Mokapo 35

Mateya maleki mateya nyonso

LIKAMBO yango ezali moko na masolo ya Biblia oyo bato babosanaka yango te: Yesu afandi na ngomba mpe abandi koloba Lisolo na ye likolo na ngomba, oyo mateya na yango maleki mateya nyonso. Esika yango ezali penepene na libeke ya Galilai, ekoki kozala pembeni ya Kapernaume. Nsima na kolekisa butu mobimba na mabondeli, Yesu auti kopona bayekoli 12 kati na bayekoli na ye mpo ete bazala bantoma na ye. Na nsima, akiti elongo na bango na esika oyo akosala lisolo na ye.

Na ntango yango, tokoki kokanisa ete boye Yesu alembi mpe alingi kolala mwa moke. Kasi bibele bayei, bamoko bauti na Yudea, mpe na Yelusaleme, yango elingi koloba ete basali bakilometele 100 kino 110. Bamosusu basali mobembo uta na ndelo ya nord ya mai monene, kuna na Tyr mpe Sidon. Bayei mpo na koyoka Yesu mpe kobikisama na bokono na bango. Bato mosusu bazali kotungisama na bilimu mabe, baanzelu babéba oyo balandaki Satana.

Ntango Yesu akiti na nse ya ngomba, bato ya bokono babelemi pene na ye mpo na kosimba ye, mpe abikisi bango nyonso. Nsima na yango, ekoki kozala ete Yesu amati mwa mosika na ngomba yango, na esika moko eleki kotombwama. Kuna, afandi mpe abandi koteya bibele oyo bapalangani na nse, liboso na ye. Bokanisa naino! Sikawa, ata moto moko te kati na bayoki na ye azali na bokono.

Bato bazali na mposa makasi ya koyoka moteyi oyo azali kosala makamwisi ya motindo boye. Kasi, Yesu asali lisolo libosoliboso mpo na bayekoli na ye. Ekoki kozala ete bayekoli yango bafandi pembeni na ye mpenza. Nzokande, mpo ete biso mpe tozwa litomba na lisolo yango, Matai mpe Luka bakomaki yango.

Lisolo yango kati na Evanzile ya Matai ezali molai soko mbala minei koleka oyo ya Luka. Lisusu, mwa biteni bisusu biyebisami na Matai bikomami na Luka ete Yesu alobaki yango na mabaku mosusu kati na mosala na ye, lokola tozali komona yango wana ezali biso kokokisa Matai 6:9-13 elongo na Luka 11:1-4, mpe Matai 6:25-34 elongo na Luka 12:22-31. Ata bongo, yango ekoki kokamwisa biso te. Ezali polele ete, Yesu ateyaki makambo bobele moko na mabaku mosusu, mpe Luka amonaki malamu kolobela bamoko na mateya yango ete ateyaki yango na ntango mosusu.

Soki lisolo oyo ya Yesu ezali na motuya mingi, ezali bobele te mpo na bozindo ya makanisi na yango ya elimo, kasi lisusu mpo na elobeli ya petee mpe ya polele oyo Yesu asalelaki mpo na komonisa solo yango. Asaleli makambo ya mokolo na mokolo mpe alobeli makambo oyo bato bameseni na yango, na motindo boye ete, baoyo nyonso balingi kolanda nzela ya Nzambe mpo na kozala na bomoi malamu bakoki kokanga ntina na makanisi na ye kozanga nkaka.

Banani bazali mpenza na esengo?

Moto nyonso alingaka kozala na esengo. Lokola ayebi likambo yango, Yesu abandi Lisolo na ye likolo na ngomba na kolimbolaka, nani azali mpenza na esengo. Tozali komona ete ebandeli na lisolo oyo ebendi likebi ya bayoki na ye. Nzokande, mpo na bato mingi, maloba na ye oyo ya ebandeli mazali na bongola-bongola.

