1. Mwasiwa ngwan’ni Ababulo tatoira chidwi na namaongela Danieli?

 NAMAONGELA Danieli ali zombwe vevo Ababulo vyam’tukunle aliwa ninga dhaari nom’dhowana uilambo yaundendai na waniwa. Mbwenye moidhiweya liye atoiri-a chidwi atwao. Aliwa tatoona “vyooneya na metho” ninga vyoi Danieli “kaana damba nlilothene” thitho akumele mu banja lolemezeya. (1 Sam. 16:7) Va myasa dhedhi Ababulo tatom’funji-a ira amalabenga nyumbani wa mwene.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. N’nga Yohova am’mona a-vi Danieli? (Zakiyeli 14:14)

² Yohova anom’dhiveliwana maningi Danieli a-kala namwasa wa mwemo mwaoneela liye venango mwakalele banja liwa mbwenye va vyevyo zombuo vyasakunle liye ira airenga vaingumiyee. Thitho pyooneelatu ira ana vyawa vaduzi duzi 20 baa-i vevo Yohova voonga vya atu olongomana, atom’monga vambo-i na Nowa na Yobo alombwana enao tam’labele Nlungu mororomeleya wa vyawa vinjinji. (Maro. 5:32; 6:9, 10; Yobo 42:16, 17; muleri Zakiyeli 14:14.) Danieli atokaana ingumi wa hora indendai thitho Yohova atoodhowanave m’dhiveliwana wa ingumiyee yothene mutu ororomeleula.—Dan. 10:11, 19.

3. N’nga ninotapanyan’ni muyofunjedha yei?

³ Muyofunjedha yei ninotapanyani makalelo menli a Danieli enao tam’muiri-idhe ira akale ofuneya maningi wa Yohova. Yoroma, ninoonani kalelo nlilothene thitho vahora yathonyi-edhe liye. Namala ninoonani yeyo yam’kami-idhe Danieli kaana makalelwala. Thitho vamamari-edhove ninotapanyani vinaire i-yo ira nim’sazi-edhenga. Angalive ira mwasula ulembeliwile azombwe, i-yo othene ninooda funjedhavo yongo vaifwanafwani-o ya Danieli.

4. N’nga Danieli athonyi-edhile a-vi ira ali olimba rima? Muonge ifwanafwani-o.

⁴ Atu olimba rima anooda ova, mbwenye katinorumela ira ovao waaimwanani-e irana vyongo vyapama. Danieli ali zombwe olimba rima maningi. Kathuulelani mwemo mwathonyi-dhele liye limba rima vahora mbilidhi. Hora yoroma ndi vyevyo vyaireile vangavirile vyawa vaduzi duzi vinli khumela vevo Ababulo vanongile aliwa sidadi la Yerusalemu. Mwene Nebukadinezara wa Babulo, atoododomi-eya mathuulelo vyaro-idhe liye vyokuza ifwano ilukulu maningi. Mwenula atootucha ira unopha alombwana othene azelu thangani-avo Danieli akala katinom’mwandela vyaro-idhe liye thitho vinothapulela aliwa. (Dan. 2:3-5) Danieli anofuneela iravo yongo mombaranya namwasa oi aakale ira kaairile e-no atu anjinji tangaphiwile. Liye “atoodhowa wa mwene nodhowa mam’vepa ira am’va-e hora ira athapulele vyoro-a vyeevyo.” (Dan. 2:16) Veva atoothonyi-edha limba rima thitho iroromelo. Kavali valivothene vanothonyi-edha ira Danieli ali angathapulenlevo vyoro-a ndulimu. Liye atoovepa afwee enao madhiniwa Aibabulo ali Sadirake, Mesake na Abedinego ira, “tam’vepe Nlungu wa dhulu ira aavwele tangaranga noawandela segeredo yen’na.” (Dan. 2:18) Yohova atowakula malobelwiwao. Mokami-iwa na Nlungu Danieli atoothapulela vyoro-a vya Nebokadinezara thitho liye naafwee kataphiwile.

