Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

Mukwesu Rutherford atokwaamba likani ku Cedar Point, Ohio, pakubungana kunene kwamu 1919

Peenda Myaaka 100 Kuswa mu 1919

Peenda Myaaka 100 Kuswa mu 1919

Kushika mu 1919 Inkondo Inene (yakalinga kwiitwa ayi Inkondo Yacishi Coonse yakutaanguna), iyo yakatola myaaka kwiinda pa 4 kaili yamana. Kumamanino amwaaka wa 1918 shishi shakacileka kulwana, aboobo pa 18 January, 1919, kubungana kwashishi kwakalinga kwiitwa ayi Paris Peace Conference kwakatalika. Cintu comwi ncobakabandikishanya pakubungana uku nkusainishanya cipangano ncobakalinga kwiita ayi Treaty of Versailles, ico cakapa kwaamba ayi inkondo yakalinga pakati ka shishi shakalinga kulwana acishi ca Germany imane. Bakasaina cipangano ici pa 28 June, 1919.

Alimwi cipangano ici cakapa kwaamba ayi kube libunga lipya ndyobakalinga kwiita ayi League of Nations. Bakapanga libunga ili kwaamba ayi “shishi shoonse shinoonyumfwana alimwi kwaamba ayi kube luumuno akuliiba nsengwe yoonse.” Beshibupailishi baanji baliita ayi mBeneklistu bakalinga kuyuminisha libunga ili. Kucakubonenaako, libunga lya Federal Council of the Churches of Christ in America lyakalinga kulumbaisha libunga lya League of Nations ayi “ndibunga lya beshimapolitiki litokwiimikaninaako Bwaami bwakwe Lesa pacishi ca panshi.” Libunga lya Federal Council of the Churches of Christ in America lyakatuma abantu bakuya mukucanikaako kukubungana kwa Paris Peace Conference, kwaamba ayi batondeshe ayi bakalinga kulubasu lwa libunga lya League of Nations. Womwi wabaabo bakacanikaako kukubungana uku wakaamba ayi “kubungana kulya kulaakupa kwaamba ayi shintu shoonse shaaluke nsengwe yoonse.”

Ncakwiila shintu shakalinga kusa mukwaaluka, ano teshi bantu bakacanika kukubungana uku bakalinga kusa mukupa kwaamba ayi shintu shaaluke. Mu 1919, shintu shakaaluka muncito yesu yakushimikila, Yehova ndyaakapa bantu bakwe nkusu shakusebensa cankusu muncito yakushimikila kwiinda kale kale. Ano ishi kashitana kucitika, kwakalinga shintu shimwi shinene shakalinga kweelete kwaaluka kuBeshikwiiya Baibo.

CAKALINGA CIYUMU KUSALA

Mukwesu Joseph F. Rutherford

Kusala beshikutanjilila libunga lya Watch Tower Bible and Tract Society kwakalinga kweelete kubaako pa Cibelu, 4 January, 1919. Paciindi ici, Joseph F. Rutherford, uyo wakalinga kutanjilila bantu bakwe Yehova, kaali mujeele ku Atlanta, Georgia, U.S.A., pomwi abamakwesu bamwi bali 7 pamulandu ngobatana kucita. Aboobo bamakwesu bakalinga kweelete kusalaawo, na bakalinga kweelete kusala bamwi kwaamba ayi batolelele kutanjilila na kusala bamakwesu beenka bakalinga baangwa mujeele

Mukwesu Evander J. Coward

Ndyaakalinga mujeele, Mukwesu Rutherford wakalisukama abuumbi palibunga lyakwe Yehova mbweshi likatolelele. Wakalinga kucishi ayi bamakwesu balaakuyeeya shakusala umwi kwaamba ayi atolelele kutanjilila. Aboobo wakalemba nkalata kubaabo bakalinga babungana, akubalwiita ayi inga cabota na basala mukwesu Evander J. Coward kwaamba ayi abe mutanjilili. Mukwesu Rutherford wakasansulula ayi mukwesu Coward ngumuntu “ukalikene,” “ucite maano,” alimwi “ushomeka ku Mwaami.” Nacibi boobo, bamakwesu baanji bakalinga kusuni ayi kusala kukabeeko pesule lya myeenshi 6. Bamaloya bakalinga kwiimikaninaako bamakwesu bakalinga mujeele bakasumina. Ndyebakalinga kubandika nsheshi bacite, bamakwesu bamwi bakakalala.

Mukwesu Richard H. Barber

Lyalo kwakacitika cintu comwi mukwesu Richard H. Barber ncaakesa mukusansulula ayi cakalinga anga ‘nkusebensa ncito iyumu.’ Mukwesu womwi mulikoto wakeemikana akwaamba ayi: “Kwalo teshi ndime loya, sombi ndicishi kushomeka ncocaamba. Lesa alisuni kwaamba ayi tunooba bantu bashomeka. Nshila ibotu mbweenga twatondesha ayi tulashomeka kuli Lesa, nkusalabo mukwesu Rutherford kwaamba ayi atolelele mbuli pulesidenti.”​—Kulu. 18:25.

