Lupani ira muwone myasee

Lupani ira muwone myasee

Madhu ogwandela

Madhu ogwandela

1 YOHOVA

Dhina la Nlungu ti Yohova, dhinali linothapulela ira “liye unooda kwakwaneli-a yolanyedha iliyothene.” Yohova ngu Nlungu wanguru dhothene thitho ngunamapanducha wa vyongo vyothene. Liye utokaana nguru dho-indi-edha basa yongo iliyothene inofuna liye.

Va iwongelo ya Iheberi, dhina la Nlungu lalembiwa na vilembo 4. Mbwenye va iwongelo ya Ingeleji vilembo vyevi pivi YHWH venango JHVH. Dhina la Nlungu linofwanyeya fendo dhokwakwana 7.000 m’mipukutu yoroma ya Iheberi. Atu vailambo yothene yavathi anoromola dhina loi Yohova m’makhalelo o-iyana-iyana movwelana na iwongelwiwa.

Muru 1, ndima 15

2 BIBILYA “LIVUDHELELIWILE NA NLUNGU”

Nlungu ngwalembile Bibilya mbwenye vo-indi-edha basa atu. Vyaireile volemba Bibilya pyovwelana na vinaireya mbwiye avepa ira dhulee amlembele karta. Vyoonga vya kartanimo vinokala vya mbwiyee. Thitho Nlungu a-indi-edhile basa nemba ochena vosogolela atu alembile Bibilya ira talembe mathuulelwee. Nemba ochena wanosogolela atwao m’makalelo o-iyana-iyana thitho hora dhinango wanoairi-a ona vyoro-edha venango ro-edha vyongo vyafwanela aliwa lemba.

Muru 2, ndima. 5

3 MAKUNDO A BIBILYANI

Makundo a Bibilyani anofunji-a imbarimbari va myasa yo-iyana-iyana thitho makundwee katinochinja. Mofwanafwani-a, likundo loi “waredhana atu othakala unononga makalelo apama” linonifunji-a ira i-yo nino-arela makalelo aatu anawaredhana i-yo, akala mbapama venango othakala. (1 Akoritiyo 15:33) Thitho likundo loi “neri-a mutu unodha a-nda, idhalile liye” linonifunji-a ira kaninaode rambela vinofuna udha mwasa wa vyosakula vinaira i-yo.​—Agalata 6:7.

Muru 2, ndima 12

4 VYORO-EDHA

Vyoro-edha timilanyu yokumela wa Nlungu. Vyoro-edha vinooda kala vyoonga vinofuna laba Nlungu, vyofunji atu makalelo apama, vyowandela atu ira taire vyongo vyapama venango vyoonga tongiwa waatu. Inooda kala milanyu yoonga vinofuna dhaireya sogolo. Bibilyani mutokala vyoro-edha vinjinji vyevyo vikwakwaneli-edhiwile wale.

Muru 2, ndima 13

5 VYORO-EDHA VYOONGA VYA MESIYA

Vyoro-edha vyothene vya Bibiliyani vyoonga vya Mesiya vyakwakwaneli-edhiwile va Yesu. Onani kwadru loi, “ Vyoro-edha vyoonga vya Mesiya.”

Muru 2, ndima 17, madhu achindo.

6 IFUNELO YA NLUNGU VOPANDUCHA ILAMBO YAVATHI

Yohova atopanducha ilamboi ira ikale paradaizo. Ira atu takalengamo mwaimwerumweru. Liye kanachinje yolinga yee. Chineneeva, unodha kumi-avo vyothakala vyothene vailamboi thitho unodha velela ingumi yo-omala waanamalabee.

Muru 3, ndima 1

7 SATANA NAMANAMI-A

Satana ngu ngelo aromi-idhe gulu lodhimbinuwela utongi wa Nlungu. Liye unaitaniwa Satana thapulela ira “oruni-a” mwasiwa unoira vyongo vyoruni-a Nlungu. Unoitaniwa thitho Namanami-a, thapulela ira “onukedha.” Satana atova-iwa dhina leli mwasiwa unoonga vyongo vyonama vyoonga vya Nlungu thitho unonami-a atu.