5. N’nga ndi vahora inango iivi vevo Danieli vafuneela liye kala olimba rima?

⁵ Vangavirile hora khumela vevo Danieli vathapulele liye ifwano ilukulu, vatoireya vyongo vinango vyevyo vyafuneela ira akale olimba rima. Nebokadinezara atooro-a vyoro-a vinango vyevyo vyam’ruchi-a mathuulelo. Vyoro-avi vyali vyoonga muri nlukulu. Molimba rima Danieli atom’mwandela mwenuo vyothapulelavyee thangani-avo vyoi mwenuo unodha kaana mi-ala thitho unodha i-yachi tonga wa hora yoyeva. (Dan. 4:25) Vyevi vyatoiri-a ira mwenuo am’monenga ninga ngodhimbinuela thitho angam’phide. Mbwenye Danieli atookalave olimba rima noonga vyothapulela vya vyoro-avyo.

6. N’nga chini yam’kami-dhe Danieli ira akale olimba rima?

⁶ N’nga chini yam’kami-idhe Danieli ira akale olimba rima vaingumiyee yothene? Angali mwana, pyo-okaikeli-a ira atoofunjedha vaifwanafwani-o ya m’mee na babee. Mo-okaikela aliwa tanoovwela malangi-o a Yohova enao  aava-idhe liye anamabala Aisraeli thitho tatom’funji-a mwaniuo ilamulo ya Nlungu. (Dotor. 6:6-9) Kaiira Danieli ateidhiwa malamulo malukulu malukulu amuilamulo ninga malamulo khumi, mbwenye atoidhiwa thitho vyongo vinjinji vyoonga vyevyo Aisraeli vyadye aliwa thitho vya-afwanela aliwa udya. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Danieli atoofunjedha limbili laatu a Nlungu thitho atoidhiwa vyevyo vyaaireele namwasa oimwanana a-rela makundo a Yohova. (Dan. 9:10, 11) Vyevyo vyam’muireele vaingumiyee vyatom’sikimizeli-a ira Yohova thitho angelwee akopolo tanom’kami-a.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. N’nga chini yam’kami-idhe Danieli ira akaleve olimba rima? (Muone thitho iruthiruthi.)

⁷ Danieli anoofunjedha vyolemba vya anamaongela a Nlungu, thangani-avo maulosi anamaongela Jeremiya. Namwasa wa vyevi, vasogolovee liye atoozindiyela ira udhaari wa Ayuda wu Babulo wali unga-adhi vang’ono mala. (Dan. 9:2) Mo-okaikela ona maulosi a Bibilyani takwakwaneli-edhiwanga watom’kami-a Danieli ira am’roromelenga maningi Yohova thitho atu anom’roromela Yohova anooda kala olimba rima maningi. (Mufwanafwani-edhe na lemba la Aroma 8:31, 32, 37-39.) Yofuneya maningi choi Danieli anoolobela wa Babee wa dhulu vaduzi na vaduzi. (Dan. 6:10) Liye atoorumela ira ali angam’dawele Yohova thitho atom’mwandela mwemo mwavwela liye nom’vepa ira am’kami-e. (Dan. 9:4, 5, 19) Liye ali mutu ninga i-yo, ee-no kaabaliwile angana kalelo lolimba rimali. Malomwee atokaana kaleloli, namwasa ofunjedha Madhu a Nlungu, lobela thitho m’nyindela Yohova.

8. N’nga ninaire a-vi ira nikaleve olimba rima?

⁸ N’nga ninofwanela iran’ni ira nikale olimba rima? Anamabali-u anooda nilimbi-a ira nikale olimba rima, mbwenye kai kalelo lobaliwana. Funjedha limba rima uli ninga funjedha dodoliso n’nangolee. Ndhila imbo-i inonikami-a funjedha dodoliso n’nango, kuonechecha vinoira mulimbo nifunji-a nom’sazi-edhanga. Mofwanafwana na vyevi, ninofunjedha kala olimba rima voonechecha mwemo atu enango munothonyi-edhela aliwa kaleloli, noasazi-edhanga. N’nga ninofunjedhavon’ni wa Danieli? Mofwanafwana na Danieli, ninofwanela aidhiwa pama Madhu a Nlungu thitho ninofwanela dhilimbi-edha ira nikale vauxamwali wapama na Yohova volobela wa liye mothathuwa hora dhothene. Ninofwanela m’roromelanga maningi Yohova thitho kanikaikelenga ira uli uikundu yi-u. Naira e-no iroromelo yi-u yawesedhiwa ninodha kala olimba rima.

