Yawa yo-arela vatoongiwa milanyo vabanja la Beteli ira vanoofuneya atu odhivelela ira tamalabe wu tambi ya Afrika do Sul, wewo wa-elile aliwa makina mapya odindana mabuku.Ndatodhivelela ira ndidhowe thitho ndatosangalala tangandirumeli-idhe. Ndasakuliwile naabali enango araru enao alaba na miyo vambo-i wu Beteli ya Kanada enao ngu bali Ken Nordin, McLellan thitho Dinnis Leech. Nawandeliwile ira naa makala wu Afrika do Sul va hora yolapela.

Ndatomligarela m’manga nom’mwandela ira: “M’ma ,nditokaana mwasa ira ndiuwandeleni. Funa ndidhowe wu Afrika do Sul!” M’manga ali mutu o-odhiveliwa wonga, mbwenye ali mutu wairoromelo yolimba thitho anomdhiveliwana vinjinji Yohova. Aliwa kataongile vinjinji mbwenye ndatoidhiwa ira tali osangalala. Babanga thitho kaaruni-idhe vyevyo vasakulile miyo, angalive ira othenene tanodandaula ira naamakalanga undendai vinjinji.

Naromile dhowa wu Beteli yau Brooklin thitho othenene i-yo 4, natoofunji-iwa wa medi miraru mwemo muna-indi-edhe i-yo basa tundu unango wa makina odindana mabuku. Ningamadi natovenyathi thitho natogwela barko yotukula mitolo yeniyo yadhowa wu Cape Tawn, wu Afrika do Sul. Vahora yeniyo ndali ndingana vyawa 20. Natovenyathi machiguwo kuma wu Cape Tawan dhowa wu Johannesburg na komboyo thitho wali ulendo olapa. Undhe vyacha aliwa natofiya sidade n’nango ling’ono tatamu linango la kokola loitaniwa Karoo. Watokala tumbulu thitho wanoka-a. Othenene i-yo 4 natoroma patamela vajanelani natoroma dhifuka ira n’nga tatamu leli toi avi? n’nga ninoodadi laba uno? Vyawa vyo-arela ningadhidhe wutatamoniu natozindiyela ira masidadi mang’onwala ali obaleya thitho atu awewo tali odhiveliwana rendele.

Vyawa vyoroma na-indi-edha basa makina enango orucha aitaniwa Linotype, enao tagumani-a maletira na mizele vodinda Revista ya Sanja ya namaing’anela thitho na Galamukani! Ofesi ya tambila yanodinda thitho mabuku a viongelo vya vilambo vinjinji vinango mu Afrika. Nanodhiveliwa ira makina achineneeva enao aniiri-idhe kuma wani-u wu Kanada nodhowa wu Afrika do Sul, tano-indi-edhiwa basa pama vinjinji.

Ee-no ndatoroma laba basa mu ofesi ya fabrika yeniyo yaing’anela vyongo vyokuza dinda  mabuku, tumiza thitho thapulela mabuku. Ndakalecha opingeya, mbwenye ndanosangalala vinjinji.

Mu yawa ya 1968, ndatothelana na painiya mwinango dhinalee Laura Bowen, wenuo akala vakwikwi na Beteli. Liye akamiecha va basa lolemba vyongo vinango wu Departamento Yothapulela Mabuku. Vahora yeniyo atu tathelawene katadhowanave kala va Beteli, ee-no natovepiwa ira nimaire upainiya wavakundu. Vyevi vyatondisukwali-a vang’ono. Ndali ndingalabile va Beteli mu vyawa vyokwakwana 10 thitho ndanova-iwa vyodya na vogona. Ee-no ndanodhifuka ira ndinawode a-vi vyevi na kobiri inowachela apaniya avakundu. Uliwethene awachela kobiri yokwakwana 25 rand mwedi uliwethene (yeniyo malamboano ti madolare 121) akala utokwakwaneli-edha mahora afuneya ,maulendo owelela, thitho mabuku. Nanofwanela indi-edha basa kobirila vopagali vyongo ninga nyumba yogona, vyodya, trasporte, pedhelo ya ximitari thitho na vyongo vinango.

