Ngaˬ pa ngaˬ e 1920 hkʼawꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ yawˇ hui awˬ tehˬ ve htaꞈ henˇ ve yoˬ. Oˇ ve teˇ yanˇ yawˇ hui maˇ heuˆ daꞈ sheˍ. 1939 hkʼawꞈ htaˇ ngaˬ htaꞈ Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ lo paw ve yoˬ. Ngaˬ pa ngaˬ e geh ngaˬ yaˇ ehˉ htaˇ kaꞈ teˇ geh hpawnˬ daꞈ˗e ve yoˬ. Mvuhˇ hpeuꞈ haˉ hpawnˬ daꞈ ve hkʼaw Gʼuiˬ sha ve kanˉ te tuˬ liꞈ henˇ yaˇ ngaˬ kaꞈ te gaˇ ve pa taw liꞈ bvuhꞈ piˇ ve yoˬ. Ngaˬ awˉ lawˉ teˇ pawˆ liꞈ henˇ yaˇ te htaˇ a shaꞈ 6 hkʼawꞈ ceh sheˍ ve htaꞈ tawnˇ gʼa ve yoˬ. Hkʼe te leh i jaˇ sheˍ ve pa taw shaˍ bawehˇ aꞈ kehˉ mvuh tuˬ piˉ htawˆ hkʼoˆ gʼa huˉ ve yoˬ. Hkʼaˬ hkʼe hpawˇ nyi peu ve htawˇ, chaw mawˇ tiˉ mawˬ ve pa taw nyi ma veˆ jaˇ.

Hto toˇ˗e htaˇ kaꞈ ngaˬ pa liꞈ chi chiˉ˗ehꞈ bvuhꞈ laˇ leh ngaˬ yehˬ shehˍ hpaˇ htaꞈ piˇ ve yoˬ. Yehˬ shehˍ hpaˇ htaꞈ ngaˬ awˉ lawˉ teˇ pawˆ tawˇ yaw daꞈ htaˇ lehˬ ngaˬ 8 hkʼawꞈ ceh yoˬ. Liꞈ chi yehˬ shehˍ hpaˇ htaꞈ piˇ leh gʼaw peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, “Gʼuiˬ sha awˬ tehˬ hpehꞈ ve!” liꞈ kʼoˆ kʼawꞈ lawˬ laˇ ve yoˬ. Ngaˬ ha lehˬ jaˇ leh guiˇ kʼoꞈ˗e leh ngaˬ pa htaꞈ kʼoˆ ve yoˬ. Hto toˇ˗e ve leh hpawnˬ daꞈ˗e ve ngaˬ dawˇ cawˇ jaˇ. Chi lehˬ ngaˬ Gʼuiˬ sha ve kanˉ awˬ yanˇ hkʼa biˇ te gaˇ tuˬ te laˇ ve yoˬ.

Ngaˬ pa ngaˬ awˬ pon Shaw nyi kuiˬ Taꞈ yehˬ yuˬ laˇ ve peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, ngaˬ Liꞈ hpu gʼaw ve leh Shaw nyi kuiˬ Taꞈ yehˬ gʼaw ve kaꞈ dawˇ cawˇ jaˇ. Awˬ suhˉ laˬ ve teˇ pawˆ le le ngaˬ laꞈ haˆ gʼaw ve yoˬ. Ngaˬ Yaˬhoˉvaˬ htaꞈ hkʼa dehꞈ yonˍ la leh yawˇ htaꞈ awˬ to chiˇ aꞈ piˇ ve yoˬ.

