Amuye ku shebo

Amuye pa mitwi iliimo

DEA/G. Dagli Orti/De Agostini via Getty Images

Huldrych Zwingli Mbwaakalangoola Cancine Camu Baibo

Huldrych Zwingli Mbwaakalangoola Cancine Camu Baibo

 Munshiku shino, bantu baanji bamubupailishi basuni kushiba cancine, inga beelesha kubona na nshobashoma shileendelana a Baibo nshoiisha nabi sobwe. Sombi ubu teshi mbocakalinga mumyaaka yamuma 1500. Ino nceebonshi? Nceebo cakwaamba ayi bantu baanji tabakalinga kuciteewo Baibo mumushobo wabo. Aboobo mbantu baniinibo bakalinga kuya kubupailishi bakalinga kucikonsha kweelanya nshobakalinga kwiiya ku bupailishi na ncakwiila shileendelana a Baibo nshoyaamba. Alimwi bamatanjilili babupailishi tabakalinga kubacafwa bunene bantu ba mubupailishi bwabo. Libuku liitwa ayi History of the Christian Church lyakaamba ayi: “Bupailishi bwaci Katolika ku Switzerland tabwakalinga kabotu. Bamatanjilili babupailishi taakuwo nshobakalinga kucishi, bakalinga kushoma shakubeca, alimwi bakalinga kucita shintu shibiibi.”

 Paciindi ici, Huldrych Zwingli wakatalika kulangoola cancine camu Baibo. Ino nshiinshi nshaakacana? Ino wakacita buyani kwaamba ayi alwiiteko bamwi nshakeeya? Alimwi ino nshiinshi nsheenga tweeya kuswa kushintu nshaakacita anshakalinga kushoma?

Zwingli Mbwaakatalika Kulangoola Cancine

 Zwingli ndyaakalinga mwanike, wakalinga kusuni kuba mupailishi mubupailishi bwaci Katolika. Bweenka mbuli bantu bamwi bakalinga kwiiya shabupailishi paciindi cilya, Zwingli wakalinga kweelete kwiiya busongo bwa buntu, milawo njobakalinga kukonkela mubupailishi, alimwi amakani ngobakalemba bantu bakalinga kwiitwa ayi “Church Fathers.” Sombi tabakalinga kwiiyawo makani amu Baibo.

 Ino cakalinga buyani kwaamba ayi Zwingli atalike kushiba cancine camu Baibo? Ndyaakalinga ku yunivesiti mu tauni ya Basel ku Switzerland, wakalinga kucanikaako Thomas Wyttenbach ndyaakalinga kwiisha, uyo wakalinga kwaamba ayi beshibupailishi tabakalinga kucita kabotu kulipilisha maali muntu na wacita cilubo. a Libuku liitwa ayi Zwingli—God’s Armed Prophet, lyakaamba ayi Zwingli “wakeeya kuswa kuli [Wyttenbach] ayi Yesu wakaaba buumi bwakwe linkanda lyomwibo kwaamba ayi tulekelelwe shibiibi shesu.” (1 Pita 3:18) Zwingli ndyaakanyumfwishisha ayi mulambu wakwe Yesu weenkabo ngoopa kwaamba ayi cikonsheke kulekelelwa shibiibi shesu, wakakaka njiisho ya bamatanjilili babupailishi yakwaamba ayi muntu inga bamulekelela shibiibi shakwe na wabapa maali. (Milimo 8:20) Nacibi boobo, Zwingli wakatolelela kwiiya shabupailishi alimwi ndyaakalinga kucite myaaka 22, wakaba pasita mubupailishi bwaci Katolika.