Muru 3, ndima 4

8 ANGELO

Yohova aromile panducha angelo a-anapanduche ilambo yavathi. Aliwa tapanduchiwile ira takalenga dhulu thitho taliwo mamiliyau manjinji. (Danieli 7:10) Angelo atokaana madhina na makalelo o-iyana-iyana. Angelo ororomeleya katinorumela labeliwa. Aliwa atokaana vizo vyo-iyana-iyana thitho tano-inda mabasa o-iyana-iyana. Enango mwa mabasa enala kulaba pandoni wa Umwene wa Yohova, velela milanyu yokumela wa Nlungu, vunela thitho sogolela anamalaba a Nlungu vailambo yavathi, fii-edha vinoonga Nlungu, thitho kami-a atu vabasa lolaleela. (Salimo 34:7; Apokalipse 14:6; 22:8, 9) Chineneeva angelo anodha mkami-a Yesu vowana khondo ya Armagedo.​—Apokalipse 16:14, 16; 19:14, 15.

Muru 3, ndima 5; Muru 10, ndima 1

9 MADAWO

Yodawa chiyongo iliyothene mutu inathuulela liye venango irana yongo yo-ovwelana na vinofuna Yohova. Voi yodawa inooda niiri-a ira na-akale vauxamwali na Nlungu, liye utoniva-a makundo na malamulo anonikami-a ira na-adawenga mwakomove. Voroma, Yohova apanduchile vyongo vyapamave. Mbwenye vasakumle Adamu na Eva a-vwela, tatodawa thitho vyevi vyatoiri-a ira ta-akale olongomana. Aliwa tatoulula thitho tatokwa. Mwasa oi nitukulele vyodawa viwa, ninoulula thitho ninokwa.

Muru 3, ndima 7; Muru 5, ndima 3

10 ARMAGEDO

Armagedo njikondo inofuna dhawana Nlungu vofuna nonga ilambo ya Satanila thitho mali-a vyodawa vyothene.

Muru 3, ndima 13; Muru 8, ndima 18

11 UMWENE WA NLUNGU

Umwene wa Nlungu nguutongi wenuo Yohova ukaathi-idhe liye dhulu thitho Kristu ngwenuo unatonga ninga Mwene. Sogolou, Yohova unodha m-indi-edha basa Yesu ira akhumi-evo vyothakhala vyothene vailambo yavathila thitho unodha tonga ilambo yothene yavathi.

Muru 3, ndima 14

12 YESU KRISTU

Nlungu aromile panducha Yesu Kristu a-anapanduche yongo iliyothene. Yohova atomruma Yesu udha vailambo yavathi ira adhakwele atu. Yesu angapiwile, Yohova atomvenyathi-a. E-ni unatonga dhulu ninga Mwene wa Umwene wa Nlungu.

Muru 4, ndima 2

13 VYORO-EDHA VYOONGA VYA MASUMANA 70

Bibilya latoonga vya hora yeniyo Mesiya yafuna liye oneela. Laongile ira liye angaoneele komoni wa masumana 69, aromile yawa ya 455 B.C.E. yamadhi yawa ya 29 C.E.

N’nga ninaidhiwe a-vi ira masumana 69 amadhi yawa ya 29 C.E.? Bibilya linooni-a ira vyevo vyaromele vamangiwa upya wa sidade la Yerusalemu. Masumana 69 aromile yawa ya 455 B.C.E. Nehemiya vyafiile liye wu Yerusalemu dharoma basa lomanga. (Danieli 9:25; Neemiya 2:1, 5-8) Hora dhinjinji navwa madhu oi “sumana” ninoothuulela vya malambo 7. Mbwenye masumana anaongiwa muvyoro-edhavi kai masumana a malambo 7 mbwenye mbamasumana avyawa, “dambo limbo-i linoimelela yawa.” (Numero 14:34; Zakiyeli 4:6) Vyevi vinotapulela ira sumana lililathene linokaana vyawa 7 vyevyo vinaoni-a ira masumana 69 anaimelela vyawa vyokwakwana 483 (69 x 7). Nalengesa vyawa 483 kumela yawa ya 455 B.C.E. vinonifii-a va 29 C.E. Yawa yei chabadiziwile Yesu khala Mesiya!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Vyoro-edhavi vinoonga thitho vya sumana n’nango lowenjedheleya, vyevyo pivyawa vinango vyokwakwana 7. Yoro-edhai yatoonga ira vaari vahora yen’na, yawa ya 33 C.E., Mesiya angapiwile, thitho romela yawa ya 36 C.E., milanyu yapama ya Umwene ingaodile laleiwa waatu amaziza othene a-kala wa Ayudave baa-i.—Danieli 9:24-27.