Mukwesu Alexander H. Macmillan

Mukwesu A. H. Macmillan uyo wakalinga mujeele pomwi a Mukwesu Rutherford, wakalinga kwiibaluka kwaamba ayi bushiku bwakaboolaawo mukwesu Rutherford wakakonkonsha palubumbu lwa mujeele akwaamba ayi, “Tambika lyaansa lyako.” Mukwesu Rutherford wakatambika mukwesu Macmillan kapepala ka telegilamu, aboobo peenkapo mukwesu uyu wakeshiba telegilamu iyo ncoyakalinga kusansulula. Yakalinga kucite maswi akalinga kwaamba ayi: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY A SPIL BAMATANJILILI BOTATWE BAKUTAANGUNA LUSUNO KULI NDIMWE NOONSE.” Maswi aya akalinga kusansulula ayi bakalinga kutanjilila bakasalwa alimwi kwaamba ayi batolelele, Mukwesu Joseph Rutherford, amukwesu William Van Amburgh bakalinga kweelete kutolelela amikuli njebakalinga kucite. Aboobo, Mukwesu Rutherford wakalinga kweelete kutolelela mbuli pulesidenti.

KUKUSHIKWA MUJEELE!

Bamakwesu bali 8 ndyebakalinga mujeele, Beshikwiiya Baibo bashomeka, bakalwiita bantu kutalika kusaina pashipepala shakusenga ayi mfulumeende ikushe bamakwesu aba mujeele. Bamakwesu abenankashi bataloondi aba, bakacikonsha kusainisha bantu beendilila 700,000. Pacitatu, 26 March, 1919, kusenga uku kakutana kutolwa, Mukwesu Rutherford abamakwesu bamwi bakalinga mubutanjilishi bakakushikwa mujeele.

Ndyaakalinga kubandika abaabo bakamutambula kuŋanda, Mukwesu Rutherford wakaamba ayi: “Ndishomete cakutatoonsha kwaamba ayi ishi nshetweendaamo nshakutucafwa kulibambila mapensho anene atoosa kunembo. . . . Tamwakalinga kulwanina kwaamba ayi bamakwesu baswe mujeele sobwe. Ulu teshi ndoluyaando lwiine lwa ncito iyi. . . . Mwakacita boobo kwaamba ayi mushimikile cancine, alimwi abo boonse bakalinga kushimikila, balengesha kwaamba ayi liina lyakwe Yehova lilumbaishikwe.”

Shakacitika bamakwesu ndyebakaangwa, inga shatondesha kwaamba ayi Yehova ngowakapa kwaamba ayi shicitike. Pa bushiku bwa 14 May, 1919, kooti yakoombolosha ayi: “Bakapekwa mulandu uyu tabana koomboloshekwa kabotu kweelana ambobakalinga kweelete, aboobo mulandu uyu wamana.” Kooti yakoombolosha kabotu. Ino nceebonshi? Nceebo cakwaamba ayi milandu bamakwesu njobakalinga babekeshekwa yakalinga inene abuumbi, aboobo nabi babanyumfwile nkumbu ku mfulumeende nabi naakwiinga bakabaceshelaako myaaka yakwaangwa, naakwiinga bakatoleleela kubabona ayi mbantu babukila cishi. Nceceeco cakapa kwaamba ayi batabapi milandu imwi ili yoonse. Boomboloshi ubu bwakapa kwaamba ayi Mukwesu Judge Rutherford abe ankusu shakwiimikaninaako bantu bakwe Yehova mu kooti inene ya Supreme Court of the United States, alimwi mankanda aanji mukwesu uyu wakasebensa ncito yakwiimikaninaako bantu bakwe Lesa pesule lyakukushikwa mujeele.

KUBA BASHINISHITE KUSHIMIKILA

Mukwesu Macmillan wakeebaluka mbocakalinga aboobo wakaamba ayi: Tatwakalinga kweelete kukalabo kwakubula kucitawo comwi akunoolindilabo ayi Mwaami akese akatutoole kwiculu. Twakeshiba ayi twakalinga kweelete kucitawo comwi kwaamba ayi tushibe Mwaami nshaakalinga kusuni ayi tucite.”

Ano bamakwesu bakalinga kusebensela ku maofesi anene tabakwe kutolelela kusebensa ncito njobakalinga kusebensa kwa myaaka iinji. Ino nceebonshi? Mukwiinga bamakwesu ndyebakaangwa, mamashini oonse ngobakalinga kusebensesha akanyonyooka. Ici cakalinga cintu cimana nkusu na kulefula, aboobo bamakwesu bamwi bakatalika kubona anga aya ngomamanino ancito yakushimikila.

