Man’nanga Harvey, ali kadamu vaabele an’nai aabaliwilena liye vambo-i. Banja liwa lafunjedhile imbarimbari wu Midland Junction, mavirelo wadhuwa wa estado ya Austrália, mwari morambuleleya wa kobiri mu yawa ya 1930. Udhivela wana Harvey na Yohova wadhowa uwenjedheleyangave. Ngumwasiwa angana vyawa 14, liye atobadiziwa. E-no liye atofunjedha angali zombwe, rumela mabasa ava-iwa liye la urumiwi. Mofwanafwani-a, dambo n’nango bali atomvepa ira amaleri Nsanja ya Namaing’anela, mbwenye liye atokonda na mwasa oi liye athuulela ira kaali okozeya irana vyevyo. Mbwenye baluo atomva-a malangi-o Harvey ira: “Akala mutu wagulu la Yohova unouvepa ira uirena yongo inango, liye uoni ira weyo unojioda!”—2 Akor. 3:5.

Miyo ndafunjile imbarimbari ilambo ya Inglaterra, vambo-i na m’manga na balanga wandimuwa. Babanga ira afunjedhe imbarimbari vatovira vyawa  vinjinji. Voromavene liye ali oruni-a. Liye a-afunangave miyo ndatobadiziwa nda-ana fii-e vyawa 10 vyobaliwa. Ifunelo yanga ndafuna dhidhakale painiya ndamala ndidhakale misiyonario wa-iyana. Mbwenye babanga kaandirumeli-e ira ndikale painiya nda-anafii-e vyawa 21, mbwenye miyo kandafuna ira ndidimbele ira nda-akale painiya. Ngumwasiwa babanga atondirumeli-a ira ndimakalenga na balanga wa-iyana ndingana vyawa 16, ndatothama dhowa makalanga Australia wabalanga wandimuwa athamele wewo. Ndidhafii-e vyawa 18 ndatoroma basa la upainiya.

Harvey ndam’mwidhiwele Australia, liye thitho anofuna kala misionario. I-yo natothelana yawa ya 1951. Vanduli viwa natolaba basa la upainiya vyawa vinli, vanduli viwa natoitanira ira nakale anamaing’anela isa.Isa yi-u, yamavirelo wadhuwa wa estado ya Australia, yalu ilukulu. Nafwanela tekenya karo dhowa tatamo dhouma o-okala atu.

Mu 1954, natoitaniwa ira nimaire xikola la Giliyadi kalasi la 25. Ifunelo yi-u yoi nikale amisiyonario yatokwakwanela. Natofiya wu Nova York na barku lamwiko thitho natoroma funjedha Bibilya modi-a. Natofunjedha espanholo voenjedhela kursuli-u. Vyevyo vyali vyorucha wa Harvey. Wa liye ali vyorucha ira aromole letra la “r” ninga munoromolela anyaa.

Wari mwa kursu anamafunji-a tatoonga ira unofuna ira dhowa malaba wu Japão anofwanela dhowa malembi-a xikola laiongelo ya japones. I-yo nato-iyachi ira gulu la Yohova ninisakulele basa lofuna i-nda. Vangavirile hora yoyeya, bali Albert Schroeder m’mbo-i waanamafunji-a a xikola la Giliyadi, atozindiela ira i-yo kanalembi-idhe xikola la japones. Liye aongile ira: “Kathuulela vang’ono va ngari yen’na.” Mbwenye ali fendo yanambili i-yo nikaikelanga. E-no bali Schroeder aongile ira: “Miyo naanamafunji-a afwanga nitoulembi-ani xikolalo. Munoona a-vi nyo funjedha iongelo ya ijapones.” Wa Harvey vyali vyo-orucha funjedha iongeloyo.

Japao nafiileo yawa ya 1955. Hora yen’ne wali anamalaleya okwakwana 500 baa-i ilambo yothene. Harvey ana vyawa 26, miyo ndana vyawa 24. Nawandeliwile ira nimalabenga cidade la Kobe. Natolaba weule vyawa 4. Voi ee-no natokaana imwerumweru yoitaniwa okoka ira niwelele basa laanamaing’anela isa. Nalabela vaduzi na cidade la Nagoya. Vyothene vyali pama: Abali, vyodya, baleya wailamboyo. Mbwenye vangavirile hora natochinjiwa. Natowelela okoka ira na-aruni-e Yohova.

Nangalabile vyawa viraru ninga anamaing’anela isa, natoitaniwa na Beteli la Japao ira nimalabenga Taiwan, na ziza la atu a indigena amis. Atu enango mwaaliwa tali opanduwa, tambi yafuna atu oonga iongelo ya ijapones ira tamaakami-e mali-a mvyorucha vyevyo. * I-yo nanodhiveliwana basa lava-iwile i-yo ira nimlabe wu japao; mbwenye, kavyali vyokweya ira nirumele chinjiwa weu. Mbwenye voi Harvey atofunjedha ira kadhakonde akala ira utorumiwa basa linango, i-yo natorumela basalo.

