1-2. N’nga mamwene menlala tali o-iyana moi a-vi, n’nga ninofuna nitapanye vyofuka viivi?

DHOWENI nitapanyeni vyoonga mamwene menli oongiwa Bibilyani. Mwene unango atonga umwene wa Israeli wamaziza kumi mwene unango atonga umwene wau Yuda wa maziza menli. Angalive mamwenala tatokalao naingumi vahora yo-iyana, aliwa tali ofwanafwana va vyongo vinjinji. Othene tatompanduwela Yohova thitho tatoiri-a ira atwiwa tairengana vyongo vyothakala. Othene tanolambela mafwano thitho upa atu. Mbwenye vatokala i-yana vari vaatu ambilala. Mbo-i waaliwa atodhowanave irana vyongo vyothakala fiedhela ukwawee. Mbwenye unanguwo ato chinyuwa thitho Nlungu atonlevelela va vyongo vinjinji vyairile liye. N’nga mamwene enala ali aani?

² Atu enala ali ahabu mwene wa Israeli na Manasi mwene ya Yuda. I-yana waatu ambilala unooda nifunji-a vinjinji vamwasa ofuneya oonga chinyuwa. (Mayir. 17:30; Aroma 3:23) N’nga chinyuwa kuira a-vi, n’nga mutu unathonyi-edhe a-vi ira utochinyuwa? Ninofuneeleya idhiwa vyevi namwasa oi ninofuna ira Nlungu anilevelelenga nadawa. Ira nifwanye vyowakula vya vyofuka vyevi ninotapanyani vyevyo vyairile mamwenala thitho vinafunjedhevo i-yo vavifwanafwani-o viwa. Namala ninodha tapanyani vyafunji-idhe Yesu vyoonga chinyuwa.

3. N’nga Ahabu ali mwene oi a-vi?

³ Ahabu ali mwene wana 7 muumwene wa Israeli wa maziza kumi. Liye amthele Yezabeli mwana mwene wau Sidoni ilambo yaatu ofuma yeniyo yakala mavirelo wadhuwa wu Israeli, thelana weu watoiri-a ira ilambo yau Israeli ikale yofuma. Vyevi vyatoiri-a anaisraeli ira tairengana vyongo vyothakala vametoni  va Yohova. Yezabeli alambela baala thitho anoira-a ira Ahabu adhowi-e vasogolo religiau lothakalali lelo lalimbi-a vyongo vyamararuo vakachisi thitho velela sembe dhaa-ima. Yezabeli vyali liye mwene wa-iyana vingumi vya anamaongela otheene a Yohova vyali vangovi. Liye ali angapide anamaongela anjinji. (1 Mam. 18:13) Ahabu atoira vyothakala vinjinji vamethoni va Yohova kwaranyedha othene takalileo liye a-anakale mwene. (1 Mam. 16:30) Yohova anoona no idhiwa vyothene vyevyo Ahabu na Yezabeli vyaira aliwa. Mbwenye mwatangaranga dha Yohova atoruma namaongelee Eliya naifunelo yoi amawenjeli-e atwee ira tachinje hora ya-anamale. Mbwenye Ahabu na Yezabeli tatokonda vwela.

4. N’nga Yohova aongile ira unodha langa Ahabu moi a-vi, n’nga liye airile n’ni angavwidhe vyevyi?

⁴ Vamagomedho viwa hora yoi Yohova adhowenave alevelela rima yatomala. Liye atotumiza Eliya ira amawandele Ahabu na Yezabeli moda mwemo munofuna liye alangela. Atu othene a banjani liwa ali ira tapiwe. Madhu aongile Eliyala tatomwiri-a Ahabu dhivwela tangaranga vinjinji. Pyodabwi-a ona ira mutu odhingweli-ula vahora imbo-ive yeniyo “atodhievi-a.”—1 Mam. 21:19-29.

5-6. N’nga chini jinothonyi-edha ira Ahabu kaachinyuwile kumela vathi varima?

⁵ Angalive Ahabu atodhievi-a vahora yeniyo vyevyo vyaira liye vanduliviwa kavyathonyi-edhe ira atochinyuwa kumela vathi varima. Liye kaamali-idhe lambela baala mumwenee thitho kaalimbi-idhe atu ira talambelenga Yohova. Ahabu atoira jongo inango yothonyi-edha ira kaana rima ochinyuwa.

