1. N’nga ndikalelo liivi lapama linaazombwe?

AZOMBWENYO, nyo munooda kala ofuneya vinjinji mu guluni mwa Yohova. Nyo muli olimba thitho okaana kopolo. (Sang. 20:29) Nyo muli maraeli-o aimbarimbari a pingoni mwinyu venango nyo munofunechecha vinjinji mungali rumiwi okami-a. Mbwenye nyo venango munoona ira vaabali a pingoni mwinyu, nyo muli azombwe ang’ono, venago munooda dhionanga ira kamuli okozeya ira muode wachela ngari yofuneechecha ninga yen’na. Mbwenye nyo munooda gwela xikada ira muoode kala olemeziwa no kala ororomeleya naabali a pingoni mwinyu.

2. Chini inafuna i-yo funjedha wari mwa yofunjedha yei?

² Wari mwa muru wen’na ninofuna nione ifwanafwani-edho ya Mwene Davide. Ninofuna nithuulele va ingumi ya mamwene ambili a Yuda Aza na Yosafati. Alombwana ararwala thitho ninga mwairele aliwa mwemo azombwe munaodele aliwa funjedha ifwanafwani-o yiwa.

3. N’nga zombwe unaire a-vi ira aode kami-a ndimuwa oulula wa pingoni mwee?

³ Davide angali zombwe, liye anoulukuli-a makalelo adodoliso atu enango laliona aliwa kala lofuneya. Liye anooneelatu ira ali zombwe oulukula mwauzimu liye ali namaomba nyumbo wa dodoliso, liye a-indi-edha basa dodolisolo ira aode mkami-a Sauli, mwene asakuliwile na Nlungu. (1 Sam. 16:16, 23) N’nga nyo zombwe, nyo mutokaana dodoliso n’nangolene loi munooda li-indi-edha basa vokami-ana atu enango a pingoni?  Mofwanafwani-a, venango nyo munooda ona ira atu enango oulula pingoni mwinyu anooda kaana nyarwa ira taode i-ndi-edhela basa matelefoni malukulu ninga tableti na matelefoni enango atachi, vofuna ira taode funjedhela vaokene venango vamigumanoni. N’nga nyo munaona a-vi i-ndi-edha basa dodolisolinyulo ira muode akami-a? Mwaira ee-no mo-okaikela aliwa anodha dhiveliwa vinjinji.

4. Vosazi-a Davide ndimakalelo aavi azombwe anofwanela aliwa ira takaena? (Muone iruthiruthi ya vakapani.)

⁴ Malambo othene Davide anooni-a kala mutu oira yongo mwazelu thitho mororomeleya. Mofwanafwani-a angali zombwe liye atosamalila mabila a babee. Muone ira basa leli lali loopi-a vinjinji! Muone Davide vyam’mwandele liye mwene Sauli vanga virile hora: “Mbwiyanga ndili namakumbiza mabila ababanga kalamu inga dhidhe na imbalangondo yatotukula mwanalibila m’mbo-i liye mtawana miyo ndatomtamangi-a ndongo mpa miyo vulumucha libila lo mwano mwee.” (1 Sam. 17:34, 35) Davide anodhiona kala mutu ofwanela vunela mabila namwasa olimba rima liye anodhilimbe-edha ira aode avunela. Nyo azombwe, munooda a-rela ifwanafwani-o yee voing’anela pama mabasa anava-iwa nyo pingoni.

5. Movwelana na lemba la Salimo 25:14 chiyongo iivi yofuneechecha azombwe jinofuna aliwa jiira?

⁵ Davide angali zombwe atoulukuli-a uxamwalee na Yohova. Kavali yongo yali yofuneechecha wa Davide kwaranya uxamwali wana liye na Yohova thitho limbawee rima na dodoliso lana liye voomba kavyakwaranyidhe uxamwaleeuo. Wa Davide, Yohova kaali Nlungwee baa-i, mbwenye ali xamwalee ofuneechecha. (Muleri Salimo 25:14.) Azombwee, yongo yofuneya inofwanela nyo ira kulimbi-a uxamwalinyu na Babinyu wadhulu. Mwamakalelo enala munooda kaana ngari yowachela izo pingoni.

6. N’nga atu enango tathuulela a-vi vya Davide?

⁶ Yongo inango yafwanela Davide ilimbanana ali maonelo aazombwe enango vyaonga aliwa mwasa wa liye. Mofwanafwani-a, Davide vyadhivelenle liye ira aode wana na Goliyati, Mwene Sauli atomlimbi-a Davide ira aode welela nduli voonga ira: “Weyo uli mwana.” (1 Sam. 17:31-33) Hora vang’ono nduli mwee baleene Davide atomwiri-a Davide ira aode ona ira liye ali mutu o-odhiing’anela pama. (1 Sam. 17:26-30) Mbwenye Yohova kaamona e-no Davide ira liye ali o-oulukula mwamathuulelo liye atomwidhiwa pama Davide. Mokami-iwa na xamwalee Yohova  Davide atooda m’muunda Goliyati.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Chini vinofunjedhavo nyo vyoonga Davide na Goliyati?

