinga bwiisu buunji. Libuku lya Insight on the Scriptures, Volume 1, lilaamba ayi myaaka 3,500 yainda, “kumusena bene Isilaeli nkobakalinga, kwakalinga maanshi abuumbi kwiinda mbokubete pacecino ciindi. Tulishi boobo ceebo cakwaamba ayi kuli shinyika shiinji shilaamfu mutaamu maanshi isho shakapangwa ceebo ca milonga yakalingaako.” Nacibi boobo, muluyanga mwakalingabo shisamu shiniini, alimwi wakalinga musena uloondesha. (Duto. 8:​14-16) Ncakutatoonsha kwaamba ayi kwakubula maanshi Yehova ngaakabapa munshila ya caankamiko, naakwiinga bene Isilaeli boonse ashifubwa shabo bakafwa.—Kulo. 15:​22-25; 17:​1-6; Shakube. 20:​2, 11.

Mose wakalwiita bene Isilaeli ayi Yehova wakamupa mana ‘kwaamba ayi amwiishe ayi cakulya ceenka teshi nceenga capa buumi muntu sombi amaswi oonse Yehova ngaamba.’—Duto. 8:3.

a Baibo ilaamba pashiindi shobilo bene Isilaeli ndyebakabenga milambu ya shinyama kuli Yehova muluyanga. Ciindi cakutaanguna nciindi ndyebakalinga kusala bapailishi, lyalo ciindi cabili nciindi ndyebakalinga kucite kusekelela kwa Kusotokela. Ishi shoonse shakacitika mu 1512 B.C.E., pesule lya mwaaka womwi kuswa ciindi bene Isilaeli ndyebakaswa mu Ijipiti.—Lefi. 8:14–9:24; Shakube. 9:​1-5.

b Kumamanino alweendo lwabo lwa myaaka 40 muluyanga, bene Isilaeli bakabwesa shinyama shiinji abuumbi kuswa kubantu mbobakakoma munkoondo. (Shakube. 31:​32-34) Nacibi boobo, bakatolelela kulya mana kushikila ndyebakenjila mu Cishi Cakashomeshekwa.—Joshu. 5:​10-12.

c Taakuwo bumboni butondesha ayi shinyama shakalinga kulya mana, mukwiinga muntu womwi awomwi wakalinga kweelete kubwesabo shakulya nsheenga wakwana.—Kulo. 16:​15, 16.