Muru 4, ndima 7

14 FUNJI-A ONAMA OI VALI ALUNGU ARARU VA NLUNGU M’MBO-I

Bibilya linofunji-a ira Yohova Nlungu ngu Namapanducha thitho liye a-anapanduche vyongo vinango vyothene aromile mpanducha Yesu. (Akolose 1:15, 16) Yesu kai Nlungu wanguru dhothene. Liye chipo kanaromenga ongavo ira ali ofwanafwana na Nlungu. Mbwenye liye atoonga ira: “Baba ngundimuwa kwaranya miyo.” (Juwau 14:28; 1 Akoritiyo 15:28) Mbwenye mareligiau enango anofunji-a ira vali Alungu araru va Nlungu m’mbo-ive: Baba, Mwana, thitho nemba wochena. Vyevi pyonama mwasa oi Bibilyani kavinofwanyeyamo.

Nemba ochena njinguru yo-ooneya ino-indi-edha basa Nlungu vofuna kwakwaneli-edha vyofuna vyee. Nemba ochena kai mutu. Mofwanafwani-a, makristau oroma “Tatodhaleliwa na nemba ochena,” thitho Yohova atoonga ira: “Ndinodha akutulela nembanga atu othene o-iyana-iyana.”​—Mayirelo 2:1-4, 17.

Muru 4, ndima 12; Muru 15, ndima 17

15 RANDA

Mwasiwa ngwan’ni makristau aimbarimbari katino-indi-edha basa randa vomlambela Nlungu?

  1.  Romela wale mareligiau onama ano-indi-edha basa randa. Hora yawale, randa wa-indi-edhiwa basa naatu talambela vyongo vyopanduchiwa thitho tanoira vilemeelelo vyaundhe vyothangani-vo ira vyamararuo. Vira wa vyawa 300 romela vapiwile Yesu, kavali Kristau uliwethene a-indi-edha basa randa volambela. Mbwenye, Mwene wa Roma dhina lee Konstantino atovolowa religiau laatu ovandhuwa thitho atoalimbi-a Makristau ira ta-indi-edhenga basa randa ninga izindiyelo yiwa. Makristau ovandhuwala tano-indi-edha basa izindiyelo yei na ifunelo yoi religiau liwa limwadheye fiya undendai. Mbwenye kavali vwelana uliwothene vaari va randa na Yesu Kristu. Buku linango la Katolika linoonga ira: “Atu oi katali Makristau thitho takalilewo Ukristau wa-anarome, mbenao ta-indi-edha basa randa voira vilemeelelo viwa.”—New Catholic Encyclopedia.

  2.  Yesu kaakwele varandani. Madhu Aigiriki athapuleliwile vamadhu oi “randa” anathapulela “muri odhongowa,” “tabwa” venango anothaphulela muri baa-i. Bibilya n’nango linoonga ira: “Bibilya la Igiriki [losaka-edhiwa chineneeva] kamuli madhu ali othene oonga vya miri miili yogumana ninga munakalela randa wa malamboano,” The Companion Bible. ee-no Yesu akwidhe vamurini odhongowa.