Neuˇyawˆ venˇ lo 1950 hkʼawꞈ htaˇ hpawnˬ daꞈ lonˉ awˬ lawn lonˉ ma lehˬ Gʼuiˬ sha ve kanˉ hkʼaˇ hkʼaw uiˍ la mvuh la ve hpawnˬ lonˉ hkʼaw ngaˬ ve yehˬ kʼa teˇ geh kʼai ve yoˬ. Ha pa 8 maˬ 30 nyi shinˉ peuˬ 4 nyi hpawnˬ daꞈ lonˉ ve awˬ lawn lonˉ ma lehˬ “miˍshenˍnaˍliˍ ve awˬ nyi” yoˬ. Oˇ ve teˇ nyi hkʼaw awˬ viˉ awˬ nyi Hkeh˗re Baˍbeuˇ Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ tuˬ bon maˍ ve yoˬ. Peuꞈ hkʼawꞈ nawˉ, yawˇ Uˉ peunˍ ve Kawˍ miˍ tiˍ hkʼaw teˇ gʼaˇ hpehꞈ ve yoˬ. Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ  ve chaw htaꞈ na hkawˇ 2 maˬ na piˇ htaˇ ngaˬ kaꞈ tu huˉ leh “yoˬ!” tehꞈ hkʼawꞈ piˇ ve yoˬ. Oˇ ve teˇ yanˇ ngaˬ a shaꞈ 11 hkʼawꞈ ceh ve kaꞈ ngaˬ a yeˇ uiˍ jaˇ ve awˬ ceuˬ htaꞈ te ve tehꞈ ngaˬ shiˍ ve yoˬ. Awˬ lawn kʼo, ngaˬ iˉ kaˆ maˇ lawehˇ puiˉ leh Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ˗a te htaˇ kawˆ jaˇ. Ngaˬ aˉ hpaˇ Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ kuiˬ lo shiˍ la laˇ leh ngaˬ htaꞈ ‘taˇ kawˆ’ tehꞈ kʼoˆ laˇ ve yoˬ. Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ htaˇ teˇ ceuˬ le le hpanˍ kʼai vaiˇ jaˇ. Leh awˬ viˉ awˬ nyi teˇ gʼaˇ ngaˬ htaꞈ Baˆtiˆsaˬ piˇ laˇ leh awˬ nu ve teˇ gʼaˇ ngaˬ htaꞈ gʼawˬ tawˆ laˇ ve yoˬ. Oˇ ve teˇ nyi ngaˬ awˬ pon a yeˇ uiˍ jaˇ. Peuˬ leh Yaˬhoˉvaˬ ngaˬ cawˇ ve yaꞈ kʼaw kʼai tuˬ beˆ maˍ laˇ ve yoˬ.

Liꞈ henˇ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ ngaˬ gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te gaˇ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, ngaˬ liꞈ tanˇ chi mvuh mvuh henˇ tuˬ saˍ laꞈ nyiˉ laˇ leh ngaˬ kʼawꞈ henˇ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, Liꞈ henˇ ve maˇ maw sheˍ htaˇ, ngaˬ coˇ caˇ leh henˇ ve, leh co ha hpawˇ ve yonˍ yeˬ la tuˬ, chi ve nyiˇ ceuˬ teˇ geh te maˇ gʼa tehꞈ ngaˬ shiˍ la htaˇ, maˇ henˇ˗o tehꞈ ngaˬ kʼoˆ piˇ ve yoˬ. Ngaˬ Yaˬhoˉvaˬ geh bon lawˬ leh liꞈ tanˇ mvuh ve awˉ lawˉ teˇ hkʼawꞈ henˇ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ ngaˬ maˇ henˇ˗o tehꞈ saˍ laꞈ htaꞈ kʼoˆ piˇ ve yoˬ. Ngaˬ liꞈ maˇ henˇ˗o htaˇ, Yaˬhoˉvaˬ htaꞈ gʼaˇ va leh gʼuˇ suhˍ peuˍ ve laꞈ haˆ te ve yoˬ.

Ven˗re˗po˗lon venˇ lo 1957 hkʼawꞈ htaˇ, ngaˬ Gʼuiˬ sha ve kanˉ awˬ yanˇ hkʼa biˇ te ve yoˬ. Law˗daw venˇ Beˍteˍlaˆ hkʼaw Gʼuiˬ sha ve kanˉ awˬ yanˇ hkʼa biˇ te chehˇ ve teˇ geh te gʼa tuˬ a shu cawˬ ve le, tehꞈ ngaˬ na piˇ ve yoˬ. Awˬ viˉ awˬ nyi Beun Vai˗se geh ngaˬ Gʼuiˬ sha ve kanˉ teˇ geh gʼa te ve yoˬ. Yawˇ ngaˬ htaꞈ laiˉ ceuˬ maˍ laˇ ve yoˬ. Yawˇ hto toˇ ve kaiˬ jaˇ leh Gʼuiˬ sha ve kanˉ te htaˇ liꞈ bvuhꞈ kuiˬ tuˬ cawˬ tuˬ ga laˇ ve yoˬ. Ngaˬ hui ve Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ hkʼaw ngaˬ leh awˬ viˉ awˬ nyi Beun, leh awˬ viˉ awˬ nyi yaˇ miˇ a shaꞈ maˇ˗o ve 6 gʼaˇ ceh cawˬ ve yoˬ. Hpawnˬ daꞈ ve teˇ pawˆ le le ngaˬ gu htaˇ Yaˬhoˉvaˬ htaꞈ hkʼa dehꞈ yonˍ maˇ la ve yoˬ. Ngaˬ laiˉ pawˆ hkʼawꞈ ve pa taw, ngaˬ ve yonˍ hkʼaˇ kaꞈ kʼoˆ maˍ piˇ gʼa tuˬ awˬ hkʼaˇ cawˬ ve yoˬ.