Natootumiziwa wu grupu n’nango ling’ono lali vakwikwi nawu Durban, chireerani mwa bara ya Oceano indiko. Tatamuli wali amwenye anjinji enao ali aziza laatu tatukuliwile wu Indiya ira tadalabe maminda ami-ale mu yawa ya 1800. Vahora yen’na aliwa tali tangaromile laba mabasa enala. Mbwenye kata-iidhe vyongo vyokuza makalelwiwa thitho vyodya vyevyo vya-elamo ali vyorii-edha vyo-iyana-iyana. Aliwa tawonga iongelo ya Ingerezi vyevyo wyaniiri-ide a-rucheya waalaleela.

Apainiya avakundu anofwanela velela mahora 150 va mwedi uliwotene. Ee-no miyo na i-yananga Laura natooira masakaedo ira nilaleele mahora 6 va dambo loroma. Dambo lelo unde wanoovi-a vinjinji. Vahora yeniyo nali na-anarome funjedha Bibilya na mutu venango maulendo owelela. Ee-no nafwanela laleela wu nyumba na nyumba ira nikwakawneli-e mahora 6. Ningawendile vahora vang’ono ndatooying’ana rorojo mbwenye ndatoozindiyela ira ndalaleele maminuto 40 baa-i. Ndatoodhifuka ira, ndinoodhadi kwakwaneli-eda urumiwi wen’na?

Ee-no ndatooroma kozeela pama. Ndambo lililotene natukuleche vyodya vyo-onyemela thitho nano-elecha sopa venango kafe garafwani. Nafunanga ira nivume naimeli-a karwi-u chindo mwa mwiri thitho hora dinango vanodhecha a-ima ang’onongó amwenye obaleya enao anidhivelecha vinjinji. Va-anavire malambo manjinji, natoozindiyela ira nalaleela mahora meli venango mararu, mbwenye mahora enango anoomala mombaranya.

Woonga mwaimbarimbri, vokami-a atu atatamo yen’na enao ali owachela pama alendo, noidhiwa imbarimbari ya Bibilyani. Natoona ira amwenyala ali atu alemezo, ooma rima thitho odhiveliwana Nlungu. Amwenye anjinji arelijiau ya Chihindu tanovuruwana pama milanyu-u. Aliwa tasangalala funjedha vyoonga Yohova, Yesu, Bibilya, ilambo ya chineneva larendele thitho vyokuza venyathi-iwa waatu muukwani. Vangavirile yawa imbo-i nalina atu 20 afunjedhana i-yo Bibilya. Dambo lililothe nadyechana banja limbo-i mwa mabanja afunjedhana i-yo Bibilyi thitho nanosangalala vinjinji.

Va-ana vire hora indendai, natova-iwa urumiwi woing’anela isa thitho nanowaredela mipingo yeniyo ili chireirani mwa i-nje obaleya wa Oceano indiko. Sumana lililothe nakalecha alendo mamidhi mwa abali vevo valaleela i-yo na anamalaleya apingo thitho limbi-anga pingo. Nakala ninga atu abanjani mwiwa thitho nanosangalala na a-imiwa thitho vifuwo viwa. Natooira urumiwi vyawa vili. Ee-no mo-odedi-edhela ndatoligaleriwa kumela wu Ofesi ya tambi. Bali uligarilewo atoniwandala, “Ninofuna ira mudhewuno wu Beteli.” Vevo ndatoowakula ira, “iyo nili osamgalala vinjinji laba urumiwi wuno.” Mbwenye nali ofunechecha malaba uliwetene wewo unofuna aliwa niruma.

