Anamabalanga tafunjedhile imbarimbari mu vyawa vya 1920 ta-anathelane. Miyo ndibaliwile maromelo wa 1939. Banjal li-u lakala Inglaterra miyo ndanodhowecha na anamabalanga migumanoni thitho ndanodhiveliwana vinjinji xikola ya ministerio teokratiko. Fiedha malamboano ndinothuulela mwasa waongile miyo oroma ndafwanele gwela vakaxani ira ndiode fiedhela imo ya platifumo ira ndiodenga ona alimbo vuruwana. Vevo ndana vyawa 6, ndatorenjeya vinjinji voona atu othene andimuwa andimuwa tandiing’ananga miyo.

Va urumiwi olaleela babanga atondilembela karta lolembiwa na makina mwa vyevyo vyafuna miyo ira ndimaode fiyana mo-orennjeya. Vyana miyo vyawa 8 pyaodile miyo onga mekene vanyumbani fendo yoroma mwinyaa vandhe atodha liye rumela karta langa ongorumela wachela buku loonga ira Seja “Deus Verdadeiro”! Ndatodhiveliwa vinjinji modabwa. Miyo ndadhowa nditamanganga fiedhela rapani miyo dhowa mammwandela babanga. Laleela na migumano vyanondikaani-a imwerumweru injinji thitho vyatondikami-a ira ndikaana ifunelo yooda mlabela Yohova mwahora yothene.

Vatokala yongo yandikami-idhe ira ndiode dhiveliwanga imbarimbari ya Bibilyani ali vyalembiwile Sanja a Olondani vyevyo babanga vyandilembele liye. Vyafiilenga revistalo miyo ndatolireli lothenelene. Mroromela wanga Yohova wadhowa uwenjedhelanga ndatofiedhela miyo dhivelela wa liye.

Yawa ya 1950 miyo naanamabalanga natodhowa maonela gumano wa isa wa muru oonga ira Aumento da Teocracia. Nova Iorque. Muru wadambo lananai 3 mwedi wa agosto ali oira: “O dia do Missionario.”  Carerey Barber, wenuo vira wa hora alabile ninga wa Gulu Lotonga, atoonga mwasa wa ubatizo liye angafukile vyofuka viili vyomari-edha waalimbo funa dhowa mabadiziwa ndatovenyathi miyo wakula ira “ee!” Angalive ira ndana vywa 11  miyo ndatoidhiwa ira ikundu yeile ali yofuneechecha. Mbwenye miyo ndanoova thithela ma-injene namwasa oi kandaoda ambelela. Voi ee-no tionwanga atondidhowana nondiwandela ira kuove tai vyothene vinouwendela pama. Imbarimbari batiziwa wanga watoireya mombaranya vinjinji fiedhela nyalo langa kalafiile mwiko mwabadiziwele miyomo. Mbali mmbo-i atondibadiza mo-arelamwee atondiva-edhela bali mwinango ali vama-injeni vodi-avo liye ndikumi-edha undhe wama-inje. Kumela vadambo lofuneechechale Yohova atodhowanave linyali ndhila dhanga.

Ndingakumile Xikola miyo ndanofuna vinjinji kala painiya, mbwenye maprosoranga tatondikanyi-edha ira miyo ndidhowe mafunja xikola lavadhulu. Miyo ndatofiedhela rumela vyandikanyi-edhaatuvyo ndatodhowa wu universididade, vo-ovira hora ndatozindiela ira kandaode dhowanave kala oimela pama mwimbarimbarini hora imbo-ive yeniyo ndingale ofuna vyofunja. Ndatolobela wa Yohova mwasa wa vyevyo moi ee-no ndatovisakulela ira ndiode i-yachi xikola lavadhululo, ndatolemba karta lembela prosoranga loonga vile vyasakule miyo vyo-iyachi xikola lavadhulo, mamalelo wa yawa yei. Momroromela Yohova kumela vathi varima vahora yeniyo ndatotukula upainiya okaatheya.