⁶ Vahora inango Ahabu atomwitana mwene wapama Yehosafati yau Yuda ira amakami-e vakhondo yolimbanana a Siriya. Yehosafati atoonga ira yoroma amafukedhe wanamaongela wa Yohova. Voromavene Ahabu atokonda thitho aongile ira: Vatokala mutu mbo-i weniyo anaode aliwa mafukedhela wa Yohova dhela mwa liye, mbwenye miyo ndinomwidananee vinjinji mwasa oi kanaro-edha vyapama vyoonga miyo, mbwenye vyothakalave baa-i. Angalive ee-no aliwa tatodhowa mafukedha wanamaongela Mikaya. Movwelana na vyevyo Ahabu vyaongile liye wamutu wa Nlunguwo atoro-edhadi vyothakala vyoonga liye. Malo mochinyuwa novepa ira Yohova anlevelele mwene Ahabu othakalula atoiri-a ira namaongelula amafungeliwe perezoni. (1 Mam. 22:7-9, 23, 27) Angalive ira mwenuo atooda mfungela perezoni namaongela wa Yohova kavyaimwananeile ira vyoro-edha vyaongile lievyo vikwakwanele. Ahabu atopiwa vakhondo yadhowile aliwa mawana.—1 Mam. 22:34-38.

7. N’nga Yohova aongile vyoi a-vi vyoonga Ahabu vanduli vokwawee?

⁷ Ahabu angakwide Yohova atothonyi-edha mwemo mwam’monela liye. Mwene Yehosafati angawelele waniwa angali wapamene Yohova atotumiza namaongela Yehu ira amasumulule namwasa ovwelanana Ahabu, namaongelula aongile ira: “N’nga pedhelo linofwanela veleliwa wa mutu othakala, thitho n’nga unofwanela mdhiveliwangana mutu unoidanana Yohova?” (2 Limb. 19:1, 2) Ee-no kathuulela: Ahabu angathonyi-edhe chinyuwa waimbarimbari, namaongelula kaamwandenle ira ali mutu othakala amwidanana Yohova. Veva vanooneelatu ira angalive ira Ahabu atothonyi-edha chinyuwa vamwezo un’nango, liye kachinyuwile kumela vathi varima.

8. N’nga ninafunjedhevo n’ni vamwasa ochinyuwa nathuulela vyevyo Ahabu vyairile liye?

⁸ N’nga ninafunjedhevo n’ni va vyevyo vyairile Ahabu? Eliya angam‘mwandele ira banjalee lingalangiwile voromavene atodhievi-a. Weo ali maromelo apama. Mbwenye vyevyo vyairile liye vanduli viwa vyathonyi-edhile ira kaachinyuwile kumela vathi varima. Ee-no chinyuwa unothangani-avo vyongo vinjinji a-kala ira dhivwela  tangaranga baa-i va vyongo viirile wee. Va-eeni dhoweni nitapanyeni ifwanafwani-o inango yeyo inanikami-a vwechecha vyevyo vinothapulela chinyuwa waimbarimbari.

9. N’nga Manasi ali mwene oi a-vi?

⁹ Vangavirile vywa vakwikwive 200, Manase atokala mwene yau Yuda. Liye atoirana vyongo vinjinji vyothakala venango nionge ira vyokwaranyedhana Ahabu. Bibilya linoonga ira: “Liye atoirana vyongo vinjinji vyothakala vamethoni va Yohova thitho vyonyanyuwi-a.” (2 Limb. 33: 1-9) Manasi atosaka-edhela milungu yonama viguwa vyasembe thitho fiedha elamo mukachisi wa Yohova vifwano vyamizati vyopambuleya vyasaka-edhile liye! Vinooni-a ira vifwanafwani-ovi vyaimelela lambela ogonana. Manasi anoira vya masenga, vyamanyanga, thitho ombedha. Liye “anochuchi-a sangiri laatu anjinji o-odawa.” Atopa atu anjinji thitho “anoka-a a-imee aalombwana vamuloni” noavelela sembe wa milungu yonama—2 Mam. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. N’nga Yohova alangile a-vi Manasi nga mwenuo airele n’ni angalangiwile?