⁷ Chini inaode nyo funjedhela wa Davide? I-yo ninofwanela kala atu oleva rima. Atu ale auwidhini mungali a-imene anooda uwonani dimbela ira mu-uulukula. Mbwenye muode roromela ira Yohova kanaona makalelwinyu baa-i thitho unooda uwonani vyarimani nozindiela ira nyo munooda irana vyongo vinjinji. (1 Sam. 16:7) Mulimbi-e uxamwalinyu na Yohova. Davide atoviira vyevyo voona vakwikwi na vakwikwi malangi-o a Yohova liye anooda onechecha malangi-o vyaongecha aliwa vya namapanducha. (Sal. 8:3, 4; 139:14; Aroma 1:20) Yongo inango inafwanela nyo ira mkuvepa Yohova kopolo dhinafuneela nyo. Mofwanafwani-a, n’nga azombwe afwinyu axikolani anouwongelani vyothakala namwasa oi nyo muli Mboni dha Yohova? Akala vyevyo vinoireya mulobele wa Yohova vepanga kami-iwa ira muode limbana nyarwa yeniyo, muode i-ndi-edha basa vinofunjedha nyo dhela Bibilyani, thitho na kumela vinafunjedha nyo dhela mabukwi-u, na mavidioni. Hora dhothene vanavwechecha nyo ira Yohova unoukami-ani volimbanana nyarwa munowenjedhela roromela winyu Yohova. I-yavo vyevyo nyo masimbwanga mroromela Yohova atu anjinji thitho anooda uroromelani.

8-9. Chini yakami-idhe Davide ira aodeve dedi-edha movilela fiedhela ira akale mwene? N’nga azombwe anafunjedhavon’ni va ifwanafwani-o yei?

⁸ Muone vyorucha vinango vyalimban’nena Davide. Liye angasakuliwile ira akale mwene waa Yuda o-arela Davide afwanela dedi-edha hora injinji a-anarome tonga. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Hora yeniyo, chini yakami-idhe Davide ira akaleve mutu ovilela? Malo mo-iyachi kumudwi-iwa ira uwodenga mtonga, Davide anoona mwemo mwafuna kwakwaneli-edhiwa ifunelo yeyo na vyevyo vyafuna liye irela. Mofwanafwani-a liye angana ingumi yotawatawa ilambo ya afilisti, Davide ato-indi-edhela basa ngari yana liye vowanana amwidani a Isaraeli. Voirana vyevyo liye atooda vunela madile aumwene waa Yuda.—1 Sam. 27:1-12.

⁹ N’nga azombwe anafunjedhavo n’ni va ifwanafwani-edho ya Davide? Muganyali Horinyu na ngari inanyo vokami-a abali. Kaonani vyamwireele bali unaitaniwa Ricardo. * Liye angali ixizombwe liye anofunechecha ira adhakale painiya okaatheya. Mbwenye andimuwa avapingoni taona ira liye kakozeile ira aode laba basa leli, malo mo-iyachi thuulelanga vyafuna liye vyo ira venango angakaale othakaleliwa, mbwenye Ricardo atodhilimbi-edha ira aode chinja urumiwi walaba liye, liye unoonga ira: “Ndaing’ana nduli miyo ndinoona ira ali pama wamiyo ira ndiode chinja vyongo vinango vaingumi yanga. Ndaing’anechave dhowa mawelelangao waatu ale afuna ira taonde funjedhela thitho miyo ndanokozeela pama vofuna welelao. Miyo ndatooda kaana ngari yofwanya mutu ofunjedhanee Bibilya. Hora yothene vyalaleelecha miyo ndanoodecha kala odhiroromela volaba basalo.” Mwachineneeva e-ni Ricardo ngu painiya okaatheya thitho ngurumiwi okami-a.

10. Davide airileni a-anaire yosakula yofuneela?

¹⁰ Kaonani yongo inango yamwireele Davide. Liye na anyakhodo tangali a-ngani wari motawatawa aliwa tafwanele i-yachi mabanjiwa nyumbadhiwa ira taode dhowa khondoni. Tangali a-nganiwo amwindaniwa enango tatothwa nyumbadhiwa aliwa tukula mabanjiwa. Hora yeniyo Davide angaondile thuulela ira mwasa oi liye ali nyakhondo oidhuwechecha pama wana liye angaodile sakasaka ndhila yapama yofuna ira aode mali-edha mwasa wenuo  na amwidanee. Mbwenye malo moirana vyevyo Davide atovepa malangio wa Yohova. Mokami-iwa na Abiatari Davide atofuka Yohova ira ndinofwanela ira ndaa-are amwidani athwide nyumbani wi-u nouba vyongovi-u? Yohova aongile ira ee thitho atonyindeli-edha Davide ira unodha aganyali. (1 Sam. 30:7-10) Chini inafunjedhavo nyo va joireya yei?