Basa langa la hora yothene laromeile yawa ya 1957 va sidadi ya Wellingborough. Miyo ndatovepa beteli ya Londre ira tanditumizele painiya aromile labavo basa eli mwadodoliso ira ndiode mlabana liye vambo-i. Aliwa tatondithonyi-edha ira ndilabe na bali Bert Vaisey bali Bert atondifunji-a vyongo vinjinji, mofwanafwani-a ifwanafwani-o yee yatondikami-a ira ndiode kaana malabelo apama a dambo na dambo olaleela. Pingwi-u watokaana arongola 6 oulula bali Bert na miyo. Miyo ndafwanele kozeela ira ndimaode kalavo atu vambo-i vamigumano yothene. Vyevyo vyali vyapama vinjinji vyatondiva-a ngari yowenjedhela mroromela wanga Yohova na mmwandela vyothene vya rimani mwanga. Ndatokonda mavolowa kondoni miyo ndatovolowa hora yoyeva perezoni ndangakumilemo ndatommona rongola mwinango Barbara painiya wavakundu natothelana yawa ya 1959 i-yo natodhivelela ira nimaode laba uliwethene wafuneela i-yo ira nimalabe mavirelo a dhuwa wu Inglaterra. Mwedi wa Janeiro 1961, natodhowa maira kursu laanamalaleya a Umwene kursu la mwedi mmbo-i beteli la Londre. Wamiyo vyevyi ali vyodabwi-a mamalelo wa kursuo ndato-eliwa ira ndimalabe ninga namaing’anela isa. Ndatomala masumana meli ndifunji-iwanga na bali mwinango wenuo aromile wale laba basa leli Birmingham thitho Barbara atondivelela wafunji-iwa miyo. Vyevyo vingavirile nali okozeya ira niode wachela basa li-u lene natowachela basa lelo Lancashire na northwest.

Mwedi wa Agosto yawa ya 1962, ningakumile feriya natowachela karta lokumela beteli. Waari mwa kartalo mwatokala mapetisau meli a xikola la Giliadi Barbara na miyo natoulobelela mwasa wenuo voi eno natosinari mapetisau nongowatumiza mombaranya dhowa beteli. Vangavirile medi mithanu nali vandhila yodhowa wu Brooklyn, ira nimaire ikundu ya turma 38 ya kursu ya Giliadi. Namadhiwo medi kumi yofunji-iwa Bibilya.

Kursu ya Giliadi kai ira yanifunji-idhe basene vya Bibilya baa-i mbwenye thitho yatonifunji-a  mwemo munowendela gulu li-u. Thitho latonifunji-a vinjinji vyoonga vya abali-u vailambo yothene. Masiki ira nana vyawa 20 na vang’ono miyo na Barbara natofunjedha vyongo vinjinji waabali enao tali na i-yo turma imbo-i. Ali ngari wa miyo wachela basa ninga leli va dambo lililothene Fred Rusk wenuo ali mmbo-i waanamafunji-a. Yofunjedha yo-odiwaleya yafunji-echa liye ali nafunanga mva-a mutu malangi-o ali ira nafwanela idhiwa pama akala ira malanginwao alidi okumela Bibilyani. Giliadi natokaana ngari yovwa myasa dhoongiwa na abali oidhiwa pama ninga bali Nathan Knorr, Frederick Franz na Karl Klein. Mwaari mwa i-yo anamafunjedha nanodhiveliwana vinjinji ifwanafwani-o yokala odhievi-a kumela wa bali A. H. Macmillan yanioni-a liye ninga Yohova mwasogolele liye mbumbee waari mwa rucha wa vyongo yawa ya 1914 na 1919.

Ninga-adhi vang’ono ira kursu li-u lifiye komoni, bali Knorr atoniwandela ira ninga-eliwile ira nimalabenga filiali ya Burundi, ndatotamangela bibilotheka la beteli ira nimasake milanyu yoi ndi anamalaleya angasi tali talabanga Burundi vahora yenne. Monirurumucha kanafwaidhemo yongo iliyothene yoonga limburo ninga leli. Vyalidi e-no i-yo nali oroma kuma dhowa malaleela ilambo yeile yali ifwanyenga kotinenti weule wa-aidhi i-yo vyothene vyairela wewo. I-yo nali ofunechecha idhiwa vyothene vyaireya weule mbwenye natolobela vinjinji vyevyo vyatonikami-a ira niode kurudheya rima.

Basa lava-iwile i-yo lipyali ali vyo-iyana vinjinji wa i-yo, makalelo, vilemeelo na viwongelo. I-yo nafwanele funjedha iwongelo ya Franses. Thitho nanorucheya ira niode fwanya limburo ira niode kaathimo. Malambo meli vanduli viwa ningamadhi fiya wu Burundi natowachela alendo ali Harry na Arnott liye ali mmbo-i mwaanamafunjedha afwi-u akalasi ya Giliyadi aliwa taira wela dhowa basani wava-iwile aliwa wu Zambia aliwa tatonikami-a fwanya nyumba ira nikalengamo yenio vanduli viwa yadhidhe dhakala lare ya mamisionariyo. Yovwi-a tangaranga ali ira vangavirile hora vang’onove natoroma ona nyarwa yo-ara-ariwa na anamatonga a-aidhi navang’onovene voonga vya a Mboni dha Yohova. Mbwenye vyaroma i-yo dhiveliwana basa li-ulo anamatongao tatoniwandela ira kanafwanele ira nikalenga ilambo yeyo na-anave dukumento lorumeli-iwa labasa lelo. Voi e-no nafwanele dhowa ira namafunjedhele makalelo mapya a ilambo ipya ilambo ipya yeyo ali wu Uganda.