Kolobaka na bayekoli na ye, Yesu abandi boye: “Esengo na bino babola, mpamba te bokonzi na Nzambe ezali mpo na bino. Esengo, na bino baye bozali na nzala sikawa, mpamba te bokotonda. Esengo na bino baye bozali kolela sikawa, mpamba te bokoseka. Esengo na bino, wana bato bazali koyina bino . . . Bosepela na mokolo yango mpe bopumbwa na esengo, mpamba te mbano na bino ezali monene na likolo.”

Yango nde ebandeli ya lisolo na Yesu ndenge Luka ayebisi yango. Kasi, engebene Matai, Yesu alobi lisusu ete basokemi, bato na motema mawa, bato na motema peto mpe bato na kimya bazali na esengo. Yesu alobi lisusu sikisiki ete soki bazali na esengo, ezali mpo ete bakosangola mabele, mpo ete bakoyokelama mawa, mpo ete bakomona Nzambe mpe bakobengama bana na Nzambe.

Kasi wana Yesu alobi ete bazali na esengo, alingi kolobela bobele esengo ya likololikolo te, to kozala na nsai, lokola ntango moto azali kosakana. Bolamu ya solo eleki esengo oyo: ezali na ndimbola ya kosepela na bomoi na yo, kozala na liyoki ya kozwa eloko oyo ozali koluka kati na bomoi.

Na yango, Yesu amonisi ete baoyo bazali mpenza na esengo ezali bato oyo bazali koyeba bamposa na bango ya elimo, baoyo bazali koyoka mawa mpo ete bazali basumuki mpe bazwi libaku malamu ya koyeba mpe kosalela Nzambe. Na yango, ata bayini bango to banyokoli bango mpo ete bazali kosala mokano ya Nzambe, bazali na esengo, mpamba te bayebi ete bazali kosepelisa Nzambe mpe Nzambe akopesa bango bomoi ya seko lokola mbano.

Kasi, bayoki mingi ya Yesu, lokola bato mosusu lelo, bakanisaka ete bolamu ezali nde bozwi mpe bisengo ya mokili. Lokola Yesu ayebaki ete ezali bongo te, amonisi kokesena oyo ekamwisi mingi kati na bayoki na ye:

“Mawa na bino bazwi, mpo ete bosili kozwa kobondisama na bino. Mawa na bino bato botondi sikawa, mpo ete bokoyoka nzala. Mawa na bino bato bozali koseka sikawa, mpo ete bokoyoka mawa mpe bokolela. Mawa na bino soko bato nyonso bakoloba malamu na ntina na bino, mpo ete bankoko na bango basalelaki basakoli na lokuta bobele bongo.”

Yesu alingi mpenza koloba nini? Mpo na nini bazwi, baoyo bazali koluka bisengo mpe baoyo bakumisami epai na bato bazali na mawa? Ezali mpo ete wana moto moko azali na biloko oyo mpe alingi yango, mosala ya Nzambe ezali lisusu na ntina te kati na bomoi na ye, nzokande bobele yango nde ekoki kopesa bolamu ya solo. Epai mosusu, Yesu alingi koloba te ete moto akozala na esengo bobele mpo ete azali mobola, mpo ete azali na nzala to na kolela. Kasi mingimingi, bato ya motindo oyo bazangi biloko ya ntina nde bazali kondima mateya ya Yesu, mpe Nzambe azali kopambola bango na kopesaka bango esengo va solo.

Na nsima, Yesu alobi epai na bayekoli na ye: “Bino bozali mungwa na mokili.” Ya solo, alingi koloba te ete bazali mungwa oyo tolyaka. Mungwa esalisaka mpo na kobatela biloko. Pembeni na etumbelo na mbeka, na tempelo ya Jehovah, ezali na mopiko moko monene ya mungwa, mpe banganga-nzambe oyo bazali kosala wana bakosalelaka yango mpo na kotya yango na mabonza.

Bayekoli na Yesu bazali “mungwa ya mokili” mpamba te, bazali na bopusi oyo ezali kobatela bato. Nsango oyo bazali komema ekobatela bomoi ya baoyo nyonso bakolanda yango. Ekokotisa kati na bomoi na bango bizaleli lokola kolendendala mpe bosembo, mpe yango ekobatela bango na mbeba nyonso ya elimo mpe ya bizaleli.