¹⁰ Mofwanafwana na Ahabu Manasi atokonda vyowenjeli-a vyevyo vyamwandele Yohova dhela mwaanamaongelee vamagomi-evee “Yohova atomdhi-edha [Ayuda], andimuwa andimuwa aanyathoropa aumwene waasuri aliwa tato-inda Manasi angavithala mulindini. Tangairile ee-no tatom’manga na kureti wa kuwa nodhowanee Babulo.” Angali perezoni wu Babulo vinooni-a ira Manasi atothuulela vinjinji vyevyo vyaira liye. Liye “atodhievi-a vinjinji vamethoni va Nlungu wa makolwee.” Thitho atoira vyongo vinjinji kwaranyedha vevo moi atokatheei-a rima wa Yohova Nlungwee. Moweli-edha weli-edha Manasi “atoroma lobela wa Nlungu.” Mutu othakalula atoroma chicha noonanga ira Yohova ngu lungwee thitho anolobela wa liye kumela vathi varima.—2 Limb. 33:10-13.

11. Movwelana na lemba la 2 Limbili 33:15, 16, n’nga Manasi athonyi-edhe a-vi ira atochinyuwa kumela vathi varima?

¹¹ Vangavirile hora Yohova atorumela lobelo la Manase thitho atoona ira utochinjadi namwasa wavyongo vyevyo vyaongile liye mulobelo lee ee-no atonlevelela thitho atomweli-edha umwenee. Manase atoirana vyothene vyevyo vyaonde liye vothonyi-edha ira atochinyuwadi kumela vathi varima. Atoira vyongo vyo-iyana na vyevyo Ahabu vyairile liye moi atochinja kalelo lee. Atodhilimbi-edha runi-a lambela onama nolimbi-a atu ira talambelenga Yohova. (Muleri 2 Limbili 33:15, 16.) Vyevi vyanofuneeleya kala olimba rima thitho kaana iroromelo namwasa oi mwavyawa vinjinji Manasi ali ifwanafwani-o yothakala waatu abanjalee, waatu ana izo muumwenee thitho waatu enao aatonga liye. Mbwenye magomelo wa ingumiyee atodhilimbi-edha saka-edha vyongo vinango mwa vyothakala vyevyo vyaira liye.  Pyooneelatu ira liye ngwenuo avelelile ifwanafwani-o yapama wa Yosiya wenuo adhidhe dha kala mwene wa pama vinjinji.—2 Mam. 22:1, 2.

12. N’nga ifwanafwani-o ya Manasi inonifunji-an’ni vamwasa ochinyuwa?

¹² N’nga ninofunjedhavon’ni vaifwanafwani-o ya Manasi? Liye atodhievi-a thitho atoirana vyongo vinjinji. Atolobela wa Yohova ira amvwele tangaranga thitho atochinja kalelolee. Atooda saka-edha vyevyo vyadawi-idhe liye noirana vyongo vyothene vyaoda liye vomlembela Yohova thitho kami-a atu enango ira tairengana vyongo vimbo-ive. Ifwanafwani-o ya Manasi inooda thitho kami-a atu anoirana vyongo vinjinji vyothakala. Veva vanooni-a imbambari yoi Yohova ngu Nlungu wa pama thitho “okozeya levelela.” (Sal. 86:5) Liye unolevelela atu anochinyuwa kumela vathi varima.

13. Ongani ifwanafwani-o yothonyi-edha likundo lofuneya vamwasa ochinyuwa.

¹³ Manasi atoirana vyongo vinjinji wenjedhela vodhivwela tangaranga namwasa wavyodawa vyee. Vyevyi vinonifunji-a likundo n’nango lofuneya vinjinji vamwasa ochinyuwa. Kathuulelani ifwanafwani-o yi: Mutodhowa padariani ira mumagule pau. Malo mouva-ani pau, mulimbo guli-uo unoova-ani tirigu. N’nga nyo mungadhiveliwile noonga ira vyafunanyo pievyo? Kabe. N’nga munomvwelananee akala utouwandenleni ira tiriguo ngofuneya vinjinji vosaka-edhana mapau? Mwaimbambari kabe kamunamvwelananee. Mofwanafwana na vyevyi Yohova unofuna ira atu odawa tachinyuwe. Akala unodhivwela tangaranga vili pama. Dhivwela tangaranga kofuneya vinjinji ira mutu achinyuwe thitho ira vyevyove kai vyokwakwanela. N’nga mutuo unofwanela iranan’ni? Ninofunjedha vinjinji vaifwanafwani-o yoonga vya rima yeniyo yaongile Yesu.