I-yo dhowa Uganda na-anave dukumento lorumeli-iwa, ali ngani yakalana i-yo rima dididi, mbwenye mnyindela Yohova watooda nimali-a ova. Bali  mwinango wa ilambo ya Canada akala alabanga ilambo yeile liye atoawandela mapolisiya anokala madile a vilambo vyoonga vya i-yo. Moi e-no natooda mala medi minjinji ira niode sakanyedha vyothene vyofuneya vya ilambo yeyile. Vyevyo vyatooni-a pama ira Yohova anonikami-a.

Makalelo awu Uganda ali o-iyana vinjinji na makalelo awu Burundi. Basa Laumwene la Burundi lali lingakathe-iwile masiki ira ilambonimo vahora yeniyo mwali anamalaleya okwakwana 28 baa-i. Ilambo yothene yeyo nafwanyecha atu aongecha Ingles mbwenye va-anavire hora natozindiela ira niode kami-a atu anofuna dhowa vasogolo nanofwanela ira niode funjedhela jimbo-i mwa jiwongelojo. Natoroma laleela isa ya Kampala weo atu anjinji unoonga atu iwongelo ya Luganda iyo nidhaone vyevyo natoona ira nilimbi-edhe iwongelo yei. Vatovira hora injinji ira niodenga onga pama pama iwongelo ya Luganda mbwenye mwamakalelo othene vyatooda i-yani-a basa lalaba i-yo lolaeela. Natoroma vwechecha pama vyorambuleleya vyauzimu vyaatu aafunji-echa i-yo Bibilya. Aliwa thitho tatoroma thathuwa mirimani mwiwa ira taode niwandela mwathuulela aliwa voonga vya vyothene vyafunjedhela aliwavyo.

Imwerumweru yi-u yokami-a atu odhievi-a ofuna funjedha vyaimbarimbari yatowevyedheleya okoka vyawachele i-yo ngari ya-adedi-edha i-yo yolamba ninga oing’anela visa wari mwa ilamboi. Mokami-iwa na malangio a filiyali ya Kenya i-yo natowenda “ulendo” kali ira nimasake vinyama mbwenye nadhowa masaka ira nifwanye maburo afwanelela i-yo ira niode fwanya apainiya avakundu. Mwamaulendo manjinji natoona wacheliwa pama waatu enale oi tali ta-anaidhiwevo Mboni dha Yohova romela wale aliwa tatoniwachela pama aliwa nipiela vyodya.

Moi e-no natowenda ulemdo. Mwinango natokuma Kampala ningodhowa i-yo ngwela Basi mwamalambo meli dhowa sidadi la Mombaça, Kenya. Weo natongwela baruku yodhowa Seychelles weo wali visuwa vya oceano Indico. Vira wa hora yawa ya 1965 fiedhela 1972 Barbara akala andivelelanga maulendo owelela welela dhowanga visuwani vya Seychelles. Vahora yene ulukula wadhowa uwenjedheleyanga. Anamalaleya abili tatokala oing’anela gurupu gurupulo langodha kala pingo. Natowenda ulendo mwinango ira nimaone abali enango Eritreia Etiópia na Sudão.

Iyo natowelela wu Uganda wewo makalelo atorucha aanamatonga ailambonimo voi e-no vyotochinja gurupo lamasurudado vyawaki-idhe aliwa anamatonga horaneniyo nakalechao hora yoopi-a vyoireya vyevile vyatondithuucha zelu dhovwela malangi-o a Yesu “Muva-e kaesara vya kaesara.” (Marku 12:17) hora inango atu othene akala ilambo yau Uganda tatokanyi-edhiwa ira taonde lembi-a vyaupolisiya nduzi na wakala aliwao avyo vyafuneela kala ovwela mombaranya vangavirile malambo oyeva miyo na misionariyo mwinango naya wu Kampala vevo vyaimeli-iwidhe i-yo na anyatoropa apolisiya ozembela mirimadhi-u yatodima vinjinji aliwa tatoninukedha ira i-yo nera zondela tatoni-ida nitukulela vasende viwa vakwikwi na wewo wewo i-yo nawandelie i-yo ira i-yo nali amisionario arendele i-yo. Natowawandela ira natomala lembi-a, mbwenye polisiya alinga vevale kafuune vivwa vyevyo natotukuliwa fiya sendiliwa la vakwikwi na misionario. Polisiya mbo-i atonikucha vevo mirimi-u yatokurudheya.

