Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

SHAKACITIKA MUBUUMI BWABO

Yehova Wakampa Shoolwe Shiinji Abuumbi

Yehova Wakampa Shoolwe Shiinji Abuumbi

NDAKALINGA kusuni kuba painiya. Aboobo ndakalinga kuliipusha ayi, ‘Sa bupainiya bulasangalasha?’ Ndakalinga kwiisuni ncito njendakalinga kusebensa ku Germany, yakutuma shakulya kumisena iinji mu Africa, mbuli ku Dar es Salaam, Elisabethville, a Asmara. Nshindakalinga kuyeeyawo ayi ndaakusebenselawo Yehova muncito yaciindi coonse mumisena iyi aimwi ipusenepusene mu Africa!

Ndyendakatalika bupainiya, ndakacana shoolwe shiinji nshentana kwiingashilawo kale. (Efe. 3:20) Ano mpashi inga mwasuna kushiba mbocakalinga. Amuleke musansulwite.

Ndakashalilwa ku Berlin, mucishi ca Germany, myaaka iniinibo pesule lya kutalika kwa Nkondo Yacishi Coonse Yabili mu 1939. Kumamanino ankondo iyi mu 1945, beshinkondo bakatalika kuwaala maboomu aanji mundabala ya Berlin. Bushiku bumwi bakawaala maboomu pafwiifwi ampotwakalinga kukala, aboobo nebo amukwashi wangu twakacicila kumusena kumwi. Kwaamba ayi tupuluke nkondo iyi, twakalongela kumusena wiitwa ayi Erfurt, kwakashalilwa bama.

Kaandi abashali amwanike wangu mwanakashi ku Germany, c. 1950

Mukwiinga bama bakalinga kulangoola cancine, bakalinga kubelenga mabuku apusenepusene akuya kubupailishi bupusenepusene sombi taakuwo nshobakacana. Cakuma 1948, Bakamboni bakwe Yehova bobilo bakatufwakashila. Bama bakabatambula akubanjisha muŋanda akutalika kubeepusha miipusho iinji. Tapana kwiinda awoola lyomwi, bama bakalwiita nebo amwanike wangu mwanakashi ayi, “Ndacicana cancine!” Pesule lya sheshi, nebo, bama, amwanike wangu mwanakashi, twakatalika kucanika kumabungano ku Erfurt.

Mu 1950 twakaboolela ku Berlin alimwi, lyalo twakatalika kuya kulibungano lya Berlin-Kreuzberg. Pesule lyakulonga alimwi mweenka mu Berlin, twakalongela kulibungano lya Berlin-Tempelhof. Mukuya kwaciindi, Bama bakabombekwa, ano nebo ndakalinga kuwayawaya. Ino nceebonshi?

MBONDAKACILEKA KUNYUMFWA NSONI

Nshindakalinga kuya panembo lwakumushimu mukwiinga ndakalinga muntu wa nsoni. Nabi kwaamba ayi ndakalinga kucikonsha kuya mukushimikila, ndakamana myaaka yobilo kwakubula kushimikila muntu nabi womwi. Shintu shakaaluka ndyendakesa mukushiba bamakwesu abenankashi bakatondesha kutaloonda akulyaaba kwabo kuli Yehova. Bamwi bakacikonsha kuliyumya ciindi ndyebakalinga baangwa kubene Nazi na mujeele yaku East German. Bamwi bakabika buumi bwabo mumapensho kwiinda mukutola mabuku munshila yabushishi ku East Germany. Cakubonenaako cabo cakanjuminisha abuumbi. Aboobo ndakatalika kuyeeya ayi na bakabika buumi alwaanguluko lwabo mumapensho ceebo cakusebensela Yehova abamakwesu, nkokwaamba ayi anebo nsheelete kuloonda akunyumfwa nsoni kushimikila.