Ndingafile wu Beteli, ndatumikela wu Ofesi yoing’anela vyoyireya mipingoni, thitho ndana ngari yolaba na bali wenuo ali oidhiwa vinjinji. Malambo enawo, namaing’anela isa awaredhela anotumiza lipoti wu Ofesi ya tambi thitho abali wu Ofesi anolembela pinguwo karta. Ifunelo ya makartiyo  yali limbi-a abali wu pingowo thitho aava-a malangi-o afuneela aliwa. Ee-no abali enao talaba basa ninga masekretari takayechana basa ilukulu yothapulela malipoti alembiwa na anamaing’anela visa mu viongelo vya Chikhosa, Chizulu, thitho viongelo vyokwaranya Ingelezi thitho tapulela makarta a ingelezi enao Ofesi ya tambi alemba aliwa. Ndanosimbecha vinjinji abali othapulela athindhala anondikami-echa idhiwa nyarwa dhaabali-u akafiri dagumananaaliwa.

Vahora yeniyo , wu Afrika do Sul wali utongi worumeli-a sakulana. Mtundu uliwethene wanokaana tatamo yiwa yokaathi, ee-no kavyali vyoodeya mitundu yo-iyana waredelana. Abali-u aakafirala taongecha viongelo viwa thitho lalela no gumaneya mipingo ya viongelo viwa.

Kandaidhiwane naabali enao tali akafiri namwasa oi mipingo yeniyo yava-iwile miyo ira ndiwandelenga yali ya ingerezi. Mbwenye va ee-ni nditokaana ngari yoidhiwa vilemeelo vyaabali enao ali aakafirala. Ndatoidhiwa nyarwa dhedho abali akafirala vyagumanana aliwa volimbanana na vilemeelo vya makolwiwa thitho vilemeelo vya marelegiau. Abalao tali olimba namwasa oi tanokonda irana vilemeelelo vyo-ovwelana na malemba. Thitho tanoruni-iwa vinjinji naabaliwa enango vambo-i naatu avabanjani viwa mwasa okonda irana vyongo vyokuza vyororomela mizimu. Visa vinjinji atu anjinji katidhowile xikolani venango katifunjedhile wene mokwakwanela mbwenye tanolemeza vinjinji Bibilya. Ndatokaana ngari yoakami-a vamilandu yatribulani ufulu waatu o-ovolowela ndale. Vyali vyolimbi-a vinjinji ona roromeleya thitho limba rima wa a-ima a Mboni. Na mwasa okonda irana malobelo thitho konda omba hino nacional. Ilambo ing’ono yeniyo yaitaniwa Swazilandia abali tatogumanana nyarwa inango. Mwene Sobuza angakwide atu othene mwiilamboni tanofuneela irana vilemeelo vinoireya mutu akwa. Alombwana tanofuneeleya i-nga mipala thitho a-iyana vungula sisi liwa. Abali na arongoli-u anjinji tatooni-iwa nyarwa namwasa oi tatokonda irana vilemeelo vyokuza lambela makolo enao takwide. Roromeleya wiwa wa Yohova watonilimbi-a vnjinji. Natofunjedha vinjinji vamwasa okala ororomeleya, vilela thitho oleva rima kumela wa abali-u wu Africa.

Mu yawa ya 1981 ndatowelela basa lodinda mabuku na ifunelo yoi ndikami-e vandhila dho-indi-edha  basa makomputadore vodinda. Yen’na yali hora yosangalali-a vinjinji mwasa oi ndhila dho-indi-edha basa vodinda dhatodhowa vasogolo. Empereza enango yatodhana makina mapya wu Ofesi ya tambi ira niawesedhe mo-opagali. Vyevyo vyatoniiri-a ira nikumi-e makina a wale a tundu wa Linotype no-elamo makina 5 ooneya ninga komputador thitho makina mapya odinda. Vevyi vyatonikami-a ira basa lodinda lilabeenga mombaranya vinjinji!

Indi-edha basa makomputadorala watonikami-a ira nifwanye maprograma mapya oitaniwa MEPS, okami-a vosaka-edha mabuku na marevista a viongelo vyo-iyana-iyana ira taoneenga vyadindiwanga. Onga imbarimbari dodoliso losaka-edha thitho i-ndi-edha basa vyongo vyachineneeva lali lidhowanga vasogolo kumela vevo miyo naafwanga a Beteli ya Canada mwadhidhena i-yo makina a Linotype kumela wu Afrika de Sul. (Esaya 60:17) Vofiya vahora yeniyo i-yo othene nali ningathelile apainiya enao adhiveliwana Yohova vinjinji. Miyo na Bill nali nilabangave vabeteli mbwenye Ken na Dennis tatokaana a-ima thitho takalecha vakwikwi na Beteli.

