MURU 2
Bibilya—Tibuku lokumela wa Nlungu
1, 2. Mwasiwa ngwan’ni Bibilya chotuva yokumela wa Nlungu?
THUULELANI ira mo-odedi-edha fwinyu utouva-ani yotuva. N’nga nyo munavwe a-vi? Mwaimbarimbari munokala waimwerumweru mwasa oi liye utouthuulelani. Nyo munomsimba fwinyuo thitho munodhula yotuviyo mombaranya.
2 Bibilya chotuva yapama yokumela wa Nlungu. Mwasiwa ngwan’ni? Mwasiwa ngoi vinoonga bukuli kavinodha fwanyeya valimburo nlilothene. Mofwanafwani-a, aliwa linoonga ira Nlungu ngupanduchidhe dhulu, ilambo yavathi na lombwana na i-yana oroma. Bibilya linonikami-a idhiwa ira vinaire i-yo nagumanana nyarwa. Thitho linonifunji-a ira Nlungu unofuna ira ilambo ikale yapama thitho linonioni-a munofuna liye irela vyevi. Vyevi phinooni-a ira Bibilya tokumeladi wa Nlungu.
3. Chini inofunanyo vwechecha mwadhowanave funjedha Bibilya?
3 Mwadhowanave funjedha Bibilya, munodha idhiwa ira Nlungu unofuna ira nyo mukale xamwalee. Mwafunjedhanga vinjinji vya Nlungu, uxamwalinyu na liye unodha ulukula.
4. Chini jinaudabwi-ani mwasa wa Bibilya?
4 Bibilya litothapuleliwa muviongelo vyowandamela 2.800 thitho litokumi-iwa mamiliyau manjinji. Atu okwaranya 90 va 100 anooda lileri muviongelo viwa. Sumana lililothene Mabibilya okwakwana miliyau imbo-i anogawedhiwa! Kavali buku lolinganana leli!
5. Mwasiwa ngwan’ni ninoonga ira Bibilya likumele wa Nlungu?
5 Bibilya “livudhelewile na Nlungu.” (Muleri 2 Timoteo 3: 16.) Mbwenye atu enango anothuulela ira: Vinoodeya a-vi ira Bibilya likumele wa Nlungu angalive ira lilembiwile naatu? Bibilyalo linowakula ira: “Atu tatoonga madhu okumela wa Nlungu mokami-iwana nemba ochena.” (2 Pe. 1:21) Kathuulelani ira: mbwiye utovepa dhulee ira alembe kartani vinofuna liye mmwandela. N’nga kartalo taani? Tambwiyeuo venango tadhulee? Kartalo tambwiyee. Mwandhila imbo-ive yeniyo, Bibilya ta Nlungu a-kala atu alilembile. Alombwanala tatolemba zelu dhokumela wa Nlungu. Ee-no mo-okaikela Bibilya “mbamadhu a Nlungu.”—1 Atezalonika 2:13; onani madhu akomoni 2.
Baibulo la Dziko Latsopano la Malemba Opatulika linooda leriwa muviongelo vinjinji
BIBILYA KALINADODOMA
6, 7. Mwasiwa ngwan’ni ninofwanela onga ira makundo othene a Bibilya mbovwelana?
6 Basa lolemba Bibilya lamadhi vyawa vyokwakwana 1.600. Atu arumiwile ira talembe Bibilyali takalileo naingumi hora dho-iyana-iyana. Enango mwaatwala tali ofunja enango o-ofunja. Mofwanafwani-a mmbo-i ali mediko. Enango tali alimbo lima, alimbo meza, anamakumbiza, anamaro-edha, anamatonga na mamwene. Angalive ee-no vikundu vyothene vya Bibilyani pyovwelana. Mwasiwa ngwan’ni ninoonga ee-no? Mwasiwa ngoi masiki alimbo lemba tatokalao mo-iyana-iyana, Bibilya kalinoonga vyongo moruni-ana va ikundu iliyothene. *
7 Makapitulu oroma a Bibilya anoonga mwemo nyarwa mwaromele aliwa vailambo yavathi. Komoni wa Bibilya unoonga mwemo Nlungu munofuna liye dhamali-edha nyarwa dhaatu na Saka-edha paradaizo vailambo yavathi. Bibilya linoonga vya mamiliyau a vistoriya vyaatu thitho linooni-a ira Nlungu unoira vyongo vinofuna liye.
8. Njiifwanafwani-o iivi inooni-a ira Bibilya linoonga vyaimbarimbari voonga mwasa wa siyesiya?
8 Bibilya kai buku la siyesiya venango buku la xikolani. Mbwenye laonga myasa ya yasiyesiya, aliwa kalinododoma. Pievyo vinodedi-edha i-yo bukuni la Nlungu. Mofwanafwani-a, valemba la Levitiko Nlungu atofunji-a aisraeli vyafwanela aliwa irana ira marenda a-amwadheye. Mathuulelo enala alembiwile walelene thitho vahora yoi atu tali ta-anaidhiwe ira vatokala vilombo vinoromi-a marenda. Ifwanafwani-o inango yooni-a ira Bibilya likumeledi wa Nlungu timyasa yasiyesiya voonga vya ilamboi. Aliwa linoonga ira ilamboi chisamele yongo iliyothene. (Yobo 26:7) Thitho Bibilya latoongelatu ira ilamboi njorungunuwa atu ta-anazindiyele.—Esaya 40:22.