Ndakacikonsha kukoma nsoni shangu ndyendakaabanamo lubasu mukushimikila kulibetele kwakalingaako mu 1955. Munkalata yakalembwa mukabuku kakalinga kwiitwa ayi, Informant, * Mukwesu Nathan Knorr wakaambilisha ayi uku kwakalinga kushimikila kulibetele abuumbi kutana kucitikawo kale mulibunga lyakwe Yehova. Wakaamba ayi na beshikushimikila boonse bakaabanemo lubasu, nkokwaamba ayi “uyu ulaakuba mweenshi ulibetele abuumbi wakushimikila kutakwe kucitikaawo kale pacishi ca panshi.” Alimwi ishi nsheshakacitika! Tapana kwiinda ciindi cilaamfu, ndakalyaaba kuli Yehova akubombekwa mu 1956, bata amwanike wangu mwanakashi abalo bakabombekwa. Pesule lyakubombekwa ndakalinga kweelete kusala cakucita ciyandika abuumbi.

Kwa myaaka iinji, ndakalinga kucishi ayi ndyeelete kutalika bupainiya, sombi ndakalinga kuwayawaya. Cakutaanguna, ndakasala kwiiya bwakuula akuulisha shintu kubeshi makwebo mushishi shimwi. Lyalo ndakalinga kusuni kusebensaako kwaamba ayi mbe alushibo muncito yangu kaantana kutalika bupainiya. Aboobo mu 1961, ndakenjila ncito ku Hamburg, tauni kuli ciito cinene abuumbi mu Germany. Kusebensa kwakabota abuumbi cakwaamba ayi ndakatolelela kuwayawaya kutalika bupainiya. Ano ino nciinshi ncondakalinga kweelete kucita?

Ndalumba Yehova abuumbi mukwiinga wakasebensesha bamakwesu kuncafwa kushiba kwaamba ayi kusebensela Yehova ncecintu ciyandika abuumbi. Babyaanji baanji bakatalika bupainiya aboobo ndakalinga kusuni kukonkela cakubonenaako cabo. Kwiilikaawo, Mukwesu Erich Mundt, uyo wakaliyumya ndyaakalinga waangwa kumusena nkobapenshesha, wakanjuminisha ayi ndyeelete kucinka manungo muli Yehova. Wakandwiita ayi ndyaakaangwa, bamakwesu boonse bakalinga kulishoma bakaboolela mwisule mukuya kwaciindi. Ano abo boonse bakacinka manungo muli Yehova, bakatolelela kushomeka akucafwa bamwi mulibunga.

Ndyendakatalika bupainiya mu 1963

Alimwi, Mukwesu Martin Pötzinger, uyo wakesa mukuba wamu Likoto Litanjilila, wakatolelela kuyuminisha bamakwesu ayi, “Kutaloonda ncintu ciyandika abuumbi ncomweelete kubaaco!” Pesule lyakukutumana akuyeeya pamaswi aya, ndakacileka ncito yangu yakumubili akutalika bupainiya mu June 1963. Uko nkokwalinga kusala kubotu abuumbi nkontana kucitawo kale! Pesule lya myeenshi yobilo, kaantana kutalika akulangoola ncito ipya, bakanjita ayi nsebense mbuli painiya ulibetele. Ndipakeendabo myaaka iniini, Yehova wakampa coolwe cinene abuumbi. Bakanjita kuya ku Cikolo ca Gilyadi ca namba 44.