9. N’nga kala olimba rima unonikami-a a-vi?

⁹ Kala olimba rima unonikami-a mundhila dhingasi. Kathuulelani vyam’muireele Ben. Liye afunjedha va xikola inango yau Alemanya weo uliwethene aroromela ira vyongo vite chinja khumela uvyongo vinango thitho ira myasa ya Bibilyani yoi vyongo vite panduchiwa pyonama. Dambo n’nango Ben atoova-iwa ngari yoi aonge vari vaatu othene salanimo mwasee wa roromela liye ira vyongo vite panduchiwa. Molimba rima liye atoonga vyevyo vyaroromela liye. N’nga vyo-arelavovyee vyali vyoi a-vi? Ben aongile ira: “Purusoranga atoondivuruwana mopwaseya thitho atoolemba makundo aongile miyo nogawedha anaxikola othene salanimo.” N’nga anaxikola afwee tairilen’ni? Ben aongile ira: “Anjinji mwaaliwa tatoovuruwana thitho tatoondiwandela ira anofunechecha kala olimba rima ninga miyo.” Ninga munothonyi-edhela ifwanafwani-o ya Ben, limba rima unoiri-a ira atu enango taulemezengani. Unooda  kami-a thitho atu amathuulelo apama ira tafunjedhe vyoonga Yohova. Onga imbarimbari, nitokaana myasa dhovweya dhokalela olimba rima.

10. N’nga roromeleya ndiira a-vi?

¹⁰ Bibilyani madhu Aieberi athapuleliwile ira “roromeleya,” venango “udhivela ororomeleya,” Hora dhinjinji ano-indi-edha basa vofuna onga udhivela una Nlungu wa arumiwee. Madhwala ano-indi-edheliwa thitho basa vofuna onga udhivela ulivo vari vaarumiwi a Nlungu. (2 Sam. 9:6, 7) Roromeleya wi-u unowenjedheleya vira wa hora. Likundo leli taimbarimbari nathuulela vyaireile vaingumi ya Danieli.

11. N’nga roromeleya wa Danieli wawesedhiwile a-vi angaulunle? (Muone iruthiruthi yavakapani.)

¹¹ Vaingumiyee yothene Danieli anoowesedhiwa vamwasa okala ororomeleya wa Yohova. Mbwenye vinango mwavyowesedha vilukulu agumanena angana vyawa 90. Sidadi la Babulo lali lingagonji-iwile na Amedi na Aperisi thitho latongiwa na mwene Dariyo. Atu enao talaba va nyumbani ya mwene katam’dhiveliwana Danieli thitho katam’lemeza Nlungu wam’lambela liye, e-no tatoira masaka-edho oi Danieli aphiwe. Aliwa tatokaathei-a malamulo enao tairi-e ira Danieli asakule kalave ororomeleya wa Nlungu venango wa mwene. Ira athonyi-edhe ira ali ororomeleya wa mwene thitho akale ninga atu enango othene, Danieli afuneela i-yachi lobela wa Yohova wa malambo 30. Mbwenye atosakula ira akaleve ororomeleya wa Yohova. Vyevi vyatoiri-a ira aponyedhiwe mulindini mwakalamu. Mbwenye Yohova atom’raeli-a Danieli namwasa okalave ororomeleya nom’vulumucha. (Dan. 6:12-15, 20-22) N’nga ninaire a-vi ira hora dhothene nikaleve ororomeleya wa Yohova ninga mwairile Danieli?