  3.  Yohova kanafuna ira ni-indi-edhe basa vyosema venango vizindiyelo vomlambela.​—Ekisodo 20:4, 5; 1 Akoritiyo 10:14.

Muru 5, ndima 12

16 ITHUULELO YA WUKWA WA YESU

Yesu atoawandela anamafunjedhee ira tathuulelenga wukwa wee. Aliwa tanoira ithuulelo yei yawa iliyothene vadambo la 14 mwedi waonga ayuda ira Nisani. Dambo leli tilelo Aisralaeli vyairecha aliwa ithuulelo ya wukwa wa Yesu. Va ithuulelo yei vanowe-ndi-iwa pau na vinyu, vinoimelela tutu na sangiri ya Yesu. Atu anofuna dhatonga vambo-i na Yesu dhulu mbenao anodya pau na umwa vinyu. Mbwenye atu anodedi-edha dhakala na ingumi yo-omala vailambo yavathi, katinodya pau na umwa vinyu mbwenye anaaonela molemeza baa-i.

Muru 5, ndima 21

17 INGUMI

Mu Baibulo la Dziko latsopano laingrezi madhu oi “ingumi” ano-indi-edhiwa basa voonga vya (1) mutu, (2) vinyama, thitho (3) ingumi ya mutu venango ya vinyama. Onani vifwanafwani-o vi:

  • Mutu. “Hora ya Nowa . . . mwadiya watovulumucha vingumi vyaatu okwakwana athanu naararu baa-i.” (1 Pedru 3:20) Valemba leli madhu oi “vingumi” anaimelela atu. Atu enala ali Nowa na i-yanee, thitho a-imiwa aalombwana araru naa-iyaniwa.

  • Vinyama. “Nlungu aongile ira: mwiko mukale vyaingumi vinjinji, thitho vyopanduchiwa vyopurumuwa vipurumuwe dhuludhulu vailambo yavathi.’ Thitho Nlungu atoonga ira: Ilambo yavathi ikaena vyaingumi movwelana na tundwiwa [“Vyaingumi”,] vinyama vyavandhe vyowambadha na vya-angani movwelana na mitundwiwa.’ Ee-no vyatoireya.”​—Maromelo 1:20, 24.

  • Ingumi yamutu venango ya vinyama. Yohova atommwandela Mose ira: “Atu othene tafunafuna ingumi yaa atokwa.” (Ekisodo 4:19) Yesu angali vailanbo yavathi vano atoonga ira: “Miyo ndili namakumbiza wapama. Namakumbiza wapama uno-ela ingumi yee vangovini mwasa wa libila.”​—Juwau 10:11.

    Wenjedhela veva, mutu airanga vyongo naingumee yothene vinothaphulela ira unaira vyongo mofunechecha thitho modhivelela. (Mateu 22:37; Dotornomio 6:5) Madhu oi “ingumi” ano-indi-edhiwa basa voonga vya vyolavela na vyofunafuna vyamutu. Mutu okwa venango manungo okwa anoongiwa kala ingumi yokwa.​—Numero 6:6; Sanganikho 23:2; Esaya 56:11; Hagai 2:13.

Muru 6, ndima 5, Muru 15, ndima 17

18 NEMBA

Madhu Aiheberi na Aigiriki athapuleliwile ira “nemba” mu Baibulo la Dziko Latsopano laingrezi anothapulela vyongo vyo-iyana-iyana. Mbwenye hora dhothene anothapulela nguru dho-ooneya, ninga lipevo na mwela unovumana atu na vinyama. Madhwala anoonga thitho vya Nlungu, vyopanduchiwa ninga angelo na minemba yothakala thitho vya nemba ochena wenuo uli nguru yeniyo Nlungu ino-indi-edha liye basa. Bibilya kalinofunji-a ira nemba chiyongo inango inodhowanave kaana ingumi mutu akwa.​—Ekisodo 35:21; Salimo 104:29; Mateu 12:43; Luka 11:13.