CIIYO CIYANDIKA ABUUMBI NCENDAKEEYA KUCIKOLO CA GILYADI

Cintu comwi ciyandika abuumbi ncondakeeya ngamakani akaamba mukwesu Nathan Knorr amukwesu Lyman Swingle ayi: “Mutakabooleli mwisule muncito njomwapekwa.” Bakatuyuminisha ayi tulyeelete kutolelela kusebensa ncito yesu nabi shintu shayuma buyani. Mukwesu Knorr wakatwipusha ayi: “Ino nshiinshi nsheshi mukabikile maano? Sa ngamatombe, insanya, bukandu? Na mpashi mulaakubikila maano kushisamu, maluba, akushiwa sha bamakwesu basangalete? Amwiiye kutondesha lusuno kubantu!” Bushiku bumwi, Mukwesu Swingle ndyaakalinga kutusansulwiita cakapa kwaamba ayi bamakwesu bamwi baalilwe kutolelela, cakamucisa abuumbi cakwaamba ayi minsonshi yakatalika kweengelela mumeenso. Wakataanguna weemikana paniini kwaamba ayi aliyuumye. Cakancata kumoyo abuumbi cakwaamba ndakashinisha ayi teshi nkalenshewo nsoni Klistu abamakwabo bashomeka.—Mate. 25:40.

Nebo, ba Claude, aba Heinrich ndyetwakalinga muncito yabumishonali ku Lubumbashi, mucishi ca Congo, mu 1967

Ndyebakatulwiita nkotwakalinga kuya mukusebensela, bamakwesu bamwi basebensela pa Bethel bakalinga kusunishishi kushiba nkobakatutuma. Bakaamba shibotu pashishi nkobakatuma bamakwesu bamwi, ano ndyendakaambabo ayi nebo bantuma ku: “Congo (Kinshasa).” Bakoomuna akwaambabo ayi: “Owo, Congo! Yehova aabe andiwe!” Paciindi cilya, ku Congo (Kinshasa) kwakalinga kunyumfwika bunene makani ankondo abantu kucayana. Nacibo boobo ndakatolelela kuyeeya nshendakeeya kucikolo ca Gilyadi. Ndyetwakamanishabo cikolo mu September 1967, nebo aba Heinrich Dehnbostel, aba Claude Lindsay, twakanyamuka akuya ku Kinshasa ndabala inene yamu cishi ca Congo.

TWAKEEYA SHIINJI MUNCITO YA BUMISHONALI

Ndyetwakashika ku Kinshasa, twakatalika kwiiya mushobo waci French kwa myeenshi yotatwe. Lyalo twakaya andeke ku Lubumbashi, kale kale kwakalinga kwiitwa ayi Elisabethville kulubasu lwakumalenge kwa cishi ca Congo, pafwiifwi acishi ca Zambia. Twakalongela muŋanda mwakalinga kukala bamishonali mukati mwiine mwa ndabala.

Mukwiinga bantu baanji ku Lubumbashi tabakalinga banyumfwawo kale makani abotu, twakakondwa abuumbi kuba bakutaanguna kubashimikila. Tapana kwiinda aciindi cilaamfu, twakaba ashiiyo sha Baibo shiinji abuumbi. Twakacikonsha akushimikila bamanene bamfulumeende abakapokola. Baanji bakalinga kucite bulemu abuumbi ku Maswi akwe Lesa anciito yesu yakushimikila. Bantu baanji bakalinga kwaamba ci Swahili, aboobo nebo aba Claude Lindsay twakeeya mushobo uyu. Pesule lyakwiiya mushobo uyu, bakatutuma kulibungano lya ci Swahili.

Nabi kwaamba ayi twakasangalala ashoolwe shiinji, mapensho aalo akalingaako. Liinji twakalinga kupenshekwa amasoja bakoletwe bacite amfuti alimwi abakapokola bakalinga kutubekesha. Bushiku bumwi ndyetwakalinga kubungana muŋanda yesu yabamishonali, bakapokola baanji bakesa akututola ku polisi inene, uko nkobakaya mukutukalika panshi mpaka kushika 22 kooloko ndyebakatuleka.