14. N’nga mwana opupuruwa wamuifwanafwani-o ya Yesu ani-idhe a-vi ira atochinyuwa?

¹⁴ Yesu atoonga ifwanafwani-o yo-inda rima ya mwana o-ovwela inofwanyeya va lemba la Luka 15:11-32. Zombwe unango angam’dhimbinuenle babee atokumavo vandhe nodhowa “ilambo inango yaundendai na waniwa.” Angali wewo atovolowela makalelo othakala vinjinji. Mbwenye angaguman’nena nyarwa dhilukulu atoroma thuulela moda wali ingumiyee. Atozindiela ira atokaana ingumi yapama vinjinji angali vandhe na babee. Ninga mwemo muongele Yesu, “zelu dhingam’dhele” atothuulela vyowelela waniwa mamvepa babee ira amlevelele. Yongo yofuneya vinjinji yairile liye kuzindiela ira atoirana vyongo vyothakala vinjinji. N’nga vyevi vyali vyokwakwanela? Kabe. Anofuneeleya thitho chinja kalelolee.

15. N’nga mwana opupuruwa wamuifwanafwani-o ya Yesu airile vyongo viivi vyothonyi-edha ira atochinyuwa kumela vathi varima?

¹⁵ Mwana opupuruwa atothonyi-edha chinyuwa kumela vathi varima vavyothakala vyairile liye. Liye atowenda runda nlukulu vowelela waniwa. Angafiile atom’mwandela babee ira: “Babani, nditodawela dhulu thitho nyo. Kandilive  thitho ofwanela inataniwa mwaninyu.” (Luka 15:21) Vyevyo vyairile zombula vochinyuwa kumela vathi varima vinothonyi-edha ira anofuna thitho kala vauxamwali na Yohova. Atozindiela ira vyoirayvee vyatom’sukwali-a babee. Atoirana vyothene vyaoda liye ira babeuo arome okoka mdhiveliwanee thitho ali okozeya ira babeuo am’monenga ninga mbo-i mwaanamalabee. (Luka 15:19) Mwasa wen’na ka-iira utekala okuza rima baa-i mbwenye makundwee anooda kami-a vinjinji andimuwa avapingoni tafunanga idhiwa kala mutu uirile yodawa ilukulu utochinyuwadi kumela vathi varima.

16. N’nga mwasiwa ngwan’ni vinooda kala vyorucha andimuwa idhiwa ira mutuo utochinyuwadi kumela vathi varima?

¹⁶ Kai vyokweya ira andimuwa taidhiwe akala ira mutu uirile yodawa utochinyuwadi. Mwasiwa ngwan’ni ninoonga ee-no? Namwasa oi andimuwa katinaidhiwe vili rimani mwamutuo. Ee-no aliwa anofwanela dhilimbi-edha fwanya imbarimbari yothonyi-edha ira baluo utochinja vyongo vyaira liye vyo. Hora dhinango mutu unooda irana vyongo vyothakala vinjinji moi andimuwa enao atapan’nyena liye vinooda kala vyowarucha sikimizela ira utochinyuwadi kumela vathi varima.

17. a) N’nga chiifwanafwani-o iivi inothonyi-edha ira dhivwela tangaranga baa-i kai thonyi-edha ira mutuo utochinyuwadi kumela vathi varima? b) Movwelana na lemba la 2 Akoritiyo 7:11, n’nga mutu uchinyuwile kumela vathi varima unodedi-edheliwa ira airen’ni?

