1, 2. (a) Paulo azali wapi sikoyo? (b) Motuna nini tokoki komituna na ndenge Paulo asɛngaki ete akende kosamba epai ya Kaisala?

 PAULO azali kaka na bolɔkɔ na Kaisaria epai bazali kokɛngɛla ye makasi. Mbula mibale liboso, ntango azongaki na Yudea, Bayuda balukaki koboma ye mbala soki misato. (Mis. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Tii sikoyo, banguna na ye balongi te kokokisa mokano na bango, kasi batiki mpe te. Ntango Paulo amoni ete akoki kokwea na mabɔkɔ na bango, ayebisi Guvɛrnɛrɛ Festusi ete: “Nasɛngi nakende kosamba epai ya Kaisala!”​—Mis. 25:11.

² Yehova andimaki ekateli ya Paulo ya kokende kosamba epai ya ampɛrɛrɛ ya Roma? Eyano na motuna yango ezali na ntina mingi mpo na biso baoyo tozali kopesa litatoli malamumalamu mpo na Bokonzi ya Nzambe na ntango oyo ya nsuka. Tosengeli koyeba soki likambo oyo Paulo asalaki ezali ndakisa oyo tokoki kolanda mpo na “kokɔtela nsango malamu mpe kofandisa yango na nzela ya mibeko.”​—Flp. 1:7.

3, 4. (a) Bayuda bazalaki kokana nini ntango basɛngaki epai ya guvɛrnɛrɛ ete azongisa Paulo na Yerusaleme, mpe ndenge nini Paulo abikaki na liwa? (b) Lelo oyo, ndenge nini Yehova asungaka basaleli na ye, ndenge asalaki mpo na Paulo?

³ Ntango Festusi akómaki guvɛrnɛrɛ ya sika ya etúká ya Yudea, nsima ya mikolo misato akendaki na Yerusaleme. a Kuna, banganga-nzambe bakonzi mpe mikóló ya Bayuda bayebisaki ye ete Paulo asalaki makambo ya mabe mpenza. Bayebaki ete bakonzi ya Roma bazalaki na mposa makasi ete guvɛrnɛrɛ ya sika abatela kimya ná bakambi ya Bayuda mpe Bayuda nyonso. Yango wana, basɛngaki Festusi asalela bango likambo moko: Azongisa Paulo na Yerusaleme mpo asambisama kuna. Nzokande, bayebaki ete bakosala likambo mosusu soki Festusi akokisi mposa na bango. Mokano ya banguna yango ezalaki ya koboma Paulo na nzela ntango azali kouta Kaisaria mpo na kozonga na Yerusaleme. Festusi aboyaki mpe alobaki na bango ete: “Soki mpenza mobali oyo asali likambo moko ya mabe, baoyo bazali na bokonzi na kati na bino bákita elongo na ngai [na Kaisaria] mpe báfunda ye.” (Mis. 25:5) Paulo abikaki lisusu na liwa.

 ⁴ Ntango nyonso oyo Paulo azalaki kosamba, Yehova azalaki kosunga ye na nzela ya Nkolo Yesu Kristo. Tóbosana te ete na emonaneli moko, Yesu ayebisaki Paulo ete: “Zalá na mpiko!” (Mis. 23:11) Lelo oyo mpe, basaleli ya Nzambe bazali kokutana na mikakatano mpe banguna bazali kokanela bango. Yehova apekisaka te ete mikakatano ekómela biso, kasi apesaka biso bwanya mpe makasi ya koyika mpiko. Tokoki ntango nyonso kotya motema ete Nzambe na biso ya bolingo akopesa biso “nguya oyo eleki makasi.”​—2 Ko. 4:7.