I-yo nafiile weo mwedi wa novembro yawa ya 1962. Taiwani wali anamalaleya okwakwana 2.271. Anjinji mwaaliwa a ziza la amis. Yongo yoroma yafwanele i-yo ira ali funjedha ichines. Ira nifunjedhe, i-yo nana bukhu limbo-i, thitho mokami-wa na namafunji-a m’mbo-i a-aoda onga ingeles. Mbwenye angalive e-no natooda funjedha iongeloyo.

Niiranga fiyawene Taiwan, Harvey atova-iwa basa loing’anela mabasa a ilambonimo. Voi tambiyo yali ing’ono, Harvey liye anooda ing’anela mabasee othene alaba liye wewo thitho valaba liye naabali vambo-i aiongelo ya amis va masumana mararu vakadha mwedi. Mwa hora dhoyeva, liye thitho anolaba basa la wachihgao, nothangani-avo onga myasa mu migumano ya isa. Mbwenye Harvey a-aongenga myasa na iongelo ya ijapones, abali a amis tongovwa pama. Mbwenye anamatonga ailambo tarumeli-a ira migumano tairenga na iongelo ya ichines. Angalive ira Harvey anoifunja iongelwiyo liye afwanela onga myasa na iongelo ya ichines, bali m’mbo-i athapulelanga na iongelo ya amis.

Va hora yen’ne, ilambo ya Taiwan yali mandhani mwa anyathoropa. I-yo nanofwanela komi-a misoko ira niirenga migumano yaisa. Mbwenye vyali vyorucha ira niode komi-a misoko, vanodimbela ira mutu amaode tukula soko ukomi-idhe liuo. Mapolisiya ta-aava-e sokuo fiedhela sumana la gumanuo, Harvey akalecha okaathene gabinetini fiedhela tukula soko. Zelu dhedhi dhanomkami-a, mwasiwa mapolisiyao tanoonyaswa m’mona mutu wailambo yaundhe adedi-edhanga soko gabinetini.

Vira wamasumana vevo vakami-a i-yo abali aiyongelo ya amis, nanofwanela wenda hora limbo-i venango kwaranya ira nafiye tatamoni, vokwaranya myango thitho vandela mi-inje. Miyo ndinothuulela pama vyagwelele miyo kuma voroma vene. Dambo lele, natonja yongo mombaranya. Ninga madhi vevo natogwela karo 5:30 hora ya maebe-i dhowa wali abali takala olapela. Adhamale e-vo natofwanya inje nlukulu adhakume e-vo natoroma gwelela kuma. Mbwenye kumuwo wali ocholima bali agwelela kumoo vasogolo vanga ndamonela vadhulu.

Maibe-i wen’ne, Harvey ato-ala alabangavambo-i na abali atatamoni, miyo ndalaleela mekene tatamo loyeva wali atu oonga ijapunes. Ingafiile 13 hora, miyo ndatofooka vinjinji mwasiwa ndatomala hora injinji nda-adyide. Ndangamfwaidhe Harvey, liye ali ekene. Harvey atochinji-ana marevista na monje mararu o-opiya. Liye atotukula lonje limbo-i liye ndioni-a moda wafuna miyo irana ira ndiode udya. Liye atopovolo dhulu na vathi  ira ndirome xodhamo. Miyo kandadhiveliwana lonje lithithi. Vingalive e-no miyo ndatowesedha. Mbwenye baani afune xodha lonje laneraru? Miyo, mbwenye Harvey athuulela ira kadawade thithela lipedilo akala ira atenditukula voira ndito-ileya na dhala.

Nangadhowile ira nimaire gumano waisa, natongumanana vyorucha vinango. Natofiyedha vandhe va vabali mwinago, vikwikwi na nyumba ya Umwene. Wa amis aba chiyongo yofuneya vinjinji. Gumwasiwa namaing’anela isa i-yanee ato niva-a ma-inje ira nima-abe. Mbwenye Harvey ato pingeya vinjinji. adhaire e-no liye atondivepa ira dimarome aba miyo. Ira aliwa ta-abe ka-idi-edha basa mabasiya mararu basiya lamainje odidila basiya linango ma-inje oka-a linango kamwali yongo. Ndingadhowile ma-aba datodabwa. Mbwenye oing’anela isa i-yanee atomala kozeela vyothena ila wanyumba moing’ani-ana weo wali nyumba ya Umwene, weo abali wa-ida aliwa basa vokozeela gumano. Miyo ndatofuka akala ira liye utokaana kurtina ira andiboli-e. Liye atondidhelana kurtinalo mbwenye lali la plastiku oneela. Miyo ndatothuulela ira nditukule vyothene ira ndidhowena konde wa nyumba. Mbwenye wawo watokala thitho virwarwa, ngumwasiwa vyevyo vyangaodile ndidyiba. Paevo vaongile miyo viongana mekene ira: ‘Abali othene tali opingeya na gumano waisa mbaani unofuna ndiona ndi-abanga. Thitho nda-a-amba abali vyongaakuzile!’ E-no dhoweni.