 Zwingli ndyaakalinga kucite myaaka yamuma 20, wakalinga kuliisha ciGiliki kwaamba ayi anoonyumfwishisha makani alembetwe mulubasu pacecino ciindi ndotwiita ayi Cipangano Cipya. Alimwi wakeeya amakani ngaakalemba Erasmus akushiba ayi Yesu ngo Shikwiimikana Pakati kakwe Lesa abantu eenkabo, bweenka Baibo mboyaamba. (1 Timoti 2:5) Zwingli ndyaakashiba makani aya, wakatalika kutonsha njiisho yaci Katolika yakwaamba ayi muntu inga wabandika a Lesa kwiinda mubantu bamwi babonwa ayi balisalalite.

 Zwingli ndyaakalinga kucite myaaka 30, wakeendaawo kweelesha cankusu kulangoola cancine. Nacibi boobo, paciindi ici wakalinga kusebensa ambuli mupailishi wa likoto lya bamasoja munkondo shiinji bantu nshobakalwana ku Europe kwaamba ayi batalike kweendelesha cishi ca Italy. Munkondo yakalingaako mu 1515 kumusena wakalinga kwiitwa ayi Marignano, wakabona ba Katolika baanji abuumbi kabacaikwa kuba Katolikanyinaabo. Ndyepakeendabo myaaka iniini, Zwingli wakakopolola Malembo amu ciGiliki aanji kumaansabo, alimwi aanji wakalinga kwaaibaluka. Kusa mukushika mu 1519, wakalinga kukala mu tauni iitwa ayi Zurich mu Switzerland, umo mwakalinga beshimapolitiki bakalinga kuyuminisha bantu kukonkela miyeeyo yabo. Ndyaakalinga kukala mutauni iyi, mukuya kwaciindi wakesa mukushoma ayi beshibupailishi balyeelete kucileka kwiisha makani ali woonse ateendelani a Baibo nshoyaamba. Ano ino wakacita buyani kwaamba ayi acafwe bamwi kutalika kushoma boobo?

“Tatuna Kunyumfwawo Kale Kwiisha Kwamushobo Uyu”

 Zwingli wakalinga kushoma ayi bantu inga bacileka kushoma njiisho shabupailishi shakubeca, na banyumfwa cancine camu Baibo. Aboobo ndyaakaba mupailishi muceeci ya Grossmünster iyo yakalinga kupukite abuumbi mutauni ya Zurich, wakatalika kwiisha bantu munshila yakabakankamika: Taakalinga kubelengaawo libuku lyamu ciLatin lyakalinga kwiitwa ayi lectionary b ilyo bamatanjilili babupailishi ndyobakalinga kubelengela bantu kwamyaaka iinji. Muciindi cakucita boobo, wakatalika kwiisha bantu kusebensesha Baibo. Wakalinga kubaiisha capita yomwi ayomwi, kuswa kumatalikilo kushika kumamanino. Muciindi cakusansulula Malembo kusebensesha makani ngobakalemba bantu bakalinga kwiitwa ayi Church Fathers, wakalinga kuleka Malembo eene kwaamba ayi alisansulule. Wakalinga kucita boobo kwiinda mukusebensesha mbasu shimwi shamu Baibo shuubu kunyumfwishisha, kusansulula mbasu shiyumu kunyumfwishisha.​—2 Timoti 3:16.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Ceeci ya Grossmünster mutauni ya Zurich

 Zwingli ndyaakalinga kwiisha, wakacafwa bantu kushiba ayi Baibo inga yabacafwa mubuumi bwabo. Wakalinga kusebensesha Baibo kwiisha bantu njiisho shaamba pamakani akulilemeka, kubaiisha ayi tabakalinga kweelete kunolambila Maliya banyina Yesu, kupaila ku bantu babonwa ayi balisalalite, kulipilisha maali bantu kwaamba ayi balekelelwe shibiibi shabo alimwi ayi bamatanjilili babupailishi bakalinga kucita shintu shibiibi. Ino bantu bakacita buyani? Pesule lya kwiisha bantu ciindi cakutaanguna, bamwi bakaamba ayi: “Tatuna kunyumfwawo kale kwiisha kwamushobo uyu.” Alimwi muntu umwi wakeeya makani akale kale wakaamba pa ba Katolika bakalinga kukutika kuli Zwingli ayi: “Abo bakalinga bacileka kuya kuceeci ceebo ca kucimwa mibo ya bamatanjilili babupailishi ashintu shibiibi nshobakalinga kucita, bakatalika alimwi kuya kuceeci.”

