Awˬ lawn awˬ tanˇ hkʼa gaˬ hteˇ lehˍ kʼai tuˬ

Awˬ hkʼaˇ lonˉ maˬ teˇ hpaˍ cawˬ taˍ ve liꞈ mehˆ hpfuhˇ lo hteˇ lehˍ kʼai tuˬ

Nawˬ shiˍ˗aˬ laˇ?

Nawˬ shiˍ˗aˬ laˇ?

Mawˍdaˍkehˇ awˬ tehˬ a shaꞈ teꞈ chehˇ jaw ve laˇ?

Yuˇdaꞈ chaw hawˉ hkʼaˆ Mawˍdaˍkehˇ meh ve teˇ gʼaˇ Iˉsaˍtaˆ liꞈ hkʼaw yawˇ lehˬ a yeˇ uiˍ jaˇ ve awˬ vuiˬ cawˬ ve htaꞈ kʼoˆ taˍ ve yoˬ. Yawˇ Yuˇdaꞈ chaw hpehꞈ leh Paˇshaˇ mvuhˇ miˬ lo chehˇ leh jawˇ mawˇ Aˍshaˍruˆ ve hawˉ yehˬ hkʼaw kanˉ te chehˇ ve yoˬ. Chi lehˬ 496 hkʼawꞈ B.C.E. htaˇ tanˬ uˉ peunˍ ve yoˬ. (Chi beuꞈ teˇ˗co jawˇ mawˇ She˗sheˆ awˉ lawˉ teˇ gʼaˇ hpehꞈ ve tehꞈ shiˍ ve yoˬ.) Haˍmanˍ jawˇ mawˇ htaꞈ tiˇ pehˍ tuˬ awˬ hkʼaˇ gu chehˇ ve htaꞈ Mawˍdaˍkehˇ tawˍ piˇ ve yoˬ. Hkʼe te lehˬ, mvuhˇ miˬ yaˇ gʼa shiˍ tuˬ jawˇ mawˇ chi teˇ gʼaˇ yawˇ htaꞈ chiˇ uiˍ chiˇ mvuh piˇ ve yoˬ. Yuˇdaꞈ chaw leh Mawˍdaˍkehˇ ve canˇ paˍ Haˍmanˍ suh peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, jawˇ mawˇ lonˉ lehˬ Mawˍdaˍkehˇ htaꞈ yawˇ awˬ hawˉ lo ve teˇ gʼaˇ te tcuh ve yoˬ. Aˉ yaˇ chi ve lehˬ Mawˍdaˍkehˇ Paˇshaˇ mvuhˇ miˬ lo chehˇ ve Yuˇdaꞈ chaw ve awˬ ceuˬ awˬ hkʼaˇ htaꞈ maˇ gʼa tiˇ pehˍ tuˬ yawˇ awˬ liˇ teh piˇ gʼa ve yoˬ.—Iˉsaˍtaˆ 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Teˇ co˗e peuˬ teˇ co˗e chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ laiˉ gʼaˇ kʼoˆ ve, Iˉsaˍtaˆ ve liꞈ lehˬ a ponˬ hkʼe ceh hpehꞈ leh Mawˍdaˍkehˇ kaꞈ a shaꞈ maˇ teꞈ chehˇ jaw. Yaꞈ hkʼaˇ, 1941 hkʼawꞈ gaˬ leh mawˇ awˬ piˍ htaꞈ chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ laiˉ gʼaˇ Liꞈ hpu hkʼaw hawˍ daꞈ ve shaˉ hkiˆ teˇ maˬ hpfuhˆ mawˬ ve yoˬ. Yawˇ hui aˬ htoꞈ ma htaꞈ hpfuhˆ mawˬ ve le?

Chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ laiˉ gʼaˇ Paˇshaˇ mvuhˇ miˬ ve liꞈ mehˆ cuˍ dawˆ tuˬ ve sho htaꞈ mawˬ ve yoˬ. Chi ve hkʼaw hawˉ hkʼaˆ teˇ gʼaˇ Ma˗du˗hkan meh ve htaꞈ gʼa mawˬ ve yoˬ. Yawˇ Suˇsanˍ venˇ hkʼaw kanˉ nyi paˍ awˬ hoˉ hpehꞈ leh ceˇ leˇ kaꞈ te ve yoˬ hehˉ. Teˇ co˗e peuˬ teˇ co˗e chaˬ nyi paˍ A˗hton U˗naˇ kʼoˆ ve, cuˍ dawˆ tuˬ sho hkʼaw ve liꞈ mehˆ lehˬ “oˇ ve teˇ yanˇ hkʼaw shaˉ hkiˆ awˉ lawˉ teˇ maˬ hpehꞈ leh teˇ maˬ ceh tiˉ cawˬ ve yoˬ. Chi lehˬ Mawˍdaˍkehˇ htaꞈ kʼoˆ taˍ ve yoˬ. Leh chi Liꞈ hpu hkʼaw yuˬ laˬ taˍ ve maˇ heˆ awˬ kaˍ awˬ nu yuˬ laˬ taˍ ve yoˬ.”