5. Festusi asalaki nini mpo na Paulo?

⁵ Nsima ya mwa mikolo, Festusi “afandaki na kiti ya kosambisa” na Kaisaria. b Paulo ná bafundi na ye batɛlɛmaki liboso ya guvɛrnɛrɛ. Paulo ayanolaki na bifundeli na bango ya lokuta mpe alobaki boye: “Nasali lisumu ata moko te oyo ebuki Mibeko ya Bayuda to ya tempelo to mpe ya Kaisala.” Ntoma Paulo asalaki mabe moko te mpe ebongaki bátika ye. Kasi, Festusi alingaki kozwa ekateli nini? Lokola alingaki kosepelisa Bayuda, atunaki Paulo boye: “Olingi komata na Yerusaleme mpe kosambisama kuna liboso na ngai mpo na makambo wana?” (Mis. 25:6-9) Likanisi wana ebongaki ata moke te! Soki Paulo azongi na Yerusaleme mpo akende kosamba kuna, banguna na ye nde bakosambisa ye mpe bakokatela ye kaka etumbu ya liwa. Na bongo, Festusi azalaki kopona likambo oyo ezalaki na litomba mpo na ye na makambo ya politiki, kasi ezalaki mpo na kolongisa boyengebene te. Ponse Pilate, oyo azalaká mpe guvɛrnɛrɛ, asalaki bongo na likambo ya  mokangami mosusu oyo azalaki moto monene koleka Paulo. (Yoa. 19:12-16) Lelo oyo mpe, bazuzi bakoki kozwa bikateli ya mabe ndenge wana mpo na kosepelisa bato mosusu. Yango wana, tosengeli kokamwa te soki tribinale moko ekweisi basaleli ya Nzambe na likambo oyo ezali komonana polele ete basengeli kolonga.

6, 7. Mpo na nini Paulo asɛngaki akende kosamba epai ya Kaisala, mpe yango epesi ndakisa nini epai ya bakristo ya solo lelo oyo?

⁶ Lokola Festusi azalaki na mposa ya kosepelisa Bayuda, yango ekómaki likama mpo na bomoi ya Paulo. Mpo na yango, Paulo asalelaki ntomo oyo azalaki na yango lokola mwana-mboka Roma. Ayebisaki Festusi boye: “Natɛlɛmi liboso ya kiti ya kosambisa ya Kaisala, epai nasengeli kosambisama. Nasali Bayuda mabe ata moko te, ndenge yo moko mpe ozali mpenza komona yango. . . . Nasɛngi nakende kosamba epai ya Kaisala!” Mbala mingi, ntango moto asɛngi likambo wana, ezalaki mpasi báboya kokokisa mposa na ye. Festusi amonisaki ete ezali bongo na ndenge alobaki ete: “Lokola osɛngi okende kosamba epai ya Kaisala; okokende epai ya Kaisala.” (Mis. 25:10-12) Lokola Paulo asɛngaki akende kosamba liboso ya mokonzi oyo azali likoló ya bakonzi mosusu nyonso, apesaki ndakisa oyo bakristo ya solo basengeli kolanda lelo oyo. Ntango banguna balukaka “kobimisa mikakatano na nzela ya mobeko,” Batatoli ya Yehova basalelaka mibeko ya mboka mpo na kokɔtela nsango malamu. c​—Nz. 94:20.

⁷ Na bongo, Paulo azwaki libaku ya kokende kosamba na Roma nsima ya kofanda na bolɔkɔ mbula mibale mpo na mabe oyo asalaki te. Kasi, liboso akende, mokonzi mosusu alingaki komona ye.

8, 9. Mpo na nini Mokonzi Agripa akendaki na Kaisaria?

⁸ Ntango Paulo asɛngaki ete akende kosamba epai ya Kaisala, mwa mikolo na nsima Mokonzi Agripa ná ndeko na ye ya mwasi Bernise bakendaki kotala Festusi, guvɛrnɛrɛ ya sika. d Na eleko ya Baroma, bakonzi bazalaki na momeseno ya kokende kotala guvɛrnɛrɛ ya sika. Na ntembe te, lokola Agripa akendaki kopesa Festusi longonya na ndenge aponamaki guvɛrnɛrɛ, akendaki nde kolendisa boyokani ya politiki mpe kosala boninga oyo akokaki kozwela yango litomba na nsima.​—Mis. 25:13.