11. Chini inofwanela nyo ira mwa-anasakule vyoira?

¹¹ Mufunefunenga malangi-o a Yohova mwa-anaire yosakula yofuneela. Muvepenga anamabalinyu ira tookami-eni thitho muvepenga kami-iwa na andimuwa avapingoni adodoliso loidhiwa vyongo. Yohova unonyindela alombwana enao asakuliwilao nyo thitho munofwanela mwaanyindelenga aliwa. Yohova unoawona andimuwao ninga “yotuva” ya pingo. (Aef. 4:8) Vinodha kala pama wanyo ira moode sazi-a iroromelo yaalombwana enao novwela malangi-o azelu anofuna aliwa uva-ani. Mbwenye mwachineneveva dhoweni nifunjedheni vang’ono mwa ifwanafwani-o ya Mwene Asa.

12. Ndikalelo liivi laoni-idhe Asa hora yali liye Mwene?

¹² Mwene Asa angali zombwe liye ali odhiyevi-a thitho olimba rima. Mofwanafwani-a, babee Asa angakwide aitaniwa Abia, liye atokala Mwene moi e-no atoroma basa lofuna mali-a lambela wa mafwano ilambonimo. Liye thitho “atoawandela Ayuda ira tasakesake Yohova Nlungu wa makolwiwa no a-rela lamulo na vinoonga aliwa.” (2 Limb. 14:1-7) Hora yathwide Zera ilambonimo wa ilambo ya Itiyopiya na anyathropa okwakwana 1 miliyao, Asa atokala ozindiela vofunafuna kami-iwa na Yohova voonga ira: “Yohova wanyo kavali vyongo vyo-iyana akala ira atu ale anowakami-a nyo takala anjinji venango ofooka. Nikami-eni Yohova Nlungwi-u i-yo ninororomela nyo.” Madhu apamala anooni-a ira Asa anomnyindela Yohova thitho ira liye angaodile avulumucha liye na mbumbee. Asa atomnyindela Babee wadhulu ee-no “Yohova atowaunda Aitiyopiya othene.”—2 Limb. 14:8-12.

13. Chini yamwireele Asa vangavirile hora, n’nga mwasiwa ngwan’ni?

¹³ Mo-okaikela nyo munooda rumela ira limbana miliyau imbo-i ya anyathropa ali yongo yorucha vinjinji. Mbwenye Asa atooda ganyali, vyovwi-a tangaranga vangavirile hora vatooneya yongo yoyeva e-no Asa ato-iyachi funafuna Yohova vyatuchiwile liye na Mwene Basa wa Israeli. Asa atosaka kami-iwa na mwene wa Siriya yosakula yeyo  yatodhi-a vyorucha vilukulu! Dhela mwa namaro-edha Ananiya Yohova atom’mwandela Asa ira: “Voi weyo uroromele mwene wa Siriya a-roromela Yohova Nlungwao anyathropa a Siriya atovulumuwa mandhani mwao.” Mwaimbarimbari kumela vevo Asa ali na ingumiyee yothene vowanana anyakhodo a Basa. (2 Limb. 16:7, 9; 1 Mam. 15:32) Ninafunjedhavon’ni?

14. N’nga nyo munaoni-e a-vi ira munomroromela Yohova? N’nga nwairana vyevyo movwelana na lemba la 1 Timoteo 4:12 munodha kala a-vi?

¹⁴ Kamu-iye kala atu odhiyevi-a mudhowenave mroromelanga Yohova. Nyo vyabandiziwa nyo mwatokaana iroromelo thitho mwanooni-a ira munomnyidela Yohova. E-no Yohova atodhiveliwadi, nouva-ani ngari yokala ikundu ya banjalee. Ee-no inofuna nyo idhiwa mwachineneeva, kudhowanave mnyindela Yohova. Hora inango vinooneya kala vyo-orucha mroromela Yohova mwafunanga ira muode sakula yongo yofuneya vaingumiinyu. N’nga nyo mwafunanga sakula vyongo vyoyeva munaire a-vi? Pyapama hora ndothene mnyindela Yohova vofuna sakula vyongo masiki vikale vyoyeva, venango mwafuna ira musakule vyongo vyowaredhana va yoyeva vinango ninga sakula basa na vyongo vinango vinafuna nyo ira muvikaena! Kamuroromele zelu dhinyu. Malo mwa vyevyo, muode sakasaka makundo a Bibilyani anooda onga vya mwasa wenuowo unafuna nyo sakuluwo, moi ee-no muviirena ninga vyevyo vimadhi nyo vifunjedhavyo. (Sang. 3:5, 6) Mwairana vyevyo Yohova unodha dhiveliwa vinjinji. Nyo munodha ganyali volemeziwa naabali vambo-i naarongola a pingoni mwinyu.—Muleri 1 Timoteo 4:12.