Ngaˬ maꞈ yaˇ maˇ te ve pa taw htawnˍ hkʼaw lo teˇ hkui teˇ yanˇ gʼa chehˇ ve yoˬ. Ngaˬ tawˆ la htaˇ tcuh peu ve gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te chehˇ ve Ba˗ba˗laˇ htaꞈ mawˬ daꞈ ve yoˬ. 1959 hkʼawꞈ htaˇ ngaˬ hui heuˆ daꞈ ve yoˬ. Awˬ vuiˬ gʼa ve kʼo hkʼaˬ kaˬ lo kʼai tcuh laˇ kaꞈ hpehꞈ ve yoˬ. Awˉ lawˉ htaˇ lehˬ Eˍgaˍlanˍ mvuhˇ miˬ, mvuhˇ nyi kʼehˬ hpawˇ lo Lehn˗hka˗che venˇ lo ngaˬ hui kʼai ve yoˬ. 1961 hkʼawꞈ Ha pa 1 maˬ Law˗daw venˇ Beˍteˍlaˆ hkʼaw Gʼuiˬ sha ve kanˉ te tuˬ liꞈ henˇ yehˬ lo 1 Ha pa henˇ tuˬ ngaˬ htaꞈ kuˬ laˇ ve yoˬ. Henˇ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ toˇ nyi shehˍ hpaˇ te tuˬ awˬ vuiˬ gʼa ve ngaˬ cheˆ˗ehꞈ kʼai ve yoˬ. Beun˗mi˗heh venˇ lo toˇ nyi shehˍ hpaˇ te laˬ maw jaˇ˗oˬ ve geh ngaˬ 2 shinˉ gʼa henˇ leh ngaˬ miˇ ma kaꞈ gʼa henˇ ve yoˬ. Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Lehn˗hka˗che leh Che˗chen venˇ lo ngaˬ toˇ nyi shehˍ hpaˇ te tuˬ awˬ vuiˬ gʼa ve yoˬ.

1962 hkʼawꞈ Ha pa 8 maˬ ngaˬ hui kanˉ jehˇ leh teˇ kaˬ lo ca guiˇ˗e htaˇ, Beˍteˍlaˆ hkʼaw ve liꞈ bvuhꞈ laˇ ve htaꞈ gʼa ve yoˬ. Liꞈ oˇ ve hkʼaw Giˉlaˆ liꞈ henˇ yehˬ lo kʼai tuˬ ve liꞈ bvuhꞈ feu tuˬ ve kaꞈ cawˬ ve yoˬ. Awˬ lawn chi ve htaꞈ caˉ daꞈ ve ngaˬ hui bon lawˬ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, liꞈ haˆ bvuhꞈ leh Beˍteˍlaˆ lo feu piˇ ve yoˬ. 5 Ha pa peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Liꞈ hpu 10 Ha pa hkʼa dehꞈ gʼa  henˇ tuˬ Giˉlaˆ liꞈ henˇ yehˬ 38 pawˆ hkʼaw teˇ pawˆ kʼai tuˬ Buˆlinˍ Neuˇyawˆ venˇ lo kʼai ve yoˬ.