Malambo e-nale hora dhinjinji anyakhodo takala tafungelanga marapani. Kalelo lelo latokala liinjivanga aliwa onda niopi-a, sibwasibwa masulundado aniimeli-echa takalecha tangamadhi lezela. Mbwenye mwahora dothene vyevyo vyaireecha aliwa i-yo nanolebelecha wa Yohova nanodhivwa kala  arendele rimaniwmi-e mamari-edhowee natoonda vira motetezeleya. Vyovwi-a sisi cho-i yawa ya 1973 Mamisionsrio othenene ailambo yaundhe tatokanyi-edhiwa ira takume wu Uganda.

Fendo yanambili natowachela chinja machinjo e-nango abasa lolaba, fendo yena nadhowile Costa wu Marfim, iwono ya mavirelo wa dhuwa Africa. E-nala ali machinji manjinji wai-yo nafwanele lemeela makaathedho awewule ali o-iyana vinjinji nafwanele welela onga iyongele ya ifrarasa thihto natomala lemeela kala na mamisionario o-iyana i-yana makaathendo. Mbwenye ndhila yanambili natoona Yohova asongolelanga vyongo atu odhiyevi-a thitho amirima yapama tatorumela mobaranya milanyo yapama. Othene mwairoromelo natoona ira Yohova ali alinyali-anga ndhila dhi-u.

Moi e-no mo-ondibela Barbara atofwanyeyana urunda wa kasa.Vamendi yoyeva i-yo natowelela wu Europa ira liye amaonde oziwa na mamediko, mbwenye 1983 vyatooneya ira i-yo kanafwanele okoka dhowanave basali-u wu Africa. I-yo abiline natodhodhomi-eya zelu!

Urenda wa Barbara watosimbwa hora yalaba i-yo Beteli ya Londre vidhaire e-no liye atootatiya. Banja la Beteli latondikami-a va vyothene vyafuna miyo. Simbwasimbwa banja limbo-i latondikami-a ira ndiode lemeela makaathedho mapya volimbana vyandiireelevyo. Ira ndiode dhowanave imroromelanga Yohova. Vangavirile hora tatoidhiwana na rongola mwinango alabecha va Beteli kumellanga mudhi, liye anoodhiveliwana vinjinji Yohova thihto atoroma labavo basa laupainiya wavakundu. Miyo na Anne natoothelana yawa ya 1989, i-yo natolabave va Beteli ya Londoni.

Kumela yawa ya 1995 fiya 2018, ndatosangalala kaana ngari yowendela vilambo 60 vyo-iya i-yana volaba basa la namaing’anela wa sede lavailambo yothene yavathi (vahora yeniyo aitaniwa namaing’anela wa zona). Miyo ndatoona Yohova araeli-anga nguru dhanga mo-bala nyarwa dhagumanana i-yo

Yawa ya 2017 ndatokaana ngari yodhowa okoka ilambo y Afrika. Ndatodhiveliwa vinjinji mammoni-a Anne ilambo ya Burundi i-yo ambilene natodhiveliwa vinjinji ona ulukula wa basa ilambo yeile. Malambo ano rapa lenle wakalecha miyo ndilaleelanga nyumba na nyumba vyawa vya 1964, ungali Lare lobaleya la Beteli lokaana anamalaleya okwaranya 15.500.

Ndingawachenle karta lodhowa maonana weo 2018 ndatondiveliwa vinjinji. Ilambo inango yafuna miyo ira ndimawendeleo ali Costa do Marfim dhowa sidadi la Abidjan, ndakala ninga ndaya mudhi wanga. Ndingafiile Beteli ndatozindiela fendo yoroma lista la manumero atelefoni ali iono ya kwartuni wi-yu dhina la bali wamwidhi miyo liye atoroma labavo ninga namaing’anela wa sidade la Abidjan va hora yeniyo bali sosoou mbwenye miyo ndatodhinami-a ali sosoou mwinango ali mwanee. Yohova hora dhili dhothene unokwakwaneli-edha madhwe. Angalive ira ndatogumanana nyarwa dhinjinji ndatooda zindiela ira mroromela Yohova liye mo-okaikela unooda linyali-a ndhila dhanga. Inofuna miyo kudhowanave a-ra ndhila imbarimbari yei na mwasa oi imbarimbariyo inonidhowi-a mafwanya ingumi yo-omala muilambo ipya ya Nlungu.—Sang. 4:18.