Yesu abakisi lisusu epai na bayekoli ete, “Bino bozali moi na mokili.” Bakotyaka mwinda na nse na kitunga te, kasi likolo na etyelo na mwinda; yango wana, Yesu alobi lisusu, “Bongo tika ete moi na bino engenga liboso na bato.” Bayekoli na ye batosaki toli yango na kopesaka litatoli epai na bato nyonso mpe na kozalaka ndakisa malamu na etamboli na bango oyo eyokani na mitinda na Biblia.

Masengami matombwami mpo na bayekoli na ye

Bakonzi na mangomba bazali kotalela Yesu lokola mobuki na mibeko ya Nzambe, mpe eleki kala mingi te basalaki likita mpo ete baboma ye. Kokobaka lisolo na ye likolo na ngomba, Yesu alimboli ete: “Bokanisa te ete nayei koboma makambo na Mibeko mpe basakoli. Nayei koboma yango te kasi nde kokokisa yango.”

Yesu azali na limemya mingi mpo na Mibeko na Nzambe, mpe azali kolendisa bayoki na ye ete bamekola ye. Alobi boye: “Ye nani akobuka moko na malako oyo, ata oyo moke, mpe akolakisa bongo epai na bato, akotangama moke na koleka kati na Bokonzi na likolo,” elingi koloba ete moto yango akokota soko moke te na Bokonzi na Nzambe.

Na esika ete atyola Mibeko, Yesu akweisi ata nkutu bizaleli oyo bikoki kopusa moto na kobuka Mibeko. Nsima na kokundola ete Mobeko elobi: “Boma te,” Yesu abakisi: “Ngai nde nalobi na bino ete oyo akosilika na ndeko na ye akozala na likambo na esambiselo.”

Mpo ete ezali likambo mabe mpenza na kozala ntango nyonso na nkanda epai na moninga, mpe ete yango ekoki komema kino na koboma moto, Yesu amonisi na nzela na elakiseli lolenge ebongi kosala mpo ete kimya ezala. Apesi etinda oyo: “Soki okoyeisa likabo [mbeka] na yo na etumbelo mpe okokanisa wana ete ndeko na yo azali na yo na likambo, tika likabo na yo kuna liboso na etumbelo mpe kenda naino ete obongisa likambo [ozongisa kimya elongo] na ndeko na yo, mpe na nsima ozonga mpo na kopesa likabo na yo.”

Kobendaka likebi ya bayoki na ye likolo na Mobeko ya nsambo, Yesu akobi koteya na maloba oyo: “Boyoki ete balobaki boye, ˈSala ekobo te.ˈ” Nzokande Yesu akweisi ata mposa mabe oyo ebotami na motema mpo na ekobo, mpamba te alobi boye: “Nde ngai nazali koloba na bino ete, ye nani akotalatala mwasi na mposa mabe na ye, asili kosala na ye ekobo na motema na ye.”

Yesu alobeli likanisi mabe te oyo ekoki na yango koleka kozanga kokanela; alobi nde mpo na likambo ya ˈkotalatala na mposa mabe.ˈ Oyo azali ntango nyonso kotala mwasi na ndenge yango akolamusa kati na ye mposa makasi oyo, soko libaku emonani, ekoki kosuka na ekobo. Ndenge nini kopekisa yango? Kati na elakiseli mosusu, Yesu amonisi biso ete meko makasi ekoki kozala na ntina. Alobi boye: “Soko nde liso na yo na mobali ezali kobetisa yo libaku, longola yango mpe bwaka yango mosika na yo. . . . Mpe soko loboko na yo na mobali ezali kobetisa yo libaku, kata yango mpe bwaka yango mosika na yo.”