Giˉlaˆ liꞈ henˇ yehˬ hkʼaw Liꞈ hpu leh Gʼuiˬ sha ve kanˉ hkʼaˇ htaꞈ caˉ daꞈ ve ceh maˍ laˇ ve maˇ heˆ. Miˬ guiˬ chi hkʼoˆ awˬ viˉ awˬ nyi htaꞈ caˉ daꞈ ve kaꞈ maˍ laˇ ve yoˬ. Oˇ ve teˇ yanˇ ngaˬ hui 20 hkʼawꞈ hpaˆ ceh ve kaꞈ awˬ viˉ awˬ nyi teˇ geh henˇ ve geh laiˉ ceuˬ gʼa henˇ ve yoˬ. Giˉlaˆ liꞈ henˇ yehˬ hkʼaw liꞈ maˍ paˍ Fehˆ Ranˆ geh Beˍteˍlaˆ hkʼaw ngaˬ kanˉ teˇ geh gʼa te ve yoˬ. Yawˇ geh kanˉ teˇ nyi le le gʼa te ve daꞈ jaˇ ve awˬ ceuˬ hpehꞈ ve tehꞈ ngaˬ dawˇ ve yoˬ. Teˇ pawˆ le le a shu teˇ gʼaˇ htaꞈ gʼa beˆ maˍ piˇ ve kʼo, beˆ maˍ piˇ ve oˇ ve htaꞈ cawˇ ve tehꞈ gʼa yonˍ gʼa ve yawˇ kʼoˆ ve yoˬ. Chi ve tcuhˉ kuiˬ lehˬ Liꞈ hpu hkʼaw gʼa laˬ ve htaꞈ kʼoˆ gaˇ ve yoˬ. Awˬ viˉ awˬ nyi laiˉ gʼaˇ bon maˍ laˇ paˍ lehˬ Naˍtanˍ Nawˍ, Feˉdeˬriꞈ Fanˍ, leh Hkan F Hkain hui yoˬ. Aˍleˍsaˍbuˇ Mehˆmi˗lanˇ nyi ma nuˇ nehˬ ve ngaˬ hui htaꞈ maˍ laˇ ve yoˬ. 1914 te leh 1919 hkʼawꞈ tanˬ htaˇ, Yaˬhoˉvaˬ yawˇ ve chaw beˬ ve lawˇ ve htaꞈ ponˬ gʼa tuˬ hkʼaˬ hkʼe beˆ maˍ piˇ ve yawˇ bon maˍ laˇ ve yoˬ.

Henˇ peuˬ la yoˬ te htaˇ, awˬ viˉ awˬ nyi Naˍtanˍ ngaˬ huiˉ maˬ htaꞈ kʼoˆ laˇ ve Aˍfaˍriˆkaˆ miˬ guiˬ Buˬruˬdiˬ mvuhˇ miˬ lo gʼa kʼai ve yoˬ. Chi hkʼe gʼa kaˇ htaˇ, Beˍteˍlaˆ liꞈ kʼoˆ teh kuiˬ hkʼaw haˆ kʼai leh Buˬruˬdiˬ mvuhˇ miˬ lo awˬ viˉ awˬ nyi hkʼa nyiˇ gʼaˇ cawˬ ve Teˇ hkʼawꞈ teˇ pawˆ tawˆ ve liꞈ kʼoˆ hkʼaw ngaˬ hui ca hpfuhˆ nyi ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, maˇ mawˬ. Maˇ hto toˇ jaw kuiˬ lo ngaˬ hui kʼai ve yoˬ. Awˉ lawˉ htaˇ ngaˬ hui dawˇ haˍ jaˇ. Bon lawˬ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ ngaˬ hui nyi ma sha la ve yoˬ.

Buˬruˬdiˬ mvuhˇ miˬ lo awˬ vuiˬ awˬ suhˉ lehˬ ngaˬ hui awˬ pon awˬ suhˉ hkʼe hpehꞈ ve yoˬ. Ngaˬ hui maˇ gʼa hpuˇ jaw ve laiˉ ceuˬ cawˬ ve yoˬ. Mvuhˇ haw shaˉ, chaw liˇ vaˇ liˇ, leh chaw ceuˬ tawˇ hkawˇ, leh ngaˬ hui Hpaˉlanˍ hkawˇ kaꞈ gʼa henˇ ve yoˬ. Leh awˬ nu ve awˬ lawn kaꞈ gʼa hpuˇ sheˍ, haˉ kuiˬ, ngaˬ hui kʼai ve nyiˇ nyi gaˬ htaˇ, awˬ viˉ awˬ nyi Heh˗le A˗naw Giˉlaˆ liꞈ teˇ geh henˇ ve chaw ngaˬ hui geh ca guiˇ la ve yoˬ. Yawˇ hui Zaˬbiˬyaˬ mvuhˇ miˬ lo maˇ kʼai sheˍ htaˇ, ngaˬ hui haˉ kuiˬ yehˬ gʼa ca laˇ ve yoˬ. Chi ngaˬ hui ve yehˬ haˉ kuiˬ awˉ lawˉ teˇ yehˬ hpehꞈ ve yoˬ. Yaˬhoˉvaˬ ve Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw htaꞈ caˉ daꞈ ve mvuhˇ miˬ ve kanˉ te paˍ teꞈ chiˉ maˇ shiˍ ve htawˇ, ngaˬ hui htaꞈ tawˍ laˇ ve yoˬ. Oˇ kaˬ lo Gʼuiˬ sha ve kanˉ te ve ngaˬ hui ha lehˬ ve cawˬ htaˇ, kanˉ te tuˬ ve liꞈ maꞈ maˇ cawˬ ve kʼo, choˬ kaˬ lo chehˇ maˇ hpehꞈ tehꞈ kʼoˆ laˇ ve yoˬ. Ngaˬ hui choˬ kaˬ lo maˇ gʼa chehˇ ve nyi ma tuˬ jaˇ. Yuˬganˬdaˬ mvuhˇ miˬ lo ngaˬ hui gʼa kʼai ve yoˬ.