12. N’nga Danieli airilen’ni ira a-a-iyachi kala ororomeleya wa Yohova?

¹² Ninga muongile i-yo mundima dhiviriledhi, mutu unokala ororomeleya wa Nlungu namwasa om’dhiveliwana maningi. Hora dhothene Danieli akala ororomeleya wa Yohova namwasa oi anom’dhiveliwana maningi Babee wadhulula. Mo-okaikela Danieli atooroma m’dhiveliwana Yohova namwasa othuulela makalelo a Yohova na mwemo mwaathonyi-edha liye. (Dan. 9:4) Anothuulela thitho vyongo vyothene vyapama vyevyo vyam’mwirele Yohova thitho atu azizalee tanoosimba.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) N’nga azombwi-u anogumanana vyowesedha viivi vamwasa okala ororomeleya? Muonge ifwanafwani-o. (Muone thitho iruthiruthi.) (b) Ninga muthonyi-edhele vidiyoi, n’nga munawakule a-vi mutu mwinango aufukani mwemo Amboni dha Yohova munoirela aliwa vyongo, naatu anosakula gonana na alombwana venango a-iyana afwiwa?

 ¹³ Mofwanafwana na Danieli azombwi-u atorungunuiwa naatu a-anom’lemeza Yohova namakundwee. Atu enala katinosangalala na mutu uliwethene unoonga ira unom’dhiveliwana Nlungu. Enango anofiyedha vokanyi-edhanga azombwala ira taire vyongo vyevyo vinairi-e ira ta-akale ororomeleya. Mofwanafwani-a, kathuulelani vyevyo vyam’muireele zombwe mwinango dhinalee Graeme wenuo unokala wu Australia. Liye atoogumanana vyowesedha vilukulu angoromile funjedha wu sekundariya. Purusori atoofuka anaxikola vinaire aliwa akala fwiwa utoawandela ira anogonana naalombwana venango a-iyanave. Mapurusorao tatoonga ira uliwethene unoona ira kavali yorucha aimele ikundu inangoi thitho othene ta-anosangalala na vyevi taimele ikundu inango. Graeme aongile ira: “Anaxikola othene tatoodhowa uikundu yothonyi-edha ira katinoona yorucha iliyothene khumi-avo miyo na naxikola unango wenuo ali wa Mboni.” Mbwenye Graeme atoowesedhiwa maningi namwasa okala ororomeleya wa Yohova thitho aongile ira: “Hora dhothene nakala xikolani, anaxikola afwi-u thangani-avo mapurusorao, tanooninyoza thitho niongelanga vyongo vyaiburutu. Ndatoodhilimbi-edha ira ndaawandele mopwaseya thitho mundhila yapama maningi yeniyo munororomela miyo, mbwenye katandivuruwanile navang’onovene.” N’nga Graeme avivwide a-vi angagumanena vyowesedhavi? Liye aongile ira: “Kandasangalalana ira ndinyoziwenga mbwenye ndanoosangalala ira nditoonga molimba rima vinororomela miyo.” c

14. N’nga ndi yongo imbo-i ivi inaire i-yo ira nikale ororomeleya wa Yohova hora dhothene?

¹⁴ Mofwanafwana na Danieli, ninooda dhowanave kala ororomeleya wa Yohova, akala ninom’dhiveliwana maningi. Ninooda ulukuli-a udhiveli-u nafunjedhanga makalelo a Yohova. Mofwanafwani-a, ninooda funjedha vyoonga vyongo vipanduchile liye. (Aroma 1:20) Akala munofuna ira mum’dhiveliwengana thitho mum’lemezenga maningi Yohova munooda leri myasa yogwandela ya muru oi “Kodi Zinangochitika Zokha?” Venango muonele mavidiyo. Munooda thitho leri makundo muvisimabukhu oi Kodi Zamoyo Zinachita Kulengedwa? na Mmene Moyo Unayambira—Mafunso 5 Ofunika Kwambiri. Kaonani mwemo rongola mwinango wau Dinamarka dhinalee Estere vyaongile liye vyokuza visimabukhuvi. Liye aongile ira: “Makundwee anoongiwa movweya pama maningi. Visimabukhuvi kavinouwandela vyoi uviroromelenga malomwee, vinooga makundo aimbarimbari nouva-a ngari yoi usakule wekene vyoi uviroromele.” Ben um’mongile i-yo mundima dhiviriledhi aongile ira: “Visimabukhuvi vinoukami-a limbi-a iroromeloyaa. Vyatoondikami-a sikimizela ira Nlungu atoopanducha vyaingumi.” Akala nyo thitho munofunjedha visimabukhuvi, munodha rumelela vinoonga Bibilya ira: “Ochena ngunyo Yohova Nlungwi-u wa kopolo, ofwanela wachela titimi-o na lemezo, namwasa oi mwatoopanducha vyongo vyothene.”—Apok. 4:11. d