⁹ Festusi ayebisaki Agripa likambo ya Paulo, mpe mokonzi yango akómaki na mposa ya koyoka Paulo. Mokolo oyo elandaki, bakonzi yango mibale bafandaki na kiti ya kosambisa. Kasi, makambo oyo mokangami yango alobaki na libaku wana ekamwisaki koleka kutu nkembo mpe molato ya bakonzi wana.​—Mis. 25:22-27.

10, 11. Ndenge nini Paulo amonisaki limemya epai ya Agripa, mpe ntoma yango ayebisaki mokonzi makambo nini oyo asalaki liboso akóma mokristo?

¹⁰ Na limemya nyonso, Paulo apesaki Mokonzi Agripa botɔndi mpo na libaku malamu oyo apesaki ye ya kosamba liboso na ye, mpe alobaki ete mokonzi yango ayebaki malamu mimeseno mpe bantembe ya Bayuda. Na nsima, Paulo alobelaki bomoi  na ye liboso akóma mokristo; alobaki boye: “Nazalaki kolanda mwa lingomba ya Bafarisai, mwa lingomba oyo eleki makambo makasi na losambo na biso.” (Mis. 26:5) Paulo azalaki kozela koya ya Masiya ntango azalaki Mofarisai. Kasi, lokola akómaki mokristo, azalaki komonisa ete Yesu Kristo nde Masiya oyo bazalaki kozela banda kala. Paulo amonisaki ete soki azalaki kosamba mokolo yango ezalaki mpo na likambo oyo ye ná bato oyo bafundaki ye bazalaki kondima, elingi koloba kokokisama ya elaka oyo Nzambe apesaki bankɔkɔ na bango. Likambo yango ebendaki lisusu likebi ya Agripa mpo na koyoka makambo oyo Paulo akoloba. e

¹¹ Paulo alobelaki makambo mabe oyo azalaki kosala bakristo; alobaki boye: “Mpo na ngai, nandimisamaki ete nasengelaki kosala ndenge nyonso mpo na kotɛmɛla nkombo ya Yesu Monazarete . . . Lokola nazalaki na nkanda . . . makasi mpenza [ya bayekoli ya Kristo], nakendaki mosika mpenza tii konyokola bango ata na bingumba mosusu.” (Mis. 26:9-11) Paulo azalaki kolekisa ndelo te na maloba na ye. Bato mingi bayebaki makambo mabe oyo asalaki bakristo. (Gal. 1:13, 23) Na ntembe te, Agripa amitunaki ete, ‘Nini esalaki ete moto yango abongwana?’

12, 13. (a) Ndenge nini Paulo alobelaki kobongwana na ye? (b) Na ndenge nini Paulo azalaki “kobɛta makolo na nsɔngɛ ya mangenda”?

¹² Maloba oyo Paulo alobaki na nsima epesaki eyano na motuna yango; alobaki boye: “Ntango nazalaki kokende na Damasi na bokonzi mpe na etinda oyo nazwaki epai ya banganga-nzambe bakonzi, Ee mokonzi, na midi namonaki na nzela, pole moko oyo eleki kongɛnga ya moi ebɛti uta na likoló zingazinga na ngai mpe  ya baoyo bazalaki kotambola elongo na ngai. Mpe ntango biso nyonso tokweaki na nse, nayokaki mongongo moko elobi na ngai na monɔkɔ ya Ebre: ‘Saulo, Saulo, mpo na nini ozali konyokola ngai? Ozali komisala mabe ndenge ozali kobɛtabɛta makolo na nsɔngɛ ya mangenda.’ Kasi ngai natunaki: ‘Yo nani, Nkolo?’ Mpe Nkolo alobaki: ‘Ngai Yesu, oyo yo ozali konyokola.’” f​—Mis. 26:12-15.

¹³ Liboso amona emonaneli wana, na maloba ya elilingi, Paulo azalaki “kobɛtabɛta makolo na nsɔngɛ ya mangenda.” Ndenge nyama oyo ememaka mikumba emizokisaka mpamba soki ezali kobɛta makolo na nsɔngɛ ya lingenda, Paulo azalaki komiyokisa mpasi na elimo na ndenge azalaki kotɛmɛla mokano ya Nzambe. Ndenge Yesu abimelaki Paulo na nzela ya Damasi, asalisaki mobali yango oyo azalaki sembo, kasi abungaki nzela, ete abongola makanisi na ye.​—Yoa. 16:1, 2.