 Ngaˬ hui viˬsaˇ maˇ cawˬ leh Yuˬganˬdaˬ mvuhˇ miˬ lo kʼai htaˇ dawˇ haˍ jaˇ. Yaꞈ hkʼaˇ, ngaˬ hui Yaˬhoˉvaˬ htaꞈ gʼaˇ va ve yoˬ. Awˬ viˉ awˬ nyi Hke˗na˗da oˇ kaˬ lo Gʼuiˬ sha ve kanˉ te chehˇ ve chaw mvuhˇ miˬ kanˉ te paˍ geh ngaˬ hui ve awˬ lawn tawˇ gʼa yaw daꞈ laˇ leh viˬsaˇ gʼa htaˇ hkʼa gaˬ 2-3 Ha pa oˇ kaˬ lo chehˇ tcuh laˇ ve yoˬ. Chi ve Yaˬhoˉvaˬ ngaˬ hui htaꞈ ga laˇ jaˇ ve tehꞈ gʼa mawˬ ve yoˬ.

Yuˬganˬdaˬ mvuhˇ miˬ leh Buˬruˬdiˬ mvuhˇ miˬ lehˬ maˇ shiˍ daꞈ. Oˇ kaˬ lo Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw 28 gʼaˇ ceh cawˬ ve yoˬ. Ngaˬ hui hto toˇ˗e htaˇ Eˍgaˍlanˍ tawˇ hkawˇ yaw ve laiˉ gʼaˇ htaꞈ mawˬ daꞈ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, oˇ kaˬ lo laiˉ chaw ceuˬ tawˇ hkawˇ yaw ve yoˬ. Oˇ kaˬ lo ve chaw co ha hpawˇ uiˍ la mvuh la ve htaꞈ ga piˇ gʼa tuˬ, oˇ kaˬ lo ve chaw teˇ chaw ceuˬ ve tawˇ hkawˇ htaꞈ ngaˬ hui gʼa henˇ cawˇ ve yoˬ. Ngaˬ hui Ka˗pa˗la venˇ lo tanˬ hto toˇ htaˇ, oˇ kaˬ lo maˇ˗awˍ ve chaw Yuˬganˬdaˬ tawˇ hkawˇ yaw gʼa ve yoˬ. Hkʼe te leh ngaˬ hui kaꞈ chaw ceuˬ tawˇ hkawˇ chi henˇ tuˬ dawˇ cheˆ ve yoˬ. Tawˇ hkawˇ chi ngaˬ hui yaw gʼa tuˬ laiˉ hkʼawꞈ gʼa henˇ ve htawˇ, ngaˬ hui hto toˇ ve uiˍ la mvuh la jaˇ ve htaꞈ gʼa mawˬ ve yoˬ. Liꞈ hpu henˇ ve chaw htaꞈ ngaˬ hui na gʼa leh yawˇ hui htaꞈ aˬ htoꞈ ma gʼa maˍ piˇ cawˇ ve shiˍ la ve yoˬ. Liꞈ hpu henˇ ve chaw yawˇ hui gʼa henˇ taˍ ve htaꞈ hkʼaˬ hkʼe dawˇ ve ngaˬ hui htaꞈ kʼoˆ maˍ laˇ haˆ ve yoˬ.

Laiˉ gʼaˇ awˬ tehˬ ve henˇ la tuˬ ngaˬ hui ga piˇ ve awˬ hkʼoˆ kaꞈ, teˇ mvuhˇ miˬ le le gʼa kʼai ve daꞈ jaˇ ve awˬ vuiˬ gʼa ve htaꞈ ngaˬ hui ha lehˬ jaˇ. Kenˬnyaˬ awˬ tcuhˆ puiˍ ngaˬ hui htaꞈ kʼoˆ laˇ ve, tcuh peu ve gʼuˇ suhˍ peuˍ ve chaw hto toˇ kuiˬ awˬ ti hkʼaˬ kaˬ lo kʼai tcuh tuˬ, ngaˬ hui htaꞈ ca nyi tcuh laˇ ve yoˬ. Laiˉ pawˆ kʼo, Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw htaꞈ maˇ mawˬ daꞈ jaw ve chaw htaꞈ ngaˬ hui mawˬ daꞈ ve yoˬ. Yawˇ hui shiˍ puiˉ jaˇ leh ngaˬ hui htaꞈ haꞈ yuˬ laˇ leh awˍ tzuhˇ awˍ kaꞈ te caˍ laˇ ve yoˬ.