 Mu 1522, bamatanjilili babupailishi bakeelesha kupa kwaamba ayi beshimapolitiki ba mutauni ya Zurich bakashe bantu kucileka kucita cili coonse cakalinga kupusene anshobakalinga kushoma mubupailishi bwabo. Aboobo Zwingli bakamupa mulandu wa kwiisha bantu shipusene anshobakalinga kushoma. Wakakaka kucileka kushoma nshakeeya mu Baibo, aboobo wakasalawo kucileka kuba mupailishi waba Katolika.

Ino Nshiinshi Zwingli Nshaakacita?

 Nabi kwaamba ayi Zwingli taakwe kutolelela kuba mupailishi, wakatolelela kwiishako bamwi akweelesha kubacafwa kushoma nshaakalinga kushoma. Wakapuka abuumbi ceebo ca kwiisha kwakwe alimwi ici cakapa kwaamba ayi beshimapolitiki ba mutauni ya Zurich banonyumfwila nsheenga waamba. Ceebo cakwaamba ayi beshimapolitiki bakalinga kumunyumfwila, wakeelesha kwaalula shintu beshibupailishi nshobakalinga kucita mu Zurich. Kucakubonenaako, mu 1523 wakapa kwaamba ayi beendeleshi bamumfulumeende banookasha njiisho ili yoonse iteendelani a Baibo nshoyaamba. Mu 1524, wakapa kwaamba ayi babike mulawo wakukasha bantu kulambila shibumbwabumbwa. Alimwi beendeleshi bamumfulumeende, bantu bakalinga kulubasu lwakwe Zwingli kwiilikaawo abantu bamwi, bakasebensela pomwi kunyonyoola shipaililo, shibumbwabumbwa, shikope alimwi ashintu shimwi bantu nshobakalinga kulambila. Libuku liitwa ayi Zwingli—God’s Armed Prophet lyakaamba ayi: “Kwiilika pakubwesa shintu shakalinga mumaceeci bantu bakalinga kwiitwa ayi Vikings nkobakacita, bamu maceeci akalinga kulubasu lwa kumbo tabana kunyonyokelwaawo kale shintu munshila ya mushobo uyu kubantu bakalinga kucitebo luyaando lwa kushinyonyoola.” Kusa mukushika mu 1525, wakapa kwaamba ayi beendeleshi bamumfulumeende baalule maceeci amaanda amwi abupailishi kuba shipatela akusuminisha bantu bamupailishi kweeba na kweebwa, abo bakalinga basalawo kutaba mucikwati. Alimwi wakaamba ayi kusekelela nkobeeta ayi Maasi kumane, lyalo bantu banocitabo kusekelela uku munshila yuubu kweelana a Baibo nshoyaamba. (1 Bene Kolinto 11:23-25) Bakeeya makani akale kale balaamba ayi Zwingli nshaakacita shakapa kwaamba ayi bamatanjilili babupailishi abeendeleshi basebensele pomwi, alimwi shakapa kwaamba ayi shintu shaalulwe mubupailishi bwaci Katolika alimwi kupangwe bupailishi bupya bwaci Protestant.