Mu 1969, ndakapekwa ncito yakuba mutanjilili walubasu. Muncito iyi ndakanyumfwa mbocinyumfwika kweenda muluundu lwamu Africa, cimwi ciindi ndakalinga kwiinda mutushila mwakalinga bwiisu bulaamfu alimwi amatipa. Pamushi pamwi, ndakanyumfwabo nkuku ya twaana yalila mashiku munshi mwabulo mpondakalinga kulete. Teshi nkalubewo inkuku ilya mboyakampatamuna mutulo akulengesha ayi mbuke kabutana kuca. Nciibaluka mbotwakalinga kusangalala kubandika makani amu Baibo abamakwesu katushiite kumulilo mashiku.

Lipenshi linene ndyetwakacana, mbantu bakalinga kubeca ayi Mbakamboni bakwe Yehova, sombi tabakalinga bakamboni, bakalinga kuliita ayi ba Kitawala. * Bamwi bakalinga kubombekwa akuba bamanene mulibungano. Buunji bwa bantu aba bakalinga anga ‘ngamabwe ayubite’ mulibungano, nacibi boobo bamakwesu abenankashi bashomeka tabakwe kucenjeekwa abantu aba. (Judi 12) Mukuya kwaciindi, Yehova wakabapyangaamo boonse mumabungano, lyalo bantu baanji bakesa mucancine.

Mu 1971, bakantuma kuya mukusebensela ku ofesi yamusampi kutauni ya Kinshasa, uko nkobakampa ncito shipusenepusene mbuli kutuma akutambula makalata, kunooda mabuku, anciito shimwi shikumite ncito yakushimikila. Ndyendakalinga kusebensela ku Bethel, ndakeeya mbweenga twasebensa ncito yesu mucishi cinene, paciindi ndyekwatakalinga shintu shiinji shiyandika kwaamba ayi tusebense kabotu. Cimwi ciindi cakalinga kutola myeenshi, kwaamba ayi makalata ngotwatuma andeke aye ashike kumabungano. Kuswa mundeke, akalinga kulongelwa mumaato, pakalinga kwiinda nsondo kwaamba ayi akashiike, mukwiinga pamaanshi pakalinga shinkweewa shiinji, aboobo bwaato bwakalinga kweenda paniini. Nacibi boobo, bamakwesu baku Congo bakancafwa kushiba nsheenga ndaciita na ndacana mapensho mbuli aaya.

Ndakakankamana abuumbi kubona bamakwesu mbobakacikonsha kubamba kubungana kunene, nabi kwaamba ayi tatwakalinga kucitewo maali aanji. Bakayaka pulatifomu ya bulongo, akubika bwiisu mbuli lubumbu, bumwi panshi pakukala. Bakalinga kupanga twaanda kusebensesha shisamu sha ntele akufwekawo mpasa paciluli. Alimwi bakalinga kupopa kusebensesha tusamu tuniini niini twakubesa. Lyoonse ndakalinga kukankamana amaano bamakwesu abenankashi ngobakalinga kusebensesha kwaamba ayi incito ikumanishikwe. Ndakalinga kubasuni abuumbi. Ndakabayeeya abuumbi ndyebakantuma kumusena kumwi!

MBONDAKASEBENSA KU KENYA

Mu 1974, bakantuma ku ofesi yamusampi mutauni ya Nairobi, kucishi ca Kenya. Kwakalinga ncito abuumbi mukwiinga musampi waku Kenya wakalinga kucafwilisha ncito yakushimikila mushishi 10 shakalinga pafwiifwi, mumwi incito moyakakashikwa. Liinji bakalinga kuntuma kuya mukufwakashila shishi ishi, bunene bunene kucishi ca Ethiopia. Paciindi ici bamakwesu bakalinga kupenshekwa abuumbi akwiinda mumapensho anene mucishi ici. Bamwi bakalinga kuumwa abuumbi akubikwa mujeele; bamwi bakalinga kucaikwa. Nacibi boobo bakacikonsha kuliyumya mukwiinga bakalinga kucite bushicibusa bubotu a Yehova alimwi bakalinga kunyumfwana pakati kabo.

