Awˬ lawn awˬ tanˇ hkʼa gaˬ hteˇ lehˍ kʼai tuˬ

Awˬ hkʼaˇ lonˉ maˬ teˇ hpaˍ cawˬ taˍ ve liꞈ mehˆ hpfuhˇ lo hteˇ lehˍ kʼai tuˬ

Aˬ sho˗eˬ htaˇ ve liꞈ daw htaꞈ “hpeuꞈ ve”

Aˬ sho˗eˬ htaˇ ve liꞈ daw htaꞈ “hpeuꞈ ve”

1970 hkʼawꞈ htaˇ Enˬ Geˇdiˬ venˇ lo liꞈ daw chi mawˬ htaˇ teˇ gʼaˇ kaꞈ liꞈ chi htaꞈ gʼaw maˇ gʼa. Chi beuꞈ teˇ co˗e hkaw hpi˗u teuˇ yehˇ ve pa taw, liꞈ daw chi Oˉ kʼoˍ pui ve liꞈ hkʼaw Gʼuiˬ sha ve awˬ meh kaꞈ cawˬ ve tehꞈ hpeuꞈ maw laˇ ve

1970 hkʼawꞈ aˬ sho˗eˬ htaˇ ve chaˬ nyi tehˆ nyi paˍ liꞈ daw aˬ miˍ toꞈ˗aˬ ve htaꞈ Iˉsaˍreˍlaˆ mvuhˇ miˬ Enˬ Geˇdiˬ venˇ mvuhˇ nyi kʼehˬ hpawˇ Suh ve laˇ tsuhˇ gʼuiˬ paˇ lo mawˬ ve yoˬ. Yawˇ hui Yuˇdaꞈ chaw hpawnˬ daꞈ kuiˬ awˬ ti hkʼaw liꞈ daw chi duˇ mawˬ ve yoˬ. Awˬ yanˇ aˬ laˬ hkʼe 500 hkʼawꞈ C.E. te leh 550 hkʼawꞈ C.E. htaˇ hkʼaˆ chi tuˉ baˬ htaˇ hpawnˬ daꞈ kuiˬ chi kaꞈ luˬ kʼai ve yoˬ. Liꞈ daw chi toꞈ baˬ˗oˬ ve pa taw, aˬ htoꞈ ma bvuhꞈ˗aˬ ve gʼaw maˇ gʼa˗o. Hpeuꞈ ve ceh kaꞈ liꞈ daw chi tzuhꞈ peuˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, liꞈ daw “hpeuꞈ ve” leh liꞈ mehˆ mawˬ gʼa tuˬ hkaw hpi˗u teuˇ yehˇ ve yoˬ. Chi lehˬ liꞈ daw hkʼaw ve liꞈ mehˆ teˇ pawˆ kʼawꞈ gʼaw gʼa tuˬ te laˇ ve yoˬ.

Yawˇ hui aˬ htoꞈ ma mawˬ ve le? Liꞈ daw chi hkʼaw Liꞈ hpu awˬ tawn teˇ hpaˍ mawˬ ve yoˬ. Liꞈ daw hkʼaw ve liꞈ mehˆ chi lehˬ, Oˉ kʼoˍ pui ve liꞈ hkʼaw awˉ lawˉ htaˇ ve teˇ tawn tawn cawˬ taˍ ve yoˬ. Heˍbrehˇ ve tawˇ hkawˇ hkʼaw Gʼuiˬ sha ve awˬ meh htaꞈ Te˗hta˗ka˗ma˗tawn (Tetragrammaton) tehꞈ kʼoˆ ve yoˬ. Liꞈ daw chi lehˬ awˬ yanˇ aˬ laˬ hkʼe 50 hkʼawꞈ C.E. te leh 400 hkʼawꞈ C.E. htaˇ bvuhꞈ leh Suh ve laˇ tsuhˇ gʼuiˬ paˇ lo ve liꞈ daw piˍ jaˇ ve mawˬ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Enˬ Geˇdiˬ ve liꞈ daw kaꞈ piˍ jaˇ ve yoˬ. Hawˉ hkʼaˆ teˇ gʼaˇ Ginˬ Sawˇhanˬ meh ve liꞈ kʼoˆ teˇ kʼoˆ hkʼaw bvuhꞈ ve, “Enˬ Geˇdiˬ venˇ hkʼaw Oˉ kʼoˍ pui ve liꞈ leuˉ taˍ ve awˬ tawn maˇ hpfuhˆ mawˬ sheˍ htaˇ, mehˉ˗e ve awˬ yanˇ aˬ laˬ hkʼe 1,000 hkʼawꞈ yoˬ hehˉ. Awˬ lawn kʼo piˍ jaˇ ve liꞈ daw oˇ ve teˇ yanˇ hkʼaw hpfuhˆ mawˬ ve lehˬ, Suh ve laˇ tsuhˇ gʼuiˬ paˇ lo ve liꞈ daw (100 B.C.E) leh Aˬlehˆpoˬ Hkoˬdehˆ (Aleppo Codex) (930 C.E.)” Cuˇ yiˍ cawˬ paˍ kʼoˆ ve, liꞈ daw chi htaꞈ gʼaw gʼa tuˬ hkaw hpi˗u teuˇ yehˇ htaˇ, Liꞈ hpu awˉ lawˉ 5 daw Htaw˗ra (Torah) tehꞈ kʼoˆ ve laiˉ hinˉ hkʼawꞈ gaˬ˗oˬ ve kaꞈ tcuhˉ kuiˬ maˇ pa ve tehꞈ hpeuꞈ maw laˇ ve yoˬ.