Baibo ya Zurich yamu 1536, ku Maofesi Anene a Bakamboni Bakwe Yehova ku Warwick, mu New York

 Incito iyandika abuumbi Zwingli njaakacita, nkusansulula Baibo. Mumyaaka yamuma 1520, wakasebensela pomwi alikoto lya bantu beeite abuumbi kusansulula Baibo kusebensesha nshila yuubu. Bakalinga kubelenga vesi yomwi ayomwi kuswa mu ciEbulu amu ciGiliki alimwi amuma Baibo amwi bantu ngobakalinga kushoma, kwiilikaawo a Septuagint yamu ciGiliki alimwi a Baibo ya Latin Vulgate. Lyalo bakalinga kubandika vesi iyo ncoitosansulula akulemba makani ngeenga basuminishanya pa vesi iyo. Incito njobakasebensa yakusansulula Maswi akwe Lesa yakapa kwaamba ayi mu 1531 babaambe Baibo ya Zurich.

 Zwingli alyeelete wakalinga kusuni kushiba kabotu cancine camu Baibo, sombi alimwi wakalinga muntu utakutiki kumiyeeyo ya bamwi alimwi mukali. Kucakubonenaako, mu 1525 wakaabanamo lubasu ba mubupailishi bwaci Anabaptists ndyebakalinga koomboloshekwa, abo bakalinga kushoma ayi baana tabeelete kubombekwa mubupusano a Zwingli nshaakalinga kushoma. Baku kooti ndyebakabika mulawo wakucaya muntu uli woonse weenga watolelela kukaka ayi baana tabeelete kubombekwa, Zwingli taakwe kwaamba ayi mulawo uyo taubete kabotu. Alimwi wakayuminisha bamatanjilili ba beshimapolitiki kusebensesha bamasoja kukakatisha bamwi kwaamba ayi batalike kushoma nshaakalinga kushoma. Nacibi boobo, mumisena iinji yamu Switzerland umo mwakalinga ba Katolika bashupite, bakakaka kushoma njiisho shakwe Zwingli. Ici cakapa kwaamba ayi kubuke nkondo mucishi. Zwingli wakaya ku nkondo abamasoja bamwi baku Zurich, uko nkwaakaya mukucaikwa kaacite myaaka 47.

Bantu Nshobeebaluka Pali Zwingli

 Ncakutatoonsha kwaamba ayi Huldrych Zwingli wakacita shintu shimwi shakapa kwaamba ayi shintu shaaluke, nabi kwaamba ayi taakalinga kupukite bunene mbuli bwakalinga kupukite Martin Luther a John Calvin abo bakaalula shintu mubupailishi bwaci Protestant. Zwingli wakakaka njiisho shiinji nshobakalinga kwiisha mubupailishi bwaci Katolika kwiinda mbwaakacita Luther. Alimwi Zwingli nshaakacita shakapa kwaamba ayi cibe cuubu bantu kusumina njiisho shakwe Calvin. Aboobo Zwingli aleetwa ayi Muntu Watatu wakaalula shintu mubupailishi.

 Zwingli nshaakacita shakapa kwaamba ayi muswe shibotu ashibiibi. Wakaabanamo lubasu abuumbi mushamapolitiki asha nkondo kwaamba ayi bantu batalike kushoma nshaakalinga kushoma. Ndyaakacita boobo, wakaalilwa kukonkela cakubonenaako cakwe Yesu Klistu uyo wakakaka kwaabanamo lubasu mushamapolitiki alimwi wakalinga kwiisha bashikwiiya bakwe kusuna balwani babo kuteshi kubacaya.​—Mateyo 5:43, 44; Joni 6:14, 15.

 Nacibi boobo, Zwingli wakalinga kwiiya Baibo cakubikila maano alimwi wakalinga kushinishite kulwiitako bamwi nshakeeya. Wakacana makani aanji ancine amu Baibo alimwi wakacafwa bamwi kucita boobo.

a Na muntu wacita cilubo, bamatanjilili babupailishi bakalinga kwaamba maswi amwi balo ngobakalinga kuyeeya ayi alaakupa kwaamba ayi muntu uyo akapenshekwebo paniini nabi kutapenshekwaawo kumusena kumwi pesule lyakufwa.

b Lectionary ndibuku muli mavesi amu Baibo akasalwa, ayo bantu ngobabelenga mwaaka amwaaka.