9. N’nga ona rima wa anamalemba Bibilya unathonyi-edhan’ni?
9 Thitho, Bibilya laonga mwasa wa vistoriya, aliwa linoonga vyaimbarimbari. Vyevyo kavinaireya wa vistoriya vya maziza aatu. Hora dhinango anamalemba kataonga vya maziziwa taluza khondoni. Mbwenye anamalemba Bibilya tali oona rima voonga vyothene, masiki vyoonga ngonji-iwa wa ziza liwa la Aisraeli. Aliwa tatolemba vyodawa viwa. Mofwanafwani-a, Mose mmbo-i wa anamalemba Bibilya kaalokothidhe yodawayee mbwenye liye utoonga mwemo mwamtongile Nlungu. (Numero 20:2-12) Ona rima waanamalemba unooni-a ira Bibilya likumele wa Nungu thitho ninofwanela liroromela.
BUKU LODHALA NA MALANGI-O APAMA
10. Mwasiwa ngwan’ni fiedha peeno malangi-o a Bibilyani anooda kami-a?
10 Voi Bibilya livudheleliwile na Nlungu, “thitho toganyali-a vofunji-a, vosumulula, vodhongola vyongo.”(2 Timoteo 3:16) Fiedha peeno malangi-o a Bibilyani anooda kami-a. Mwasiwa ngwan’ni? Mwasiwa ngoi mbamalangi-o a Yohova namapanduchi-u. Liye unovwechecha vyothuulela vi-u thitho mavwelwi-u. Liye unoniidhiwa pama kwaranya mule muviidhiwele i-yo okave thitho unofuna ira nikalenga aimwerumweru. Liye utoidhiwa vyongo vyi-u vyapama na vyothakala.
11, 12. (a) Mateu Kapitulu 5 fiedha Mateu Kapitulu 7 ninofwanyavo malangi-o oi a-vi avelele Yesu? (b) N’nga pyowenjedheleya viivi vinofuna i-yo funjedha Bibilyani?
11 Mateu kapitulu 5 fiedha Mateu kapitulu 7 ninofwanya malangi-o apama avelele Yesu, malangi-o oonga vyoi ninakale a-vi aimwerumweru, mwemo munavwelanele i-yo naafwi-u, munalobelele i-yo, thitho munakaena i-yo malangi-o ofwanelela vamwasa wa kobiri. Pyaimbarimbari ira Yesu utoniva-a malangi-o enala vyawa 2.000 ndulimu, mbwenye malangi-o enala ano-inda basa thitho anonikami-a vinjinji.
12 Bibilyani, Yohova unonifunji-a makundo anofuna nikami-a ira nikalenga pama vabanjani vi-u, thitho ira nikale anamalaba apama na kala arendele naatu. Makundo a Bibilya anonikami-a dhowa nodhowa, mo-obala ira i-yo niliani, ninokala wani venango ninanyarwa dhoi a-vi.—Muleri Esaya 48:17; onani madhu akomoni 3.
NYO MUNOODA NYINDELA VYOLANYEDHA VYA BIBILYANI
Esaya mmbo-i mwa anamalemba Bibilya atovaela onga nongiwa wa Babulo
13. N’nga Esaya aongilen’ni vyasogolo vyafuna dhaireyeela sidadi la Babulo?
13 Vyolanyedha vinjinji vya Bibilyani vitomala kwakwanela. Mofwanafwani-a, Esaya atoonga ira sidadi la Babulo inodha nongiwa. (Esaya 13:19) Liye atoonga mwemo mwafuna nongiwela sidadili. Babulo ali ovuneleya na panda, milango milukulu na i-nje. Mbwenye Esaya atoonga ira i-njuo wangaumile thitho milango yangadhuleile. Amwidani tangavolowile sidadi mo-owana khondo. Esaya atoromola dhina la mutu wenuo afuna ngonji-a Babulo. Dhinalee ali Siro.—Muleri Esaya 44:27–45:2; onani madhu akomoni 4.
14, 15. N’nga ulosi wa Esaya wakwakwanele a-vi?
14 Vangavirile vyawa machikwi menli Esaya angalembile wale ulosula anyakhondo tatowandamela wu Babulo ira taakuteele atu aweo. N’nga asogolela mbaani? Ali mwene wa Perisiya, lombwana aromoliwa Siro, ninga mwemo mwaongile ulosi. Vyali vyangamadhi kwakwanela ira ikundu inango ya ulosula iireye.