Muru 6, ndima 5; Muru 15, ndima 17

19 GEHENA

Gehena tidhina la limburo n’nango lali vakwikwi na sidadi la Yerusalemu. Kuwewo waka-echa atu vyongo vyothakala. Kavali umboni uliwethene ooni-a ira hora ya Yesu vinyama naatu tanotumeiwa wu Gehena tangali methove. Ee-no Gehena kinathapulela ira tilimburo laimbarimbari wewo atu takwa unaoni-iwa aliwa nyarwa na tumeeliwawo dhowa nodhowa. Yesu adhaonge ira atu enango tanodha dhowa Gehena, athapulela ira atwawo anodha nongiwa moi katinodha kaana ingumi okoka dhowa nodhowa.​—Mateu 5:22; 10:28.

Muru 7, ndima 20

20 LOBELO LA MBWIYE

Yesu ato-indi-edha basa lobelo leli vowafunji-a anamafunjedhee ira talobelenga eeno. Lobelo leli linoidhiweya ira lobelo la Babi-u venango lobelo laifwanafwani-o. Vyongo vinango vyanifunji-idhe Yesu ira nilobelelenga pivi:

  • “Dhinalinyu licheni-iwe”

    Naonganga vyevi, ninovepa Yohova ira acheni-e dhina lee ira la-athakali-iwe na vyongo vyothene vyonama voonga vyaliye, na ifunelo yoi uliwethene, dhulu na vailambo yavathi alemezenga dhina lee.

  • “Umweninyu udhe”

    Naonganga vyevi, ninovepa ira Umwene wa Nlungu unonge ilambo ya Satanila noroma tonga ilambo yothene, thitho isaka-edha ira ikale Paradaizo.

  • “Ifunelo inyu iireye vailambo . . . yavathi vano”

    Naonganga vyevi, ninovepa ira ifunelo ya Nlungu yoi atu ovwela na apama tadhakale Paradaizoni dhowa nodhowa, thitho ifunelo yee ikwakwanele ninga mwemo mwafunela liye vopanducha atu.

Muru 8, ndima 2

21 YOOMBOLIWANA

Yohova atovelela yoombolana ira aavulumuche atu wumadawo na wukwa. Vanofuneya yoombolana yopagalela ingumi yapama yaluzile Adamu thitho yoombolana ira atu takale vauxamwali na Yohova. Ira vyevi viodeye, Nlungu atomruma Yesu vailambo yavathi ira adhanikwele i-yo atu odawa. Mwasa oi Yesu utonikwela, nitokaana ngari yodhakaana ingumi yo-omala thitho kala olongomana.

Muru 8, ndima 21; Muru 9, ndima 13

22MWASIWA NGWAN’NI YAWA YA 1914 CHOFUNEYA VINJINJI?

Vyoro-edha vya Danieli Kapitulu 4 vyatoongelatu ira Nlungu unodha kaathei-a Umwenee yawa ya 1914.

Yoro-edha: Yohova atommwiri-a Mwene Nebukadinezara ro-a vyoro-a va vyongo vyafuna dhaireya sogolo. Liye aro-ile muri olapa wagwandiwile thitho lingondoliwa kalapuwela fiedha vangavirile “hora dhokwakwana 7.” Mwasa oi lingondolo lamangiwilena mafero.​—Danieli 4:1, 10 -16.

N’nga yoro-edha yei inathapulelan’ni?: Muriwenuo unoimelela utongi wa Nlungu. Wavyawa vinjinji, Yohova atosogolela ziza la Aisraeli vo-indi-edha basa mamwene a Yerusalemu. (1 Limbili 29:23) Ee-no mwamenao tali o-ororomeleya thitho tato-iyachi tonga. Vingaireile ee-no Yerusalemu atonongiwa yawa 607 B.C.E. Pavevo varomile “hora dhokwakwana 7.” (2 Mamwene 25:1, 8-10; Zakiyeli 21:25-27) Paevo Yesu vyaongile liye ira: “Atu a amaziza enango tanodha nyingalela nyingalela Yerusalemu, fiedha hora yo-eliwa yaatu amaziza enangwawo ingakwakwan’ne,” taonga vyaohora dhokwakwana 7” dhedhi. (Luka 21:24) “Hora dhokwakwana 7” dhedhi dha-anamale Yesu angali vailambo yavathila, Yohova atolanyedha ira unodha sakula Mwene mpya komoni wa hora dhokwakwana 7.” Utongi wa Mwene ngunafuna dhana maraeli-o waatu availambo yothene yavathi.​—Luka 1:30-33.