Mbala mingi bato bandimaka kokata eteni moko ya nzoto na bango soko ezwi bokono, mpo na kobikisa bomoi oyo ekomi na likama. Nzokande, engebene maloba na Yesu, ezali na ntina koleka ya ˈkobwaka mosika na yoˈ eloko nyonso—ata ezali na motuya lokola liso to loboko—mpo na kopengola likanisi nyonso to ezaleli nyonso oyo ekoki komema na pite. Soki boye te, Yesu alobi ete, moto oyo asali mabe akobwakama na Geena (esika moko penepene na Yelusaleme, epai bazalaki kotumba bosoto ya mboka), yango elimboli kufa ya libela.

Yesu amonisi lisusu lolenge nini tokoki kosala liboso na baoyo bazali koluka kotungisa biso to kotumola biso. Apesi toli elandi: “Nde ngai nazali koloba na bino ete botelemela oyo mabe te. Kasi soko nani akobeta yo na litama na mobali, pesa ye oyo mosusu.” Yesu alingi koloba te ete wana tokutani na likama tokoki komibatela te to kobatela libota na biso te. Mbata epesamaka mpo kozokisa nzoto te kasi mpo na kofinga. Mpo na yango, soko moto moko ameki kobandisa koswana to bitumba, ezala na kobetaka mpenza mbata to na kolobaka maloba na kofinga, Yesu alobi ete, ekozala mabe soko tokozongisa mabe.

Nsima na kokundola oyo Mibeko elobi na ntina na bolingo ya mozalani, Yesu apesi toli elandi: “Nde ngai nalobi na bino ete, Bolinga bayini na bino mpe bobondela mpo na banyokoli na bino.” Apesi ntina malamu na likambo yango ntango abakisi: “Bongo, bokozala bana na Tata na bino na likolo, mpamba te akobimisaka moi na ye likolo na bato mabe mpe likolo na bato malamu.”

Yesu asukisi eteni oyo ya lisolo na ye na toli elandi: “Bozala bato ya kokoka ndenge Tata na bino na likolo azali na kokoka.” Yesu alobi te ete tosengeli kozala bato ya kokoka na makambo nyonso to kozanga masumu, kasi nde, na komekolaka Nzambe, tozali na likoki ya kotandola bolingo na biso ata epai na banguna na biso. Lisolo yango moko na mokanda na Luka etangi maloba oyo ya Yesu ete: “Boyokela bato mawa, lokola Tata na bino azali koyokela bato mawa.”

Libondeli mpe kotya motema epai na Nzambe

Yesu akobi lisolo na ye na kokweisaka bokosi ya bato oyo bakomimonisaka ete bazali na ezaleli ya kobanga Nzambe. Alobi boye: “Soki okopesa makabo na mawa, obeta kelelo liboso na yo te lokola ekosalaka bakosi.”

Mpe alobi lisusu ete: “Ekobondela bino, bozala lokola bakosi te, baoyo balingi kotelema mpe kobondela na biyanganelo mpe na bizwanelo na balabala ete bamonana na bato.” Ateyi nde boye: “Wana ekobondela yo, ingela na eteni na yo na ndako mpe zipa ekuke, mpe bondela epai na Tata na yo oyo azali komonana te.” Yesu aboi te mabondeli oyo masalemi liboso ya bato nyonso, mpo ye moko mpe asalaki yango. Kasi likambo oyo ye aboi, ezali mabondeli masalemi mpo na kobenda likebi ya bayoki mpe koluka kozwa lokumu epai na bango.

Na nsima Yesu apesi toli oyo: “Ezali bino kobondela, bolobaloba lokola ekosalaka bapakano te.” Alingi koloba te ete kozongela makambo mpenza ezali mabe. Na libaku moko, ye moko mpenza asalelaki “liloba moko” mbala mingi kati na mabondeli na ye. Kasi oyo ye aboi, ezali ˈkolobalobaˈ maloba oyo moto asili kokanga yango na moto, lokola ekosalaka yango baoyo bakotangaka sapelé na kozongelaka mabondeli kozanga kokanisa.