15 Nama-iyu ababulo tangali vafestani, aliwa taviona kala ovuneleya mwasa wa panda nukulu wana aliwa thitho na i-nje waarungunuwile. Undhe wa sidadiyo, Siro na anyakhondwee tatothimba moperuwela ma-inje. Mbwenye ma-injao adhawelele anyakhondo tatooda vandela. N’nga vyaodeile a-vi ira anyakhondo tavolowe pandani mwasidadi? Milango ya sidadi yatomala dhuleya, ninga mwaongile ulosi. Eeno anyakhondo tatovolowa mo-ofuneela wana khondo.
16. (a) N’nga Esaya aongilen’ni vya sogolo la Babulo? (b) N’nga ninaidhiwa a-vi ira ulosi wa Esaya watokwakwaneladi?
16 Esaya atoonga ira inodha fiya hora yoi kavali mutu unodha thamela wu Babulo. Liye alembile ira: “Kunodha kalave atu fiedha maziza namaziza.” (Esaya 13:20) N’nga ulosi wen’na watokwakwaneladi? Ee. Kavali mutu navano unakalave valimburo leli lali Babulo. Valimburoleli, vatolapela vali makilomethuru 80 na Bagdad, ikundu ya ipedipedi ya Iraki, vapeeno uli madembeve. Yohova atovyela sidadi la Babulo “na vyelo onongana.”—Esaya 14:22, 23. *
Madembe a Babulo
17. Mwasiwa ngwan’ni ninooda nyindela vyolanyedha vya Nlungu?
17 Ninyindelenga vinoonga Bibilya mwasa wa sogolo, neri-a maulosi manjinji a Bibilyani atokwakwanela. Vyevi vinoniva-a iroromelo ira Yohova unodha kwakwaneli-edha vyongo vilanyedhile liye nochinja ilambwila ira ikale paradaizo. (Muleri Numero 23:19.) I-yo nitokaana idedi-edho ya ingumi yo-omala yeyo Nlungu “yaongile liye walelene”, thitho liye “kanonama”.—Titu 1:2. *
BIBILYA LINOODA CHINJA INGUMINYU
18. N’nga Paulo uwongile n’ni mwasa wa “madhu a Nlungu”?
18 I-yo nitoona ira kavali buku linofwanafwana na Bibilya. Linoonga madhu ovwelana, thitho kalinododoma laonganga myasa ya siyesiya venango vistoriya. I-yavo vyevyo, Bibilya linova-a malangi-o apama thitho mutokala maulosi manjinji enao akwakwanele. Mbwenye kai vyevive. Rumiwi Paulo atolemba ira: “Neri-a madhu a Nlungu mbaingumi thitho mbanguru.” N’nga vyevyo vinafuna viongen’ni?—Muleri Aebere 4:12.
19, 20. (a) Bibilya linaukami-eni a-vi idhiwa ira muli mutu watundu oi a-vi? (b) N’nga nyo munaoni-e a-vi ira munosimba Bibilya?
19 Vyevi vinofuna vionge ira Bibilya linooda chinja ingumi yi-u na nikami-a ira niidhiwe ira nili atu atundu oi a-vi. Moi a-vi? Aliwa linooda nikami avwechecha vyothuulela vi-u thitho munovivwela i-yo rimani mwi-u. Mofwanafwani-a, venango i-yo ninoonga ira ninomdhiveliwana Nlungu. Mbwenye ira nioni-e ira ninomdhiveliwanadi, ninofwanela irangana vinoonga Bibilya. Nairanga ee-no ninooni-a ira ninomdhiveliwanadi Nlungu.
20 Mo-okaikela, Bibilya tibuku la Nlungu. Liye unofuna ira nyo mulileringa, lifunjedhanga thitho lidhiveliwana. Muoni-e ira munosimba yotuva ya Nlungu. Moi a-vi? Mudhowenave lifunjedha Bibilya. Mwairanga ee-no, munodha funjedha noidhiwa ira ifunelo ya Nlungu waatu choi a-vi. Muru o-arela, ninodha funjedha vinjinji vamwasa wen’na.
^ ndima 6 Atu enango anoonga ira makundo enango a Bibilya katinavwelana, mbwenye vyevyo kai imbarimbari. Onani muru 7 wa buku loi Baibulo—Kodi Ndilo Mawu a Mulungu Kapena a Munthu? Lokumi-iwa na Mboni dha Yohova.
^ ndima 16 Akala ira nyo munofuna idhiwa vinjinji mwasa wa ulosi wa Bibilyani, muleri thakuru 27 fiedha 29 la broxura loi Buku la Anthu Onse lokumi-iwa na Mboni dha Yohova.
^ ndima 17 Nongiwa wa Babulo cholanyedha imbo-i mwa maulosi a Bibilyani enao akwakwaneli-iwile. Ira muvwe vya maulosi oonga vya Yesu Kristu, onani madhu akomoni 5.
