Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

“Kupetulula” Libuku Lyakale Kale

“Kupetulula” Libuku Lyakale Kale

Libuku lya Ein Gedi talyakalinga kukonsheka kubelengwa kuswa ciindi ndyebakalicana mu 1970. Mashini iitwa ayi 3-D scanner yakatondesha ayi libuku ili lilicite cipansha ca libuku lya Bene Lefi, apo palembetwe aliina lyakwe Lesa

Mu 1970 abo beshikukaba shakukaba bakacana libuku lyakale kale lyakalinga kupite, pamusena wiitwa ayi Ein Gedi, kucishi ca Israel, kufwiifwi alubasu lwakumbo kwa Lweenge lwa Dead Sea. Bakacana libuku ili ndyebakalinga kukaba pakalinga sunagogi, yakatentwa mushi ndyewakanyonyoolwa, mpashi cakuma 500 na 550 C.E. Mukwiinga libuku ili lyakapya, shakalembwawo tashakalinga kuboneka kabotu alimwi bakaalilwa akulipetulula kuloonda ayi inga lyanyonyooka. Nacibo boobo, bakasebensesha mashini iitwa ayi 3-D scanner, kwaamba ayi babone shakalinga kulembetwe mulibuku ili. Alimwi kwiinda mukusebensesha kompyuta icite pulogilamu imwi ipya bakacikonsha kubelenga shakalinga kulembetwe mulibuku ili.

Ino nshiinshi shakalinga kulembetwe mulibuku ili? Mwakalinga kulembetwe makani amu Baibo. Lubasu ndobakacikonsha kubelenga lwakalinga kulembetwe mavesi akutaanguna amulibuku lya Bene Lefi. Mavesi ayo alilembetwe aliina lyakwe Lesa muci Ebulu, lilembetwe mumabala ngobeeta ayi Tetragrammaton. Libuku ili mpashi bakalicana pakati ka mwaaka wa 50 na 400 C.E. kusansulula kwaamba ayi ndyelibuku lyamu Baibo lyamuci Ebulu lyakale kale abuumbi ndyebakacana kuswa ciindi ndyebakacana manyusikiliputi ngobeeta ayi Qumran. Gil Zohar wakalemba mu nyunshipepala iitwa ayi The Jerusalem Post ayi; “kabatana kucana libuku lyakale kale lya Ein Gedi ilyo licite cipansha ca libuku lya Bene Lefi, “ “pakeenda myaaka 1,000 kwaamba ayi bese bacane mabuku aamwi akale kale mulweenge lwa Dead Sea (mpashi kuswa mu mwaaka wa 100 Yesu kaatana kusa pacishi ca panshi) lyalo ndyebakesa mukucana aamwi ngobeeta ayi Aleppo Codex. (mpashi mumwaaka wa 930 Yesu kaali waboolela kale kwiculu) Kweelana abakeeya abuumbi, libuku ili lilatondesha kwaamba ayi mumanyusikiliputi eetwa ayi Masoretic umo mulembetwe Milawo yakwe Mose taakwe kucinja nabi peenda myaaka iinji, alimwi kulubya nkobakacita abo bakalinga kukopolola takukwe kwaalula shakalinga kulembetwe mulibuku ili.