Teˇ pawˆ kʼawꞈ kʼai htaˇ, Kenˬnyaˬ mvuhˇ miˬ Ka˗pa˗la venˇ lo te leh Maw˗ba˗sa lo kʼai tuˬ ngaˬ hui aˬ miˍ lawˬ 2 nyi gʼa ciˇ kʼai ve yoˬ. Peuˬ leh I˗biˉyaˆ laˇ tsuhˇ laˉ shaˆ gʼuiˬ Seˇshehˇ conˇ hkʼaw kʼai tuˬ, heuˇ caˆ gʼa kʼawꞈ ciˇ kʼai ve yoˬ. Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ 1965 hkʼawꞈ te leh 1972 hkʼawꞈ hkʼa gaˬ Seˇshehˇ lo ngaˬ toˇ nyi shehˍ hpaˇ te htaˇ Ba˗ba˗laˇ kaꞈ ngaˬ geh kʼai ve yoˬ. Awˉ lawˉ htaˇ oˇ kaˬ lo hto toˇ ve chaw 2 gʼaˇ ceh cawˬ ve yoˬ. Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ awˬ moˍ ehˉ cawˬ leh Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ kʼawꞈ cawˬ la ve yoˬ. Peuˬ leh awˬ viˉ awˬ nyi geh Eˬriˬtheˇ˗aˇ, Eiˬtiˬyoˇpi˗aˇ, leh Suˬdanˬ lo kaꞈ awˬ viˉ awˬ nyi geh ca kʼawꞈ guiˇ˗e ve yoˬ.

Yuˬganˬdaˬ mvuhˇ miˬ lo mvuhˇ miˬ uˉ peunˍ ve pa kʼai vaiˇ jaˇ. Oˇ ve hkʼawꞈ nawˉ laiˉ hkʼawꞈ htaˇ tuꞈ ve hkanˍ ve awˬ yanˇ hpehꞈ ve yoˬ. “Jawˇmawˇ Kehˉsaˍ ve mawˇ jawˇ mawˇ Kehˉsaˍ htaꞈ piˇ˗oˆ” tehꞈ kʼoˆ ve tawˇ hkawˇ htaꞈ ngaˬ na yuˬ ve yoˬ. (Maˍkuˆ 12:17) Oˇ ve teˇ yanˇ Yuˬganˬdaˬ mvuhˇ miˬ lo taˍ nuꞈ (paˍ leˆ) kanˉ te kuiˬ lo awˬ meh ca keu kʼoˆ laˇ htaˇ, ngaˬ hui laꞈ haˆ na yuˬ ve yoˬ. 2-3 nyi peuˬ hkʼawꞈ nawˉ ngaˬ leh awˬ chawˇ Ka˗pa˗la venˇ lo hpanˍ kʼai htaˇ, ngaˬ hui kaˇ gʼaꞈ kʼai chehˇ ve htaꞈ taˍ nuꞈ tawˍ jehˇ laˇ ve yoˬ. Ngaˬ huiˉ maˬ kawˆ jaˇ. Yawˇ hui ngaˬ hui htaꞈ chaw caˆ tehꞈ shawˍ laˇ leh taˍ nuꞈ kanˉ te kuiˬ lo shiˍ kʼai laˇ ve yoˬ. Ngaˬ hui miˍshenˍnaˍliˍ hpehꞈ ve teꞈ chiˉ maˇ gʼa te yaꞈ, leh awˬ meh kaꞈ ca keu˗aˉ˗oˬ tehꞈ kʼoˆ piˇ ve htawˇ, yawˇ hui maˇ na laˇ. Taˍ nuꞈ kanˉ te kuiˬ lo kʼawꞈ shiˍ kʼai laˇ ve yoˬ. Chi awˬ gʼuˇ suhˍ htaˇ ngaˬ hui awˬ meh keu jaw ve taˍ nuꞈ oˇ ve teˇ gʼaˇ htaꞈ mawˬ daꞈ ve ha lehˬ jaˇ. Yawˇ ngaˬ hui htaꞈ tawnˇ gʼa ve yoˬ. Yawˇ ngaˬ hui htaꞈ tawnˇ gʼa leh hpehˇ piˇ kʼoˆ piˇ ve yoˬ.