Mabasa mu ofesi ya tambi tanowenjedheleya. Mabuku okami-a vofunjedha Bibilya anothapuleliwa nodindiwa muviongelo vinjinji thitho tumiziwa wu maofesi a tambi a vilambo vinango. Ee-no vanofuneeleya ira vamangiwe ofesi ya tambi yachineneeva, abali tatomanga ofesi tatamo n’nango lobaleya mavirelo a dhuwa a sidadi ya Johannesburg, thitho yatoroma i-ndi-edhiwa basa mu yawa ya 1987. Ndatosangalala vinjinji laba basa lelo lawenjedheile thitho laba mu komiti ya tambi wu Africa de Sul wa vyawa vinjinji.

Ndatodabwa vinjinji mu yawa ya 2001 ndingaitaniwile ira ndimalabe wu komiti ya Estados Unidos yeniyo yali ingakaathei-iwile wene. Angalive ira ndanodadaula i-yachi basa li-u thitho afwi-u wu Africa de Sul, ndanosangalala ira ndali banja la beteli ya Estados Unidos.

Mbwenye ndanokumbanya ira ndinokala undendai na m’mee Laura wenuo vahora yeniyo ali oulula. Kanaode airela vinjinji ningali wu Nova Iorque, mbwenye abalee araru a Laura tatovilela ira tamsamalilenga nofwanya vyongo vyofuneeleya aliwa tatoonga ita: “I-yo kaninaode irana urumiwiwa hora dhothene mbwenye nakami-anga m’ma vinoiri-a ira nyo mudhowenave laurumiwinyu. “Ninowasimba vinjinji na mwasa wa vyevyo.”

Vahora imbo-ive yeniyo, balanga na i-yanee enao takala wu Toronto tasamalela m’manga wenuo ali Pawi. Aliwa tali takalanga vambo-i mu vyawa vyokwaranya 20. Ninowasimba vinjinji namwasa oadhiveliwana thitho asamalela fiedhela vevo tangakwide. Njingari ilukulu kaana abali enao ali okozeya chinja vyongo vinango vaingumiwa ira taode samalela anamabala oulula vyevyo hora dhinango vinokala vyowarucha.

Vangavirile vyawa vingasi urumiwanga wu Estados Unidos wali okuzana nokami-a abasa lodinda mabuku yeniyo ino-indi-edhiwa basa mundhila dhachineneeva thitho dho-orucha. Ee-ni va, ndinolaba mu departamento yogula vyongo, thitho onga imbarimbari pyosangalali-a mu vyawa 20 vivirile ndilabanga va Ofesi ya tambi ilukulu ninga yen’na vevo vali abali na arongola okwakwana 5.000 anolaba vabeteli thitho vakwikwi na 2000 anaawendela!

Vyawa 60 vivirilevi, kandathuulela ira ndinodha fiya vali miyova. Laura ukadhi andikami-anga na rima wethene va vyawa vyotheneevi. Nditokaana ingumi yapama vinjinji. Ndinosimba mwasa wa maurumiwi o-iyana-iyana enao akanle i-yo nilabanga thitho atu osangalali-a enao alabana i-yo vambo-i basa thangani-avo maofesi a tambi o-iyana-iyana mwemo muwendele i-yo. Ee-ni ndina vyawa vyokwaranya 80, kandinaoda irana vinjinji mwasa oi vatokala abali anjinji azombwe enao tafunji-iwile mabasa manjinji o-iyana-iyana. Olemba masalimo aongile ira: “Oraeli-iwa ngu tundu wenuo Nlungwiwa ngu Yohova”. (Sal. 33:12) Vyevyo pyaimbarimabridi. Ndinosimba vinjinji ira nditokaana ngari yomlabela Yohova vambo-i naatwee aimwerumweru.