Mu 1980, buumi bwangu bwakacinja ndyendakeeba ba Gail Matheson, kumishaabo ku Canada, alimwi twakalinga pomwi mucikolo ca Gilyadi. Twakalinga kubandikishanya kwiinda mukulembelana makalata. Ba Gail bakalinga kusebensa mbuli ba mishonali kucishi ca Bolivia. Twakesa twakumana alimwi kundabala ya New York pesule lya myaaka 12. Tapana kwiinda ciindi cilaamfu, twakeebana ku Kenya. Ndamulumba abuumbi Gail mukwiinga ngumuntu ubona shintu bweenka mbuli Yehova mbwashibona alimwi ngumuntu utalili shiinji. Alancafwa abuumbi alimwi ngoshicibusa wangu ngoonsuni.

Mu 1986, nebo aba Gail bakatutuma muncito yakufwakashila mabungano akusebensa mu Komiti Yamusampi. Muncito iyi twakalinga kufwakashila shishi shiinji shakalinga kutanjililwa amusampi waku Kenya.

Ndyendakalinga kwaamba likani pakubungana kunene mucishi ca Asmara, mu 1992

Lyoonse ndanyumfwa kabotu na ndeebaluka mbotwakabamba kubungana kunene mucishi ca Asmara (ku Eritrea) mu 1992 incito yesu kaitana kukashikwa mucishi cilya. Cakabica ncakwaamba ayi, twakacanabo caanda comwi pa faamu catakalinga kuboneka kabotu mukati. Bushiku bwakubungana ndyebwakashika, ndakakankamana abuumbi kubona bamakwesu mbobakaalula caanda ici catakalinga kuboneka kabotu, kuba musena weelela kulambilawo Yehova. Mikwashi iinji bakaleta shisani akufweka kabotu kabotu lubasu luli loonse lwatakalinga kuboneka kabotu lwa caanda ici. Twakasangalala abuumbi akubungana kulya alimwi soonse pomwi sotwakacanikaako twakalinga 1,279.

Incito yakufwakashila mabungano yakaalula buumi bwesu abuumbi, mukwiinga nsondo ili yoonse twakalinga kukala mumaanda apusenepusene. Paciindi cimwi twakekalaawo muŋanda inene ibotu abuumbi yakalinga pafwiifwi alweenge lunene; alimwi paciindi cimwi twakekalaawo mukaanda kaniini kamasenke, acaalo cimbushu cakalinga kulaale mamita 100. Nacibi boobo twakalinga kubikila maano abuumbi kububotu mbotwakalinga kucana ndyetwakalinga kushimikila pomwi abapainiya abeshikushimikila basebensa cankusu. Bakatutuma kumusena kumwi, aboobo cakalinga ciindi alimwi ca kushiya beshicibusa mbotwakalinga kusuni alimwi mbweshi tukayeeye abuumbi.

SHOOLWE NSHOTWAKACANA KU ETHIOPIA

Kumamanino amyaaka yamuma 1980 akumatalikilo kwa myaaka yamuma 1990, incito yesu yakasuminishikwa alimwi mushishi shakalinga kutanjililwa amusampi waku Kenya. Aboobo kwakaba kupaansanya musampi akuyaka ma ofesi mushishi ishi. Mu 1993, bakatutuma kuya mukusebensela kuma ofesi amutauni ya Addis Ababa, mucishi ca Ethiopia, incito yesu kale kale nkoyakalinga kucitwa mubushishi kwa myaaka iinji, ano paciindi ici incito yesu kaili yasuminishikwa.

Ndyendakalinga muncito yakufwakashila mabungano mumishi yakucishi ca Ethiopia, mu 1996

Yehova wakacafwa bamakwesu kusebensa kabotu abuumbi incito yakushimikila ku Ethiopia. Bamakwesu abenankashi baanji bakatalika bupainiya. Kuswabo mu 2012, beshikushimikila baanji balasebensaako bupainiya mwaaka uli woonse. Kwiilikaawo, bamakwesu baanji bakeenda mushikolo shakwiiya Baibo, alimwi Maanda a Bwaami eendilila 120 akayakwa. Mu 2004 mukwashi wa Bethel wakalongela kumaanda ngobakayaka conoono, alimwi pamusena weenka uyo bakayakawo aŊanda Yakubungana Kunene.