N’nga “hora dhokwakwana 7” njihora yolapela moi a-vi? “Hora dhokwakwana 7” ali vyawa 2.520. Nalengesa vyawa 2.520 romela yawa ya 607 B.C.E., dhinonifii-a yawa ya 1914. Yawa yei chiyeyo Yohova vyamsakule liye Yesu wenuo uli Mesiya kala Mwene wa Umwenee wadhulu.

N’nga ninoidhiwa a-vi ira “hora dhokwakwana 7” pivyawa vyokwakwana 2.520? Bibilya linoonga ira hora taaru na meya, mbamalambo 1.260. (Apokalipse 12:6, 14) Ee-no “hora taaru na meya” weli-edha fendo mbiili mbamalambo 2.520 dhedho dhili “hora 7.” Mbwenye malambo 2.520 pivyawa 2.520 mwasiwa Bibilya linoonga ira “dambo limbo-i linaimelela yawa imbo-i.”​—Numero 14:34; Zakiyeli 4:6.

Muru 8, ndima 23

23 MIGELI NDIMUWA WA ANGELO

Madhu oi “Migeli” anothapulela “ndimuwa waangelo”. Bibilya linoonga vya ndimuwa waangelo, wenuo dhinalee ngu Migeli.​—Danieli 12:1; Juda 9.

Migeli ngundimuwa waangelo a Nlungu ororomeleya. Lemba la Apokalipse 12:7, linoonga ira: “Migeli na angelwee tatowana nanyowa . . . na anembee.” Buku la Apokalipse linoonga ira Yesu ngu namasogolela wa gulu lakhondo la Nlungu, ee-no Migeli tidhina n’nango la Yesu.​—Apokalipse 19:14-16.

Muru 9, ndima 4

24 MALAMBO OMARI-A

Madhu oi malambo omari-a anothapulela hora inofuna dhaireya vyongo vilukulu vailambo yavathi, Umwene wa Nlungu wa-ala vang’ono nonga ilambo ya Satananila. Madhu enango ninga, oi “komoni wa hora ino” thitho oi kalao wamwana mutu,” ano-indi-edhiwa basa Bibilyani voonga vya hora yei. (Mateu 24:3, 27, 37) “Malambo omari-a” aromile Umwene wa Nlungu vyaromile aliwa tonga dhulu yawa ya 1914 thitho anodhamala ilambo ya Satananila idhanongiwa va khondo ya Armagedo.​—2 Timoteo 3:1; 2 Pedru 3:3.

Muru 9, ndima 5

25 VENYATHI-IWA WAATU OKWA

Bibilya linoonga ira Nlungu unodha venyathi-a atu okwa. Thitho linoonga vyaatu okwakwana 9 enao tavenyathi-iwile na Eliya, Elisa, Yesu, Pedru na Paulo. Atu enala tatovenyathi-a atu okwa vo-indi-edha basa nguru dhaava-idhe Nlungu. Yohova unolanyedha ira unodha venyathi-a atu “olongomana na o-olongomana.” (Mayirelo 24:15) Thitho Bibilya linoonga vyaatu enango anavenyathi-iwa dhowa makala dhulu. Atu enala mbenao, asakuliwile na Nlungu ira tamatonge vambo-i na Yesu dhulu.​—Juwau 5:28, 29; 11:25; Afilipi 3:11; Apokalipse 20:5, 6.