15. N’nga chini inaire i-yo ira nikale vauxamwali wapama na Yohova?

¹⁵ Yongo inango inanikami-e ira nim’dhiveliwengana maningi Yohova ndi funjedha mopwasedha vyokuza Mwanee Yesu. Rongola mwinango dhinalee Samira unokala wu Alemanya atoirana vyevi. Liye aongile ira: “Ndatom’muidhiwa  pama Yohova namwasa ofunjedha vya Yesu.” Angali mwana Samira anoorucheya vwechecha makundo oi Yohova unosangalala venango sukwala. Mbwenye anooda vwechecha mwemo Yesu mwavwela liye. Liye atowenjedhela onga ira, “Ndanom’dhiveliwana Yesu namwasa oi ali owaredhi-a thitho anoodhiveliwana atu.” Vevo vafunjedha liye vyongo vinjinji vyokuza Yesu, paevo varomile liye kala vauxamwali wapama na Yohova. N’nga vyevi vyaodeile a-vi? Liye aongile ira: “Vang’ono navang’ono ndatooroma vwechecha ira Yesu anom’sazi-edha maningi Babee. Aliwa anofwanafwana maningi vavyongo vinjinji. Ndatoozindiyela ira wen’na ali mbo-i va mwasa wam’muiri-idhe Yohova m’ruma Mwanee vailambo yavathi ira vikale vyoodeya atu m’mwidhiwa pama Yohova.” (Ju. 14:9) N’nga munofuna kala vauxamwali wapama na Yohova, n’nga a-vi nyo ira masaka-edho oi mufunjedhenga vyokuza Yesu ninga mwemo munaodele nyo? Mwairana vyevi, munodha roma m’dhiveliwana maningi Yohova thitho kala ororomeleya wa liye.

16. N’nga kala ororomeleya wa Yohova unonikami-a a-vi? (Salimo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Hora dhinjinji atu ororomeleya anokaana afwiwa apama enao ali ororomeleya. (Rute 1:14-17) Wenjedhela vevo atu ororomeleya wa Yohova, atokaana myasa yovweya pama yowairi-a kaana rendele wa rimani. Mwasiwa ngwan’ni ninoonga e-no? Ninoonga e-no namwasa oi Yohova unolanyedha ira unodha kala ororomeleya wa atu enao ali ororomeleya wa liye. (Muleri Salimo 18:25; Mika 6:8.) Kathuulelani, Namapanducha wa kopolo dhothene ngofunechecha ira akale vauxamwali olimba na i-yo. Nakaana xamwali ninga wen’na vyowesedha, atu oruni-a masiki wukwa kavinaode nimwadhani-a na liye. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Aroma 8:38, 39) E-no pyofuneya maningi ira nim’sazi-edhenga Danieli nodhowanganave kala ororomeleya wa Yohova.

17-18. N’nga ninofunjedhavon’ni wa Danieli?

¹⁷ Muyofunjedha yei nitoonani makalelo menli a Danieli. Mbwenye vatokala thitho vyongo vinjinji vinafunjedhe i-yo wa liye. Mofwanafwani-a, Yohova atom’moni-a masopenya mangasi nom’ro-i-a vyoro-a thitho atom’va-a dodoliso looda thapulela vyoro-avyo. Manjinji mwamaulosala tatookwakwaneli-edhiwa walelene. Mbwenye enango anoonga vyongo vinofuna dhaireya sogolou vyevyo vinofuna dha kuza mutu uliwethene vailamboi.

¹⁸ Muyofunjedha yo-arela, ninotapanyani maulosi menli enao alembile Danieli. Vwechecha maulosala unooda nikami-a i-yo othene akala nili azombwe venango andimuwa ira nisakulenga vyoira mwazelu. Maulosala anooda nikami-a ira nikale ororomeleya na olimba rima maningi naifunelo yoi nikale okozeya dha vilela vyowesedha vinagumanena i-yo sogolou.