Mpo na kosalisa bayoki na ye ete bayeba kobondela, Yesu alakisi bango libondeli moko lokola emekoleli; libondeli yango ezali na masengi nsambo. Masengi misato ya yambo mapesi motuya na boyangeli ya Nzambe mpe mikano na ye. Ezali masengi mpo ete nkombo ya Nzambe ezala mosantu, ete Bokonzi na ye eya mpe mokano na ye esalema. Oyo minei etikali, ezali masengi etali mposa ya moto na moto: mpo na kozwa bilei ya mokolo na mokolo, kosenga bolimbisi ya masumu, kobikisama ete komekama eleka makasi na biso te mpe kosikolama na ye oyo mabe.

Na nsima Yesu alobeli motambo ya kopesa motuya mingi na biloko ya mosuni. Apesi elendiseli oyo: “Bomibombela biloko na motuya awa na nse te, epai bampese mpe bogugi ekolya yango mpe miyibi bakoyiba yango.” Bobele te ete biloko yango bikobeba, kasi ekozwela biso eloko moko te na miso ya Nzambe.

Yango wana Yesu alobi ete: “Bomibombela biloko na motuya kuna na likolo.” Moto akokoka kosala bongo soko akotya Bokonzi ya Nzambe na esika ya liboso kati na bomoi na ye. Moto moko te akoki kolongola biso kondimama oyo ezwami bongo na miso ya Nzambe, soko mpe mbano monene oyo kondimama yango ekobimisa. Yesu abakisi: “Esika ezali biloko na yo na motuya, motema na yo mpe ekozala wana lokola.”

Kolobelaka lisusu na ntina na motambo ya koluka bozwi ya mosuni, Yesu apesi elakiseli oyo: “Liso ezali mwinda na nzoto. Soko liso na yo ezali malamu, nzoto na yo mobimba ekozala na pole; nde soko liso na yo ezali mabe, nzoto na yo mobimba ekozala na molili.” Liso oyo ezali kotala malamu ezali mpo na nzoto lokola mwinda ekopelaka na esika ya molili. Kasi mpo na komona malamu, liso esengeli kotala malamu, elingi koloba ete esengeli kotala bobele na mokano moko. Liso oyo ekomonaka malamu te ekoyeba mpenza motuya ya makambo te, ekotya bamposa ya mosuni liboso na mosala ya Nzambe, nyonso wana ezali kotya molili tuu kati na “nzoto mobimba.”

Yesu amonisi ntina monene ya likambo yango na nzela ya elakiseli moko ya nguya mpenza: “Moto akoki kosalela bankolo mibale te. Mpamba te soko akoyina moko mbele akolinga mosusu, soko nde akondima moko mbele akotyola mosusu. Bokoki kosalela Nzambe mpe Mosolo te.”

Nsima na kopesa batoli oyo, Yesu alendisi bayoki na ye ete bazali na ntina moko te ya komitungisa mpo na bamposa na bango ya mosuni soko bakotya na esika ya liboso mosala ya Nzambe. Alobi ete: “Botala bandeke na likolo ete bakolonaka te, mpe bakobukaka te, bakoyanganisaka na ebombelo mpe te; nde Tata na bino na likolo azali koleisa bango.” Bongo ayei kotuna motuna oyo: “Bino nde boleki bango na motuya te?”

Na nsima Yesu alobeli mpo na fololo na esobe mpe amonisi ete, “ata Salomo na nkembo na ye nyonso alataki bilamba lokola moko na yango te.” Akobi, “Soko nde Nzambe akolatisa matiti na elanga boye, . . . akoleka kokembisa bino te? Bino bato na kondima moke mpenza!” Mpe asukisi ete: “Bomitungisa te mpo na koloba ete, ˈTokolya nini?ˈ Soko ete, ˈTokomela nini?ˈ soko ete, ˈTokolata nini?ˈ . . . Mpamba te, Tata na bino na likolo ayebi ete bozali na mposa na yango nyonso. Bolukaka nde liboso Bokonzi na Nzambe mpe boyengebene na ye mpe biloko oyo nyonso ekobakisama na bino.”