Muru 9, ndima 13

26 ROROMELA (MINEMBA YOTHAKALA)

Roromela minemba yothakala tikalelo lothakala lina-indi-edha atu vowesedha vwelana na minemba yothakala, voongana venango vo-indi-edha basa mutu mwinango voonga venango alimbo masenga. Atu anororomela minemba yothakala tanoira vyongo vyevi mwasa oi tatowandeliwa vyongo vyonama vyoi mutu akwa, nemba wamutuo kunakwa thitho unooda pei-a atu angumi venango akami-a. Minemba yothakala inoiri-a ira atu ta-avwelenga Nlungu. Makalelo enango anoiri-a roromela minemba yothakala kuroromela nyenyedi, ona vasupeyoni lamasenga, thapulela milinya ya mandhani, thapulela ula wa mbalame, thapulela vyoro-a thitho ira masenga. Vatokala vyongo vinango vinjinji ninga mabuku, marevista, mavidiyo, viruthi-ruthi, thitho nyumbo dhinolimbi-a atu roromela minemba yothakala a thuulela ira roromela minemba yothakala tipama. Vilemelelo vinjinji vyoonga wukwa ninga saka-edha festa ya dambo lokwa, ira mwambo othuulela dambo lakwide mutu mwinango, velela kuto waatu okwa, ing’anela wukwa thitho mwambo wa mwemo mutu munofwanela liye ula wukwa wa mannee venango i-yanee, pyovwelana na roromela minemba. Thitho hora dhinjinji, atu ano-indi-edha basa mirombwe voira vyaminemba.​—Agalata 5:20; Apokalipse 21:8.

Muru 10, ndima 10; Muru 16, ndima 4

27 UTONGI WA YOHOVA

Yohova ngu Nlungu wanguru dhothene thitho ngupanduchidhe vyongo vyothene. (Apokalipse 15:3) Ngumwasiwa liye ngofwanela tonga vyopanduchiwa vyothene. (Salimo 24:1; Esaya 40:21-23; Apokalipse 4:11) Liye atovelela malamulo oi vyongo vyothene vipanduchidhe liye vi-arelenga. Thitho Yohova utokaana nguru dhosakula enango ira takale anamatonga. Namdhiveliwangana Yohova thitho vwela malamulwee ninooni-a ira nili ikundu ya utongee.​—1 Limbili 29:11.

Muru 11, ndima 10

28 TATILA WISE

Tatila wise kupa mwakomove mwana a-anabaliwe. Thitho kunaireya mwangovi venango mwasa wa nyarwa dhinango dhatutu lamutu. I-yana akaana wise, paevo vanoroma ingumi yamwana. Ee-no idhiwani ira mwanuo ngumutu.

Muru 13, ndima 5

29 E-LIWA SANGIRI

E-liwa sangiri venango vikundu 4 vyasangiri njindhila ina-indi-edha basa mamediku, ira tamva-e mutu mwinango sangiri. Vikundu 4 vilukuluvyo mbama-inje asangirini, maselula ofiila, maselula ochena, na maselula anakami-a sangiri ira imanganyeye.

Muru 13, ndima 13

30 SUMULULA

Bibilyani madhu oi “sumulula” kavinothaphulela msumulula mutu mwasa oi utodawa. Anothapulela va-iwa malangi-o, funji-iwa thitho sumululiwa. Yohova kanosumulula atu mwauwalanga. (Sanganikho 4:1, 2) Liye unovelela ifwanafwani-o yapama waanamalabee. Yohova unovelela malangi-o mwaudhivela, moi mutu unolangiwa unowadhiveliwana. (Sanganikho 12:1) Yohova unoadhiveliwana atu thitho unoafunji-a. Unoava-a malangi-o owakami-a rambela irana vyongo vyothakala thitho unowafunji-a ira tathuulelenga na irana vyongo vinodhiveliwana liye. Anamabala taalanganga a-imiwa, tanofwanela akami-a idhiwa ira vwela kofuneya vinjinji. Anofwanela afunji-a dhiveliwana Yohova, madhwee thitho vwechecha makundo a Bibilyani.

Muru 14, ndima 13

31 MINEMBA YOTHAKALA

Minemba yothakala mbaangelo othakala thitho mbanguru kwaranya atu. Angelo othakalala tatodhi-ela kala amwidani a Nlungu vasakule aliwa a-mvwela. (Maromelo 6:2; Juda 6) Aliwa tatovwelana na Satana vodhimbinuela utongi wa Yohova.—Dotornomio 32:17; Luka 8:30; Mayirelo 16:16; Tiyago 2:19.

Muru 16, ndima 4