Harvey Atozindiela ira abali aiongelo ya amis katadhowa vasogolo mwauzimu mwasiwa anjinji kataoda leri, thitho mabukhu aiongelo yiwa. Vatomala hora yoyeva ira iongelo ya amis taodenga lemba. Voi e-no vanofuneela zelu yapama ira niodenga afunji-a abali ira taodenga leri muiongelo yiwa. Irana vyevyi wali basa nlukulu, mbwenye vangavirile hora yoyeva, abalala tatomala funjedha vya Yohova muiongelo yiwa. Vofiya mu 1966, mabukhu enango tatoroma fwanyeya wu amis. Thiho yawa ya 1968, Nsanja ya Namaing’anela yatoroma kumi-iwa.

Mbwenye anamatonga a ilambwiyo tafuna ira nigawelenga mabukhu aiongelo ya ichines. Ira nirambele akanganana, Nsanja ya Namaing’anela dhanokumi-iwa mwadhila dho-iyanai-iyana. Mofwanafwani-a, vangavirile hora, nano-indi-edha basa Nsanja ya Namaing’anela yokaana maletra a ichines na iamis. Mwandhila yen’na, akala ira mutu unonisanya vyaoneya ninga ninofunji-a ichines  waatu waweo. Kumela vevo gulu la Yohova latoniva-a mabukhu manjinji okami-a abalu-u odhiveliwiwa ira taidhiwe imbarimbari ya Bibilyani.—Mayir. 10:34, 35.

Yawa ya 1960 na 1970, abali anjinji aiongelo ya amis katawenda movwelana na malangi-o a Yohova. Vyaoneya ira aliwa katavwechecha pama makunda a Bibilyani, atu enango tanoira vyamararuo, tanolezela venango indi-edhanga mirombwe yolezeli-a beteli. Harvey atiwendela mipingo minjinji ira dhowa maalimbi-anga abali enala ira taode vwechecha vyathuulela Yohova va myasa dhedhi. Ali ulendo wen’na ira vevale vawwambuwile i-yo i-nje vanariyeriyani, ninga mwaongile miyo voroma vale.

Abali enango odhievi-a tatochinja, mbwenye enango vyova-a tangaranga kataodile chinja katali okozeya ira tachinje. Ngumwasiwa vangavirile vyawa 20, numero laanamalaleya ailambo ya Taiwan yatothitha va 2.450 dhowa mafiya 900. Vyali vyopa vinjinji, mbwenye i-yo natoidhiwa ira Yohova unodha raeli-a gulu leeli. (2 Akor. 7:1) Vangavirile hora, mipingodhanomlambela Yohova mwamakalelo apama. Namwasa oraeli-a wee malambo ano Taiwan utokala anamalaleya okwakwana 11.000.

Mu 1980 dhowa sogolo, ninooda ona dhowa vasogolo mwauzimu mipingo yaiongelo ya amis. Harvey unooda mala hora injinji ira aode kami-a anoongo iongelo ya ichines. Liye unokala waimwerumweru vokami-a mabanja manjinji aliwa chinjanga nokala Mboni dha Yohova. Miyo ndinothuulela pama mwakalelenga liye waimwerumweru angavwide ira mutu wamfunji-a liye airanga lobelo wa Yohova. Miyo thitho ndatokala waimwerumweru vokami-a atu anjinji tamkwivelanga Yohova. Thitho natokaana ngari yodhowa malaba Beteli ya Taiwan vambo-i na a-ima a namafunjedhanga.

Va-eni di-ale meka vaduli va vyawa 59 dangali vabanjani, mananga Harvey atokwa mwedi wajaneiro va 1 yawa ya 2010 vamarenda akasa. Liye a-adhi vang’ono kwakwani-a vyawa 60 vyavabasa la urumiwi wahoradothene. Miyo danolavela liye, mbwenye datokala waimwerumweru vokami-a basa la Yohova ma pais okwakwana meli apamala. Natofunjedha romola, vamwasa wa Harvey volemba—na viogwelo viili vyau asiáticos vyorucha.

Vangavirile yawa vyawa Harvey angakwide, Gulu Lotonga latosakula ira miyo ndiwelele Australia. Mathuulelwalo anamiyo voroma ali ira: ‘Kabe kandinofuna kumao uno wu Taiwan! Mbwenye Harvey atomala ndifunji-a ira kandiruni-enga gulu la Yohova. E-no kandarome irana vyevyo chineneeva. Vanduli viwa ndatozindiela ira yali yosakula yapama, mwasiwa ndali oulula thitho ndinodha funa kami-iwa.

Malambo ano ndinolaba basa Beteli yau Australásia, thitho komani wa masumana ndinolaleela vambo-i na pingo watatamwiyo. Wu Beteli, nditokaana ngari yolaba ninga namasogolela gulu la alimbo waredha ai japoneses na ai chineses. Ndinodedi-edha ira Yohova adhavenyathi-e atu ale takwide! Nditookaana inyindelo yoi Yohova unodha mthuulela Harvey, wen’ne a-akondile laba basa lee.—Juwau 5:28, 29.