¹⁷ Kathuulelani ifwanafwani-o yi: “Nifwanafwani-edhe ira bali unango ukadhi airangana yodawa mwavyongo vyamararuo mwavyawa vinjinji. Malo movepa pedhelo, unam’bisa i-yanee yodawa yeeyo, afwee naandimuwa avapingoni. Moi ee-no andimuwao tatoidhiwa vinoira baluo. Andimuwao tangam’mwandele ira tatokaana imbarimbari yoi utoira vyongo vyamararuo, baluo atorumela thitho unaoneya ira baluo unodhivwela tangaranga vinjinji. N’nga vyevi pyokwakwanela? Kabe. Andimuwa enao anotonga mwasuo tanofuneela idhiwa vinjinji kwaranyedha dhivwela tangaranga. Kaiira balula ukadhi airanga vyongo mo-othuulela pama wahora imbo-i mbwenye ukadhi airanga kalelo lothakalali mwavyawa vinjinji. Mbwenye kaadhowile maonga ekene, mutu unango ngwadhowile mawandela andimuwa. Ee-no andimuwa anofwanela ona imbarimbari yothonyi-edha ira mutuo utochinjadi kumela vathi varima moda unathuulela liye, moda unaonela liye vyongo thitho vyoira vyee. (Muleri 2 Akoritiyo 7:11.) Vanooda vira hora indendai ira baluo achinje. Pyoidhiweya ira unooda kumi-iwa pingoni mwahora injinji.—1 Akor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. N’nga mutu okumi-iwa pingoni unathonyi-edhe a-vi ira utochinyuwadi, n’nga vyo-arelavoviwa vinakale vyoi a-vi?

¹⁸ Vothonyi-edha ira utochinyuwa kumela vathi varima, mutu ukumi-iwile pingonuo unofiya vamigumanoni mokaatheya, thitho uno-arela malangi-o aandimuwa oi alobelenga hora dhothene thitho funjedha Bibilya. Unodhilimbi-edha rambela vyongo vyevyo vyam’mwiiri-idhe  ira adawe. Akala utodhilimbi-edha saka-edha uxamwalee na Yohova kanokaikela ira utom’levelela na rimee wethene thitho andimuwa anooda m’mweli-edha pingoni. Mbwenye andimuwa anofuneela idhiwa akala mutuo utochinyuwadi anothuulela vamwasa uliwethene va-okene thitho anosakasaka mwapolepole ira ta-atonge mombaranya.

19. N’nga chinyuwa waimbarimbari unothangani-avon’ni? (Zakiyeli 33:14-16)

¹⁹ Ninga mufunjedhile i-yo, chinyuwa waimbarimbari unothangania-avo vyongo vinjinji akala ongave baa-i ira ndinodhivwela tangaranga namwasa wa vyevyo viirile miyo. Mbwenye unothangani-avo chinja mathuulelwi-u na rimi-u vyevyo vinoniiri-a ira niirengana vyongo vyothonyi-edha ira nitochinyuwa. Vyevi vinothangani-avo i-yachi vyongo vyothakala, dhimbinuwa noroma okoka a-rela makundo a Yohova. (Muleri Zakiyeli 33:14-16.) Yofuneya vinjinji wa mutu uirile yodawa kusaka-edha uxamwalee na Yohova.

20-21. N’nga ninakami-e a-vi mutu uirile yodawa ilukulu?

²⁰ Yesu atoonga likundo n’nango lofuneya vinjinji vaurumiwee vevo vaongile liye ira: “Ndadhele itana odawa ira tachinyuwe.” (Luka 5:32) Na-iyene thitho ninofwanela kaana rima umbo-ive. Nifwanafwani-edhe ira fwi-u m’mbo-i wavarimani utoira yodawa ilukulu, n’nga ninofwanela iran’ni?

²¹ Kaninathonyi-edhe ira ninom’dhiveliwana fwi-uo akala na-iyene ninolokota yodawa yeeyo. Lokota yodawa yeeyo kudhinami-a namwasa oi Yohova unoona vyongo vyothene. (Sang. 5:21, 22; 28:13) Munooda mkami-a fwinyuo vom’thuucha ira andimuwa anooda mkami-a. Akala unaakonda dhowa mawandela andimuwa, nyo munofwanela dhowa maawandela mwasuo. Mwaira ee-no munooda mthonyi-edha ira muli ofunechecha mkami-a. Irana vyevi kofuneya vinjinji namwasa oi aakami-iwe naandimuwa uxamwalee na Yohova unododomi-eya!

22. N’nga ninofuna nitapanyenin’ni muyofunjedha yo-arela?

²² N’nga akala mutu ukadhi airanga vyodawa vilukulu mwahora injinjene mbwenye andimuwa tasakunle ira akumi-iwe pingoni? N’nga vyevyo vinothapulela ira aliwa katithonyi-edhe tangaranga? Muyofunjedha yo-arela ninodha tapanyani mwemo Yohova munothonyi-edha liye tangaranga voalanga atu ale adawile thitho vyevyo vinaire i-yo ira nim’sazi-edhenga.