A˗hton U˗naˇ kʼoˆ laˇ taˍ ve awˬ lawn htaꞈ tanˬ leh cuˇ yiˍ cawˬ paˍ laiˉ gʼaˇ lehˬ Paˇshaˇ ve tawˇ hkawˇ cuˍ dawˆ tuˬ ve sho liꞈ mehˆ hkʼaw ve awˬ lawn laiˉ hinˉ maˬ yuˬ tawˆ ve yoˬ. Oˇ ve hkʼaw ve teˇ maˬ lehˬ Hpeu˗se˗po˗liˆ venˇ hkʼaw lo laˬ ve jeꞈ baˉ teˇ maˬ hpehꞈ leh awˬ nu ve laiˉ maˬ lehˬ jawˇ mawˇ ve mawˇ gʼawˆ teh kuiˬ lanˇ venˇ paˆ˗a ve paˇ lo jeꞈ baˉ laiˉ kaꞈ mawˬ ve yoˬ. Jeꞈ baˉ chi ve lehˬ, jawˇ mawˇ She˗sheˆ awˉ lawˉ teˇ gʼaˇ uˉ peunˍ ve awˬ co˗e htaˇ hpehꞈ ve yoˬ. Jeꞈ baˉ chi ve hkʼaw Eˇlanˍ ve chaw ceuˬ tawˇ hkawˇ ve liꞈ bvuhꞈ taˍ ve yoˬ. Liꞈ chi ve hkʼaw chaw laiˉ gʼaˇ ve awˬ meh lehˬ, Iˉsaˍtaˆ ve liꞈ hkʼaw ve chaw laiˉ gʼaˇ ve awˬ meh htaꞈ shuˍ daꞈ ve yoˬ. a

Mawˍdaˍkehˇ (Ma˗du˗hkan) Paˇshaˇ ve tawˇ hkawˇ cuˍ dawˆ tuˬ sho hkʼaw liꞈ mehˆ bvuhꞈ taˍ ve

Hpeu˗se˗po˗liˆ venˇ lo ve jeꞈ baˉ laiˉ baˉ hkʼaw Ma˗du˗hkan ve awˬ meh htaꞈ kʼoˆ taˍ ve yoˬ. Jawˇ mawˇ She˗sheˆ awˉ lawˉ teˇ gʼaˇ uˉ peunˍ ve awˬ co˗e htaˇ, yawˇ lehˬ Suˇsanˍ venˇ lo ve jawˇ mawˇ ve hawˉ yehˬ hkʼaw ceˇ leˇ te ve yoˬ. Jeꞈ baˉ teˇ baˉ hkʼaw bvuhꞈ taˍ ve, Ma˗du˗hkan lehˬ liꞈ yuˬ tawˆ paˍ kaꞈ hpehꞈ ve yoˬ. Awˬ lawn chi ve lehˬ Liꞈ hpu hkʼaw Mawˍdaˍkehˇ htaꞈ hawˍ daꞈ ve yoˬ. Mawˍdaˍkehˇ lehˬ jawˇ mawˇ Aˍshaˍruˆ ve hawˉ yehˬ hkʼaw kanˉ te chehˇ ve yoˬ. (Jawˇ mawˇ She˗sheˆ awˉ lawˉ teˇ gʼaˇ) Yawˇ lehˬ 2 chaw ceuˬ tawˇ hkawˇ yaw gʼa ve yoˬ. Mawˍdaˍkehˇ lehˬ Suˇsanˍ lanˇ venˇ yehˬ miˉ hpeꞈ lo hkʼaˬ htaˆ kaꞈ shaw chehˇ ve yoˬ. (Iˉsaˍtaˆ 2:19, 21; 3:3) Lanˇ venˇ chi ve yehˬ lonˉ hkʼa shuˍ uiˍ jaˇ leh oˇ kaˬ lo jawˇ mawˇ ve kanˉ te paˍ kanˉ te chehˇ ve yoˬ.

Jeꞈ baˉ hkʼaw Ma˗du˗hkan ve awˬ lawn kʼoˆ taˍ ve, leh Liꞈ hpu hkʼaw Mawˍdaˍkehˇ ve awˬ lawn kʼoˆ taˍ ve htaꞈ laiˉ ceuˬ hawˍ daꞈ ve chi lehˬ anˇ lawꞈ lawꞈ hpehꞈ ve yoˬ. Yawˇ hui teˇ co˗e hkʼaw ceh tiˉ a shaꞈ teꞈ chehˇ ve, chehˇ kuiˬ awˬ ti teˇ kaˬ ceh tiˉ chehˇ ve, aˉ yaˇ leh awˬ vuiˬ hkʼa shuˍ cawˬ ve kanˉ te ve yoˬ. Awˬ ceuˬ chi ve hkʼa peu˗eˬ htaꞈ gʼa mawˬ htaˇ, Ma˗du˗hkan lehˬ Iˉsaˍtaˆ liꞈ hkʼaw ve Mawˍdaˍkehˇ htaꞈ kʼoˆ taˍ ve yoˬ hehˉ.

a 1992 hkʼawꞈ htaˇ, cuˇ yiˍ cawˬ paˍ Ehˆvi Ya˗ma˗u˗cheˆ Hpeu˗se˗po˗liˆ venˇ lo ve Jeꞈ baˉ hkʼaw ve awˬ meh teˇ hpaˍ bvuhꞈ taˍ ve awˬ lawn lehˬ, Iˉsaˍtaˆ liꞈ hkʼaw ve 10 gʼaˇ ve awˬ meh htaꞈ cawˇ daꞈ ve yoˬ.