Awˬ lawn awˬ tanˇ hkʼa gaˬ hteˇ lehˍ kʼai tuˬ

Awˬ hkʼaˇ lonˉ maˬ teˇ hpaˍ cawˬ taˍ ve liꞈ mehˆ hpfuhˇ lo hteˇ lehˍ kʼai tuˬ

Nawˬ shiˍ˗aˬ laˇ?

Nawˬ shiˍ˗aˬ laˇ?

Iˉsaˍreˍlaˆ chaw Eˇjiˇtuꞈ chaw hui ve awˬ ceˬ te jaw ve Liꞈ hpu hkʼaw gʼa mawˬ ve awˬ hkʼoˆ kaꞈ aˬ htoꞈ ma ve shaˉ hkiˆ cawˬ sheˍ ve le?

Liꞈ hpu hkʼaw kʼoˆ ve, Meˍdiˆ chaw Yoˇsehꞈ htaꞈ Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ lo yuˬ kʼai peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Yaˍkoˆ leh yawˇ ve yehˬ kʼa kaꞈ Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ lo hpaw˗e ve yoˬ. Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ Niˍlaˆ iˉ kaˆ lawˬ paˇ Gawˍshenˍ venˇ lo ca chehˇ ve yoˬ. (Awˬ hkuiˉ puiˍ 47:1, 6) Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Iˉsaˍreˍlaˆ chaw “gʼaˇ hteꞈ kʼawꞈ maˇ la leh, Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ hkʼaw lo biˇ la ve yoˬ.” Eˇjiˇtuꞈ chaw Iˉsaˍreˍlaˆ chaw htaꞈ kawˆ la leh yawˇ hui ve awˬ ceˬ te tuˬ nyiˉ piˇ ve yoˬ.—Tawˆ kʼai ve 1:7-14.

Awˬ lawn chi ve a ponˬ hkʼe ceh hpehꞈ ve tehꞈ chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ kʼoˆ guiˇ gʼuiˬ guiˇ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, Seˍmiˆ * chaw Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ hkʼaw awˬ ceˬ te jaw ve tehꞈ shaˉ hkiˆ cawˬ ve yoˬ.

Tawˇ pa haˉ te kʼo, Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ hkʼaw awˬ na hpawˇ ve hkʼaˆ yehˬ paˆ˗aˬ ve htaꞈ chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ mawˬ ve yoˬ. Cawnˬ Biˬshaˍ Liꞈ hpu chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ kʼoˆ ve, Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ hkʼaw Hkaˍlaˍdehˇ chaw ve hkʼaˆ aˬ laˬ hkʼe 20 hkʼaˆ maˇ heˆ leh chi aꞈ kehˉ cawˬ maˇ ve tehꞈ kʼoˆ ve yoˬ. Chi hkʼoˆ kaꞈ, Cehnˬ Ke Hawˆmaˬ˗euˬ Eˇjiˇtuꞈ chaw ve chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ kʼoˆ ve, “Yeˍsuˆ maˇ laˬ sheˍ htaˇ aˬ laˬ hkʼe 1800-1540 hkʼawꞈ (B.C.E.), oˇ htaˇ mvuhˇ nyi kʼehˬ hpawˇ lo chehˇ ve Seˍmeˍtiꞈ ve hkawˇ yaw ve Aˍshaˆ chaw Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ lo chehˇ gaˇ ve yoˬ.” Yawˇ kʼawꞈ kʼoˆ ve, “awˬ yanˇ chi lehˬ, Aˍbraˍhanˍ, Iˉcaˆ, Yaˍkoˆ ve teˇ co˗e leh Awˬ hkuiˉ puiˍ ve liꞈ hkʼaw bvuhꞈ taˍ ve awˬ yanˇ htaˇ hawˍ daꞈ ve yoˬ.”

Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ awˬ hawˉ hpawˇ lo awˬ nu ve shaˉ hkiˆ kʼawꞈ mawˬ sheˍ. Aˬ laˬ hkʼe 2000-1600 hkʼawꞈ B.C.E. htaˇ bvuhꞈ ve liꞈ daw teˇ daw hkʼaw (papyrus), Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ awˬ hawˉ hpawˇ lo yehˬ teˇ yehˬ hkʼaw awˬ ceˬ te chehˇ ve chaw awˬ meh cawˬ ve yoˬ. Liꞈ daw chi ve hkʼaw Seˍmeˍtiꞈ ve chaw awˬ meh aˬ laˬ hkʼe 40 gʼaˇ cawˬ ve yoˬ. Awˬ ceˬ chi teˇ hpaˍ lehˬ awˍ chiˇ te ve, hpa chiˇ ve, leh kanˉ te ve chaw hpehꞈ ve yoˬ. Hawˆmaˬ˗euˬ kʼoˆ ve, “yehˬ chi ve hkʼaw Seˍmeˍtiꞈ hkawˇ yaw ve chaw aˬ laˬ hkʼe 40 gʼaˇ cawˬ kʼo, Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ awˬ hawˉ hpawˇ lo Seˍmeˍtiꞈ hkawˇ yaw ve chaw chi aꞈ kehˉ cawˬ maˇ tuˬ yoˬ.”

Daˍviˆ Loˍ mawˇ awˬ piˍ htaꞈ chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ kʼoˆ ve, awˬ ceˬ chi ve teˇ hpaˍ ve awˬ meh lehˬ “Liꞈ hpu hkʼaw cawˬ ve awˬ meh htaꞈ shuˍ ve yoˬ.” Tawˇ pa haˉ te kʼo, liꞈ daw teˇ hpaˍ hkʼaw chaw teˇ hpaˍ ve awˬ meh lehˬ Iˉsaˍhkaˍ, Aˍshaˍ, Shiˆhpaˍraˆ htaꞈ shuˍ ve yoˬ. (Tawˆ kʼai ve 1:3, 4, 15) Loˍ kʼoˆ ve, “Iˉsaˍreˍlaˆ chaw Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ hkʼaw ve awˬ ceˬ te jaw ve tehꞈ chi ve shaˉ hkiˆ hpehꞈ ve yoˬ.”

Biˬshaˍ kʼoˆ ve, “Eˇjiˇtuꞈ mvuhˇ miˬ hkʼaw awˬ ceˬ te leh oˇ kaˬ lo hpaw˗e ve Liꞈ hpu hkʼaw kʼoˆ taˍ ve lehˬ yonˍ gʼa ve shaˉ hkiˆ cawˬ ve yoˬ.”

^ Seˍmiˆ ve awˬ meh lehˬ Sheˍmaˆ geh laˬ ve yoˬ. Sheˍmaˆ Noˉaꞈ ve yaˇ paˍ shehˆ gʼaˇ hkʼaw ve teˇ gʼaˇ hpehꞈ ve yoˬ. Nyi˗a kʼo, yawˇ ve awˬ ceuˬ awˬ hkʼaˇ lehˬ Iˉsaˍreˍlaˆ chaw, Eˇlanˍ chaw, Aˍsuˇriˆ chaw, Hkaˍlaˍdehˇ chaw, Suˇriˆ chaw, leh Aˍraˆ chaw teˇ hpaˍ hpehꞈ ve yoˬ.