Ano sa paciindi ici kwakalinga bantu bakalinga kusuni kukutika makani a Bwaami akalinga kushimikila Beshikwiiya Baibo? Kwaamba ayi bashibe cikumbulo kumwiipusho uyu, Mukwesu Rutherford wakalibambila kwaamba likani kubantu baanji. Aboobo bakeeta bantu baanji. Mukwesu Macmillan wakaamba ayi: “Na taakuwo eshi eseeko kukubungana uku, “nkokwaamba ayi camana ncito yakushimikila yamana.”

Nyusipepala mwakalinga koolobesha kwa likani lyakalinga kusa mukwaambwa a Mukwesu Rutherford lyakalinga kucite mutwi wakalinga kwaamba ayi “The Hope for Distressed Humanity” ku Los Angeles, mundabala ya California mu 1919

Aboobo pabushiku bwa, 4 May, 1919 Pasondo, Mukwesu Rutherford wakesa mukwaamba likani nabi kwaamba ayi wakalinga waciswa abuumbi, wakaamba likani lyakalinga kucite mutwi wakalinga kwaamba ayi “The Hope for Distressed Humanity” mutauni ya Los Angeles, ku California. Bantu bashika kuma 3,500 bakacanikaako kulikani ili, abamwi baanji bakabooshekwabo ceebo ca musena kuceeya. Bushiku bwakaboolaawo, abamwi 1,500 bakacanikaako. Aboobo bamakwesu bakacana cikumbulo​—bantu bakalinga kusuni kukutika makani abotu bakalingaako!

Shakaboolaawo bamakwesu nshobakacita, shakakuma ncito yakushimikila Bakamboni Bakwe Yehova njobatoocita kushika apacecino ciindi.

MBOBAKALIBAMBILA NCITO YAKALINGA KUSA MUKUYA PANEMBO

Njashi Yamulindilishi ya August 1, 1919, yakaambilisha ayi kutalika mu September, kulaakuba kubungana kunene ku Cedar Point, mutauni ya Ohio. Mukwesu Clarence B. Beaty uyo wakalinga womwi wa Beshikwiiya Baibo bacanike waku Missouri wakaamba ayi, “Muntu uli woonse wakalinga kusuni kucanikaako kukubungana uku.” Kwakalinga bamakwesu abenankashi beendilila 6,000, alimwi tabakalinga kulangila ayi bantu inga bafula bobulya. Cintu cakapa kwaamba ayi kubungana uku kubote abuumbi ncakwaamba ayi bantu beendilila 200 bakabombekwa pafwiifwi acishiba ca Erie.

Peeji yakutaanguna ya Magazini ya The Golden Age, yamu October 1, 1919

Pa bushiku bwasanu bwakubungana uku pa 5 September 1919, mukwesu Rutherford wakaamba likani lyakalinga kucite mutwi wakwaamba ayi; “Address to Co-laborers” (Kubandika Kubasebenshinyineesu), wakoolobesha ayi magazini ipya icite mutwi utokwaamba ayi The Golden Age * yaswa. Mu magazini iyi mwakalinga kusa mukunooba makani ashakalinga kucitika shiyandika, kusansulula Malembo asansulula cipa kwaamba ayi shintu shinene shinoocitika.”

Beshikwiiya Baibo boonse bakayuminishikwa kushimikila cakutaloonda kwiinda mukusebensesha magazini iyi ipya. Nkalata yakalinga kusansulula mbotwakalinga kweelete kucita ncito yakushimikila yakaamba ayi: “Uli woonse wakabombekwa alyeelete kwiibaluka kwaamba ayi kusebensa ncito iyi ncoolwe cinene abuumbi, atulyaabe akusebensa cankusu kushika peela nkusu shesu.” Bantu baanji bakasumina kusebensa ncito iyi! Kushika mu December, bantu beendilila 50,000 bakalembesha kutambula magazini iyi ipya.

Bamakwesu ku Brooklyn, New York, a lole iswite magazini ya The Golden Age

Kumamanino a mwaaka wa 1919, bantu bakwe Yehova bakalinga kushimikila makani abotu bweenka mbuli mbobakalinga kucita kale kale. Kwiilikaawo, bushinshimi buunji bwaamba pamakani anshiku shakweelaako bwakakumanishikwa. Kucakubonenaako, kweeleshekwa akusalashikwa kwa bantu bakwe Lesa kwa kaambilwa limwi pa Malaki 3:1-4, kwakakumanishikwa. Bantu bakwe Yehova bakaangululwa kuswa mubusha bwa cikoshanyo mu “Babiloni Munene,” alimwi Yesu wakasala “musebenshi ushomeka alimwi ucite maano.” * (Ciyu. 18:2, 4; Mate. 24:45) Aboobo paciindi ici Beshikwiiya Baibo bakalinga kulibambite kukumanisha ncito Yehova njaakalinga kusuni ayi bacite.

^ par. 22 Mu 1937 magazini ya The Golden Age yakatalika kwiitwa ayi Consolation, lyalo mu 1946 yakatalika kwiitwa ayi Awake!

^ par. 24 Amubone Njashi Yamulindilishi, yamu ciBemba ya July 15, 2013, mape. 10-12, 21-23; ayamu March 2016, mape. 29-31.