Vyofuka vyokumela waalimbo leri
N’nga Aisraeli tanoofwanya vyodya vinango kumi-avo mana na makwerekweche vyali aliwa kokolani wa vyawa 40?
Vahora Aisraeli vyali aliwa kokolani wa vyawa 40 yodya yadya aliwa maningi ali mana. (Ekis. 16:35) Yohova aava-idhe makwerekweche fendo mbili baa-i. (Ekis. 16:12, 13; Num. 11:31) Mbwenye Aisraeli tatokaana vyodya vinango vyadya aliwa.
Mofwanafwani-a, hora dhinango Yohova anoasogolela atwee ira tamamange “sasa” va limburo n’nango vafwanyeya ma-inje na vyodya vya-angani venango vyomela. (Num. 10:33) Enango mwamamburo ninga enala, tali wu Elimu “wewo wali puno 12 dha ma-inje venango dhakumi-a ma-inje na vimuri 70 vya kanjeza.” (Ekis. 15:27) Bukhu n’nango linoonga vya vyomela viongiwile Bibilyani, laongile ira tundu wa kanjeza “wenuo wamela kokolani, wanoofwanyeya mumamburo manjinji, . . . thitho wanookami-a mamilyau aatu anjinji fwanya vyodya, makura na mamburo ogona.”—Plantas da Bíblia.
Vinooneya ira Aisraeli tatoimela wu limburo n’nango lelo malamboano linoitaniwa Feirano, nli chereerani mwa Feiran. a Bukhu n’nango loonga vya mamburo oongiwa Bibilyani, linoonga ira “chereerali lali lolapela makilometuru 130 thitho ndi limbo-i mwachereera lolapela maningi, lobaleya na lovweya maningi wu Sinai.” Bukhuli latoonga thitho ira: “Khumela chereerali ira umafiye i-njeni mutu anoowenda makilometuru 45, waira e-no pyafiyawee tatamu la Feiran. Tatamuli lali lavadhulu maningi voi lali la mameturu 610 thitho tolapela wa makilometuru vaduziduzi 5. Tatamuli mutokala vimuri vinjinji vya kanjeza thitho tobaleya maningi voi atu anoonga ira Eden wau Sinai. Wa vyawa vinjinji atu takadhi tathamelanga wu tatamuli a-rangao miri ya kanjezila.”—Discovering the World of the Bible.
Vimuri vya kanjeza mutatamu la Feirano
Aisraeli vyakuma aliwa wu Iguputu tatootukula wutu opiyana mapau, vyomunyelamo wutu, thitho vinooneya ira tatootukula thirigu na makura. Mbwenye vyongovi kavyaatukulela hora indendai. Aliwa tatootukula thitho “mabila, mbudi na ng’ombe dhinjinji.” (Ekis. 12:34-39) Mbwenye namwasa oi u-runimo mwanooka-a maningi, vinooneya ira vifuwo vinjinji vyatookwa. Vifuwo vinango vyali vyodya vya Aisraeli. Vinango vyaveleliwe sembe venango wa milungu yonama. b (Mayir. 7:39-43) Mbwenye vinooneya ira Aisraeli tanoofuwave vifuwo. Umboni wa vyevyo ndi vyevyo Yohova vyawandele liye atwee vevo vathonyi-edhe aliwa a-kaana iroromelo. Liye aongile ira: “A-iminyu anodha kala anamakumbiza, u-runi wa vyawa 40.” (Num. 14:33) Mbwenye vinooneya ira vifuwovi vyanoava-a Aisraeli kaka na nyama angalive ira kavyali vyokwakwanela waatu vaduziduzi mamilyau 3 ira tadye wa vyawa vyokwakwana 40. c
N’nga vifuwovi vyafwanya wani vyodya na ma-inje? d Walelene vinooneya ira hora dhinango wanoorumbwa dhongwe nlukulu, voi e-no u-runimo mwanoofwanyeya vyomela vinjinji. Bukhu la Estudo Perspicaz das Escrituras, volume 1 linoonga ira vyawa 3.500 vivirile, “wu Arabia wanoofwanyeya ma-inje manjinji mo-iyana na malamboano. Tatamuli mutokala mapedipedi manjinji mo-okala ma-inje enao voromavene dhali mi-inje thitho wen’na nguumboni ooni-a ira walelene wanoorumbwa dhongwe m’njinji.” Angalive ira vyali e-no, u-runimo kamwakala vyomela vinjinji thitho lali limburo loopi-a maningi. (Dotor. 8:14-16) Aakale ira katava-iwa ma-inje na Yohova mundhila yodabwi-a, Aisraeli vambo-i na vifuwo viwa tangakwide.—Ekis. 15:22-25; 17:1-6; Num. 20:2, 11.
Mose atoowandela Aisraeli ira Yohova atoadyi-a mana naifunelo yoi “taidhiwe ira mutu kanokaana ingumi namwasa wa yodya baa-i, mbwenye na madhu othene okumela valomoni va Yohova.”—Dotor. 8:3.
a Muone Nsanja ya Olonda ya 1 wa Maio ya 1992 thakuru 24-25.
b Bibilya linoonga fendo mbili vevo vaveleliwe sembe dha nyama wa Yohova Aisraeli tangali kokolani. Fendo yoroma, ndi vevo Aisraeli vyaromile aliwa kaana alimbo velela sembe, fendo yanambili, ndi vahora ya paskwa. Vyongo vyothene vyevi vyaireile mu yawa ya 1512 B.C.E., yen’na yali yawa yanambili kumela vevo Aisraeli vyakumile aliwa wu udhaari wu Iguputu.—Lev. 8:14–9:24; Num. 9:1-5.
c Komoni wa vyawa 40 vyawendile aliwa kokolani, Aisraeli tatootukula vifuwo vinjinji vya maziza aagonji-dhe aliwa vakondoni. (Num. 31:32-34) Angalive ira vyali e-no, aliwa tatoodhowanave udya mana fiyedha vya volowile aliwa muilambo yolanyedhiwa.—Yoswa 5:10-12.
d Kavali umboni uliwethene othonyi-edha ira vinyamavi vyanoodya mana, namwasa oi manao taveleliwa movwelana na mwemo mutu uliothene mwadyela liye.—Ekis. 16:15, 16.