15. Ninga munoonela i-yo va lemba la 2 Limbili 18:1-3; 19:2, chodawi-a iivi yairile Yehosafati?

¹⁵ Pyovweya ira ninga mwaatu othene nyo muli mutu o-olongomana munodha irangana vyongo vyodawi-a hora dhinango. Mbwenye vyevyo kavikale vyongo vyooda uwimwanani-ani lambela winyu na rima wethene Yohova. Kaonani ifwanafwani-edho ya Yehosafati liye atokaana makalelo manjinji apama. Angali zombwe liye ‘anosakasaka Yohova Nlungu wa makolwiwa no a-rela lamulo na vinoonga aliwa.’ I-yavo vyevyo liye atoawandela anama-inag’anela ira taode dhowa sidadi la Yuda ira tamaode afunji-a atu vya Yohova. (2 Limb. 17:4, 7) Angalive ira ali mutu wapama Yehosafati  hora inango atooda sakula vyo-ofwanelela, vamwasa wa vyosakula vyevyo Yehosafati atooda langi-iwa na mutu mwinango aimelela Yohova. (Muleri 2 Limbili 18:1-3; 19:2.) Chini inafunjedhelavo i-yo va ifwanafwani-o yei?

16. N’nga chini inofuna nyo funjedha vyamwireele Rajeev?

¹⁶ Muwachele no indi-edha basa malangi-o anovaiwanyo venango ninga mwaazombwe anjinji nyo munooda ona kala vyorucha sakula vyongo vili vyofuneya va ingumiinyu. Mbwenye vyevyo kaviukumudwi-eni. Kaonani vyamwireele bali mwinango unaitaniwa Rajeev voonga vya izombweyee liye uwongile ira: “Hora dhinango miyo kandaidhiwa vyafuna miyo vaingumi yanga. Ninga mwaazombwe anjinji, miyo ndanofunecha ira hora dhinjinji ndiponyenga bola na vyowaredhana vinango, i-ya dhowa migumanoni venango dhowa malaleela.” N’nga yakami-idhe Rajeev chini? Malangi-o andimuwa mwinango wa vapingoni waudhivela. Rajeev uwongile ira: “Liye atondikami-a thuulela pama va malangi-o ali va lemba la 1 Timoteo 4:8.” Rajeev atodhiyevi-a novwela malangi-ao nothuulela vyafuna liye ira aire voroma vaingumiyee. Liye uongile ira: “Miyo ndatosakula e-la vyauzimu valimburo loroma.” N’nga vyo-arela vyee alin’ni? Rajeev unoonga ira: “Vangavirile vyawa vyoyeva tangandiva-idhe malangi-o miyo ndato-eliwa kala rumiwi okami-a.”

17. N’nga abali naarongola oulula anoaona a-vi azombwe?

¹⁷ Abali naarongola oulula anoulemezani maningi nyo azombwe anomlambela Yohova mo-o-iyedhela naaliwa vambo-i “movwelana”! (Zef. 3:9) Aliwa anoudhiveliwanani mwemo munakwakwaneli-edha nyo na riminyu wethene basa linova-iwanyo na kopolo dhinyu ndothene thitho na imwerumweru yinyu yothene. Mo-okaikela aliwa anoudhiveliwanani vinjinji.—1 Ju. 2:14.

18. Movwelana na lemba la Sanganikho 27:11, Yohova unoona a-vi azombwe anomlambela liye?

¹⁸ Azombwenyo kamudiwale ira Yohova unoudhiveliwanani vinjinji thitho unouroromelani. Liye atovaela onga ira malambo omari-a unodha kala gulu la azombwe enao anofuna dhavivelela modhifunela wiwa. (Sal. 110:1-3) Liye utoidhiwa udhivela una aliwa thitho utooidhiwani vinofuna nyo ira na riminyu wethene. Moi e-no mukale oleva rima naatu enango thitho mukale ovilela wanyo mwekene, mwadawi-a yongo muodenga rumela ira mufunji-iwe thitho mulangi-iwe no-arela malangi-o anowachela nyo, muone vyevyo kala kami-iwa okumela wa Yohova. (Aeb. 12:6) Muodenga kwakwaneli-edha mabasa anovaiwanyo nariminyu wethene. Kwaranya vyothene vinofuna nyo ira mum’mwiri-enga Babinyu wa dhulu ira audhiveliwenganani.—Muleri Sanganikho 27:11.