Nzela ya bomoi

Nzela ya bomoi ezali oyo ya kolanda mateya ya Yesu. Kasi, ezali petee te mpo na kolanda yango. Na ndakisa, Bafalisai bazali na ezaleli ya kosambisa bazalani na bango na makasi mpenza, mpe mbala mosusu bato mingi bazali komekola bango. Yango wana, kati na Lisolo na ye likolo na ngomba, Yesu apesi elendiseli oyo: “Bosambisaka te ete basambisa bino te.”

Ezali likama mpo na komekola Bafalisai oyo bazali komona bato mosusu ete bazali mpamba. Engebene Luka, Yesu amonisi likama yango na maloba oyo: “Mokufeli-miso akoki kotambolisa mokufeli-miso mosusu? Bango nyonso mibale bakokwea na libulu te?”

Ezali mabe mpenza na komona bato mosusu ete bazali mpamba, kotyolaka bango na maloba, to na kopanza mabunga na bango lokola ete ezali makambo minene. Yesu abimisi bongo motuna oyo: “Motindo nini okoki koloba na ndeko na yo ete, Tika nalongola lititi na liso na yo, nzokande libaya lizali naino na liso na yo mpenza? Yo mokosi, longola liboso libaya lizali na liso na yo mpe tala, okomona polele mpo na kolongola lititi na liso na ndeko na yo.”

Yango elingi koloba te ete bayekoli na ye basengeli kozanga bososoli epai na bato mosusu, mpamba te Yesu alobi: “Bopesa biloko na bulee epai na mbwa te; bobwaka mpe pauni na bino liboso na ngulu te.” Solo ya Liloba na Nzambe ezali bulee. Ekokisami na biloko na motuya lokola pauni. Nzokande, soko bato mosusu, bakokani na bambwa to na bangulu, bazali na limemya moko te mpo na solo oyo ya motuya, bayekoli na Yesu basengeli kotika bango mpe koluka epai mosusu bato oyo bakoyoka bango.

Atako Yesu asili kolobela libondeli kati na lisolo na ye, amonisi sikawa ntina ya kolendendala kati na yango. “Bolombaka mpe bakopesa bino.” Mpo na komonisa ete Nzambe azali pene na koyanola na mabondeli, Yesu abimisi likanisi oyo: “Nani kati na bino, soko mwana na ye akolomba ye limpa, akopesa ye libanga? . . . Boye, soko bino bato mabe, boyebi kopesa bana na bino makabo malamu, Tata na bino na likolo, akoleka te kopesa biloko malamu na bango bakolombaka ye?”

Bongo nsima Yesu ayei kobimisa likanisi oyo esili kokoma lilako lileki malamu. Alobi: “Makambo nyonso malingi bino ete bato basalela bino yango, bino bosalela bango bobele bongo.” Kozala na bomoi na kolandaka lilako oyo, elimboli kosala malamu epai ya bamosusu, na kosalelaka bango ndenge tolingi ete basala mpo na biso.

Etinda oyo elandi ya Yesu emonisi ete nzela ya bomoi ezali petee te mpo na kolanda yango: “Boingela na ekuke na nkaka. Mpamba te ekuke ezali monene mpe nzela ezali na esika monene oyo ekoleka kino libebi. Bazali mingi baoyo bakoingela na yango. Nzokande ekuke ezali na nkaka mpe nzela ekangani oyo ekoleka na bomoi mpe baoyo bakomona yango bazali mingi te.”

Likama ya kozimbisama ezali monene. Yesu apesi likebisi oyo: “Bokeba mpo na basakoli na lokuta baoyo bakoya liboso na bino na bilamba na mpate nde katikati bazali nkoi na kongala.” Yesu amonisi ete, ndenge bakayebaka nzete malamu mpe nzete mabe na mbuma na yango, ndenge moko mpe bakoki koyeba basakoli na lokuta na etamboli na bango mpe na mateya na bango.