Kwa myaaka iinji, nebo aba Gail twaba abeshicibusa baanji pakati ka bamakwesu abenankashi ku Ethiopia. Tulibasuni abuumbi mukwiinga balicite nkumbu alusuno. Pacecino ciindi buumi bwesu mbwa kuciswa ciswa, aboobo bakatutuma ku musampi wa Central Europe. Nabi kwaamba ayi akwalo kuno balatulama calusuno, tulabayeeya abuumbi bamakwesu abenankashi baku Ethiopia.

YEHOVA NGOWAKALENGESHA AYI SHIKOMENE

Twakabonaako Yehova mbwakacafwa kwaamba ayi incito yakwe ikomene. (1 Koli. 3:6, 9) Kucakubonenaako, ciindi cakutaanguna ndyendakashimikila bantu bakalinga kusebensa mu maini ku Congo, abo bakaswa kucishi ca Rwanda, mucishi ca Rwanda tamwakalingaawo shikushimikila nabi womwi. Ano pacecino ciindi kuli bamakwesu abenankashi beendilila 30,000 mucishi coonse ca Rwanda. Mu 1967, beshikushimikila ku Congo (Kinshasa) bakalinga kushika cakuma 6,000. Ano pacecino ciindi beshikushimikila batooshika kuma 230,000, alimwi bantu beendilila miliyoni yomwi bakacanikaako ku Ciibalusho mumwaaka wa 2018. Shishi shoonse shakalinga kutanjililwa amusampi waku Kenya kale kale, namba ya beshikushimikila itokwiindilila 100,000 kuya panembo.

Peenda myaaka iindilila 50, kuswa ciindi Yehova ndyaakasebensesha bamakwesu bapusenepusene kuncafwa kutalika ncito yaciindi coonse. Nabi kwaamba ayi insoni shangu tashina kumaninina, ndeeya kushoma muli Yehova cakumaninina. Buumi mbondakeendaamo ndyetwakalinga kusebensela mu Africa, bwancafwa kuba muntu ukalika moyo alimwi akukala buumi bwakutalila shiinji. Nebo abakaangu ba Gail tulibasuni abuumbi bamakwesu abenankashi bacite mushimu wakutambula beensu, beshi kuliyumya mumapensho, akushoma muli Yehova. Ndalumba abuumbi na ndayeeya Yehova mbwatutondesha nkumbu. Ncakwiila, Yehova wakampa shoolwe shiinji abuumbi kwiinda nshendakalinga kulangila.—Kulu. 37:4.

^ par. 11 Iyo yakesa mukutalika kwiitwa ayi Incito Yesu ya Bwaami, pacecino ciindi Kabuku Kamabungano Abuumi bwa Bwineklistu Anciito Yesu.

^ par. 23 Liswi lyakwaamba ayi “Kitawala” lyakaswa kuliswi lyamuci Swahili lisansulula “kulyatilila bamwi, kwaambila bamwi shakucita, na kweendelesha.” Likoto ili lyakalinga likoto liyuminisha shimpamya sha cishi, aboobo lyakalinga kusuni lwaanguluko kuswa kucishi ca Belgium, ico cakalinga kweendelesha cishi ca Congo paciindi ici. Ba Kitawala bakalinga kubwesa, kwiiya, akwaabila mabuku aBakamboni bakwe Yehova akuyuminisha njiisho shipusene a Baibo nshoiisha kwaamba ayi bayuminishe maano abo ashimpamya sha cishi, tunshiya nshiya, abuumi bwakucita bulale.