Oˇ ve teˇ yanˇ yaꞈ kʼaw hpuiˇ lo taˍ nuꞈ shaw maˇ jaˇ. Yawˇ hui tzuhˬ bvuhˆ leh shaw taˍ ve htaꞈ mawˬ htaˇ ngaˬ hui dawˇ maˇ jaˇ. Teˇ pawˆ le le taˍ nuꞈ shaw taˍ ve htaꞈ mawˬ htaˇ ngaˬ hui bon lawˬ ve yoˬ. Chi ngaˬ  hui nyi ma gawˬ lehˍ cawˬ leh teˇ pawˆ le le hpanˍ kʼai htaˇ kawˆ tuˬ maˇ cawˬ. 1973 hkʼawꞈ htaˇ miˍshenˍnaˍliˍ teˇ gʼaˇ le le Yuˬganˬdaˬ mvuhˇ miˬ lo gʼa tawˆ˗e ve ngaˬ hui nyi ma luˬ jaˇ!

Ngaˬ hui awˬ vuiˬ awˬ suhˉ kʼawꞈ gʼa ve yoˬ. Aˍfaˍriˆkaˆ miˬ guiˬ mvuhˇ nyi loꞈ˗e hpawˇ Aiˬvaˬriˬ Koˆ mvuhˇ miˬ lo ngaˬ hui gʼa kʼai ve yoˬ. Ngaˬ hui laiˉ ceuˬ gʼa pa ve yoˬ. Chaw liˇ va liˇ gʼa kʼawꞈ henˇ ve, Hpanˇlaˬ ve tawˇ hkawˇ teˇ pawˆ gʼa kʼawꞈ yaw leh laiˉ mvuhˇ miˬ lo laˬ ve miˍshenˍnaˍliˍ geh kaꞈ hawˍ daꞈ gʼa tuˬ awˬ hkʼaˇ gʼa kʼawꞈ pa ve yoˬ. Chi ve kaꞈ teˇ pawˆ oˇ kaˬ lo nyi ma nuˇ nehˬ ve chaw awˬ tehˬ ve htaꞈ haꞈ yuˬ leh uiˍ la mvuh la vaiˇ jaˇ ve htaꞈ Yaˬhoˉvaˬ ga piˇ ve ngaˬ hui gʼa mawˬ ve yoˬ. Yaˬhoˉvaˬ ngaˬ hui cawˇ ve yaꞈ kʼaw kʼai tuˬ beˆ maˍ laˇ ve htaꞈ gʼa mawˬ ve yoˬ.

Ba˗ba˗laˇ mvuhˇ haˉ caˆ ve a naˍ tehˆ gʼa ve yoˬ. Hkʼe te leh ngaˬ hui Yuˇloꞈ mvuhˇ miˬ lo laiˉ pawˆ gʼa haꞈ shaˉ˗e ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, 1983 hkʼawꞈ htaˇ, Aˍfaˍriˆkaˆ miˬ guiˬ lo ngaˬ hui Gʼuiˬ sha ve kanˉ kʼawꞈ te kʼai maˇ gʼa ve htaꞈ shiˍ la ve yoˬ. Ngaˬ hui nyi ma luˬ jaˇ.

Law˗daw venˇ Beˍteˍlaˆ hkʼaw ngaˬ hui Gʼuiˬ sha ve kanˉ ca kʼawꞈ te ve yoˬ. Ba˗ba˗laˇ naˬ jaˇ leh yawˇ suh˗e ve yoˬ. Beˍteˍlaˆ hkʼaw ve chaw ngaˬ htaꞈ ga laˇ jaˇ. Awˬ hpawˇ awˬ miˇ ma teˇ ca ngaˬ pa gʼa tuˬ leh Yaˬhoˉvaˬ htaꞈ caˉ leh gʼaˇ va gʼa tuˬ ga laˇ ve yoˬ. Beˍteˍlaˆ hkʼaw gʼa ga piˇ la ve Ehn htaꞈ ngaˬ mawˬ daꞈ ve yoˬ. Yawˇ tcuh peu ve gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te jaw leh Yaˬhoˉvaˬ htaꞈ haꞈ jaˇ. Ngaˬ huiˉ maˬ 1989 hkʼawꞈ htaˇ heuˆ daꞈ ve yoˬ. Leh Law˗daw venˇ Beˍteˍlaˆ hkʼaw ngaˬ hui Gʼuiˬ sha ve kanˉ teˇ geh te ve yoˬ.