Kokobaka lisolo na ye, Yesu alimboli ete ezali bobele te na makambo moto akoloba nde akomimonisa moyekoli na ye, kasi na makambo oyo azali kosala. Bamoko bakomikumisaka na koloba ete Yesu azali Nkolo na bango, kasi soko bazali kosala mokano ya Tata na ye te, tala makambo Klisto alobi: “Nakoyambola liboso na bango ete, Nayebi bino soko moke te! Bolongwa mosika na ngai, bino batyoli na mibeko.”

Mpo na kosukisa lisolo na ye, Yesu abimisi maloba oyo ya ntina mingi, mpe oyo moto akoki kobosana yango te. Alobi ete: “Moto na moto oyo akoyoka maloba na ngai mpe akotosa yango, akokokana moto na mayele oyo atongi ndako na ye likolo na mabanga. Mbula enoki mpe mpela eyei mpe mipepe mipepi mpe ebeti ndako yango nde ekwei te, mpamba te etongami likolo na libanga.”

Epai mosusu, Yesu amonisi sikisiki ete: “Moto na moto oyo akoyokaka maloba oyo na ngai nde akotosaka yango te akokokana na moto na zoba oyo atongi ndako na ye likolo na zelo. Mbula enoki mpe mpela eyei mpe mipepe mipepi, mpe ebeti ndako yango mpe ekwei. Kokwea na yango ezalaki mpe monene mpenza.”

Ntango Yesu asukisi lisolo na ye, bibele bakamwi mateya na ye, mpamba te ateyi bango lokola moto azali na bokonzi, nde lokola bakonzi na mangomba na bango te. Luka 6:12-23; Matai 5:1-12; Luka 6:24-26; Matai 5:13-48; 6:1-34; 26:36-45; 7:1-29; Luka 6:27-49.

▪ Esika nini Yesu asali lisolo na ye oyo eyebani mingi koleka, banani bazali wana, mpe likambo nini esalemi liboso mpenza ete asala lisolo yango?

▪ Mpo na nini ezali likambo ya kokamwa te ete Luka alobeli mateya mosusu ya lisolo oyo na mabaku mosusu?

▪ Mpo na nini lisolo oyo ya Yesu ezali na motuya mingi koleka?

▪ Banani bazali mpenza na esengo, mpe mpo na nini?

▪ Banani bazali na mawa, mpe mpo na nini?

▪ Na ndimbola nini bayekoli na Yesu bazali “mungwa ya mokili” mpe “moi ya mokili”?

▪ Mpo na nini tokoki koloba ete Yesu azali komonisa limemya monene mpo na Mibeko?

▪ Mwango nini Yesu alakisi mpo na kopikola kati na motema makambo oyo mazali kotinda moto na koboma mpe kosala ekobo?

▪ Yesu alingi koloba nini wana apesi toli na kolakisa litama mosusu ntango babeti biso?

▪ Na ndimbola nini tokoki kozala bato ya kokoka lokola Nzambe azali na kokoka?

▪ Makanisi nini ya sikisiki Yesu apesi na ntina na lolenge ya kobondela?

▪ Mpo na nini bozwi ya likolo eleki oyo ya nse, mpe ndenge nini moto akoki kozwa yango?

▪ Bilakiseli nini Yesu apesi epai na bayoki na ye mpo ete bamibatela na bozwi ya mosuni?

▪ Mpo na nini Yesu alobi ete ntina moko ya komitungisa ezali te?

▪ Yesu alobi nini mpo na oyo etali kosambisa baninga, kasi ndenge nini amonisi ete bayekoli na ye basengeli kozala na bososoli epai ya bato?

▪ Yesu alobi nini lisusu na ntina na libondeli, mpe lilako nini ya etamboli malamu apesi?

▪ Ndenge nini Yesu amonisi ete nzela ya bomoi ezali petee te na kolanda yango, mpe ete moto akoki kozimbisama?

▪ Na maloba nini Yesu asukisi lisolo na ye, mpe litomba nini yango ebimisi epai ya bato?