1995 hkʼawꞈ te leh 2018 hkʼawꞈ hkʼa gaˬ, ngaˬ awˬ tcuhˆ puiˍ lonˉ ve awˬ tan gʼa te ve daꞈ jaˇ ve awˬ vuiˬ hpehꞈ leh ha lehˬ jaˇ. (Awˬ nu ve awˬ tcuhˆ puiˍ lo toˇ nyi shshˍ hpaˇ kaꞈ gʼa te ve yoˬ.) Ngaˬ 60 mvuhˇ miˬ lo gʼa ca toˇ nyi ve yoˬ. Ngaˬ teˇ kaˬ le le lo ca toˇ nyi htaˇ, awˬ viˉ awˬ nyi laiˉ gʼaˇ a shaꞈ teꞈ hkʼaˇ hkʼaˬ hkʼe hpehꞈ ve htawˇ, Yaˬhoˉvaˬ nyi haꞈ shaˉ piˇ ve tehꞈ ngaˬ gʼa mawˬ ve yoˬ.

2017 hkʼawꞈ htaˇ ngaˬ Aˍfaˍriˆkaˆ miˬ guiˬ lo teˇ pawˆ gʼa kʼawꞈ toˇ nyi ve yoˬ. Ehn htaꞈ Buˬruˬdiˬ mvuhˇ miˬ lo awˉ lawˉ teˇ pawˆ gʼa shiˍ kʼai ve ngaˬ ha lehˬ jaˇ. Hto toˇ kuiˬ awˬ ti chi uiˍ la mvuh la jaˇ ve ngaˬ hui gʼa mawˬ htaˇ anˇ jaˇ. 1964 hkʼawꞈ htaˇ ngaˬ ca hto toˇ jaw kuiˬ yaꞈ kʼaw hpuiˇ lo chi teˇ hkui Beˍteˍlaˆ teh ve yoˬ. Mvuhˇ miˬ oˇ ve hkʼaw hto toˇ ve chaw 15,500 gʼaˇ hpaˆ cawˬ ve yoˬ.

2018 hkʼawꞈ htaˇ ngaˬ toˇ nyi ve liꞈ bvuhꞈ keu kuiˬ cawˬ ve ha lehˬ jaˇ. Awˬ lawn kʼo, ngaˬ hui toˇ nyi tuˬ ve teˇ mvuhˇ miˬ lehˬ Aiˬvaˬriˬ Koˆ mvuhˇ miˬ hpehꞈ ve yoˬ. A˗bi˗jan lehˬ oˇ kaˬ lo venˇ lonˉ hpehꞈ ve yoˬ. Ngaˬ hui Beˍteˍlaˆ hkʼaw gaˬ la htaˇ, ngaˬ ve aˉ hkʼaw lo gʼa kʼawꞈ la ve htaꞈ shuˍ ve yoˬ. Beˍteˍlaˆ hkʼaw ve awˬ viˉ awˬ nyi ve awˬ meh leh tawˇ yaw tuˬ naˍ banˍ nyi peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, ngaˬ ve hpawehˇ awˬ paˇ lo haˉ ve chaw awˬ meh leh Sho˗so meh ve law. A˗bi˗jan hkʼaw ve venˇ lonˉ lo yawˇ toˇ nyi shehˍ hpaˇ te jaw ve htaꞈ ngaˬ tawnˇ gʼa ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, oˇ ve yawˇ maˇ heˆ law, yawˇ ve yaˇ paˍ Sho so meh ve teˇ gʼaˇ law.

Yaˬhoˉvaˬ lehˬ ka tiꞈ htaꞈ haꞈ shaˉ ve Gʼuiˬ sha hpehꞈ ve yoˬ. Tuꞈ ve hkanˍ ve leh shoꞈ shaꞈ ve ngaˬ gʼa hpuˇ htaˇ, ngaˬ hui Yaˬhoˉvaˬ htaꞈ gʼaˇ va ve kʼo, yawˇ ngaˬ hui htaꞈ cawˇ ve yaꞈ kʼaw kʼai tuˬ beˆ maˍ laˇ ve yoˬ. Awˬ gʼuˇ suhˍ hpawˇ daꞈ jaˇ ve ngaˬ hui htaꞈ law taˍ ve, miˬ guiˬ awˬ suhˉ hkʼaw kʼai tuˬ ve yaꞈ kʼaw htaꞈ ngaˬ hui kʼai gaˇ ve yoˬ.—Tawˇ naˉ ve 4:18.