14, 15. Paulo alobelaki mbongwana nini oyo asalaki na bomoi na ye?

¹⁴ Paulo asalaki mpenza mbongwana monene na bomoi na ye. Alobaki na Agripa boye: “Naboyaki te kotosa emonaneli wana oyo eutaki likoló, kasi libosoliboso epai ya baoyo bazalaki na Damasi, na nsima epai ya baoyo bazalaki na Yerusaleme, na mokili mobimba ya Yudea, mpe epai ya bikólo, namemaki nsango oyo: basengeli kobongola motema, kobaluka epai ya Nzambe mpe kosala misala oyo emonisi ete babongoli motema.” (Mis. 26:19, 20) Banda bambula mingi, Paulo azalaki kokokisa mokumba oyo Yesu Kristo apesaki ye na emonaneli wana. Yango ebotaki  mbuma nini? Bato oyo bandimaki nsango malamu oyo Paulo azalaki kosakola babongolaki mitema mpe batikaki misala ya mbindo mpe ya kozanga bosembo, mpe babalukaki epai ya Nzambe. Bato yango bakómaki bana-mboka ya malamu, oyo bazalaki kotosa mibeko mpe kofanda na kimya.

¹⁵ Nzokande, matomba nyonso wana ezalaki na ntina moko te mpo na Bayuda oyo bazalaki kotɛmɛla Paulo. Paulo alobaki boye: “Ezali mpo na yango nde Bayuda bakangaki ngai na tempelo mpe balukaki koboma ngai. Nzokande, lokola nazwi lisalisi oyo euti epai ya Nzambe, nazali kokoba tii na mokolo ya lelo kopesa litatoli epai ya bato mike mpe bato minene.”​—Mis. 26:21, 22.

16. Ndenge nini tokoki kolanda ndakisa ya Paulo ntango tozali koloba epai ya bazuzi mpe bakonzi mpo na kokɔtela bindimeli na biso?

¹⁶ Biso bakristo ya solo tosengeli ‘komibongisa ntango nyonso mpo na kolobela’ kondima na biso. (1 Pe. 3:15) Ntango tozwi libaku ya koloba liboso ya bazuzi mpe bakonzi mpo na kokɔtela bindimeli na biso, ekozala malamu mingi tólanda mayele oyo Paulo asalelaki ntango alobaki liboso ya Agripa ná Festusi. Tokoki kosimba mitema ya bakonzi yango soki toyebisi bango ndenge oyo mateya ya solo ebongolaki bomoi na biso moko mpe ya bato mosusu oyo bandimaki nsango na biso.

17. Festusi asalaki nini ntango azalaki koyoka Paulo, mpe ndenge nini ezaleli yango emonanaka lelo oyo?

¹⁷ Ntango bakonzi yango mibale bazalaki koyoka Paulo, litatoli na ye esimbaki mpenza mitema na bango. Yoká likambo oyo esalemaki: “Wana [Paulo] azalaki koloba makambo yango mpo na kosamba na ye, Festusi alobaki na mongongo makasi ete: ‘Ozwi ligboma, Paulo! Koyekola mingi ekómisi yo ligboma!’” (Mis. 26:24) Maloba ya Festusi ezali komonisa ezaleli oyo bato mingi bazalaka na yango ata lelo oyo. Bato mingi balobaka ete baoyo bateyaka makambo ya Biblia bazali na molende ya mabe. Mbala mingi, bato ya mayele ya mokili bandimaka lisekwa te, liteya oyo Biblia elobeli polele.

18. Paulo apesaki Festusi eyano nini, mpe yango etindaki Agripa aloba nini?

¹⁸ Kasi, Paulo apesaki guvɛrnɛrɛ yango eyano oyo: “Nazwi ligboma te, Festusi Moto ya Lokumu, kasi nazali nde koloba makambo ya solo mpe ya makanisi malamu. Likambo ya solo ezali ete, mokonzi oyo ngai nazali koloba liboso na ye na elobeli ya polele ayebi makambo yango malamu . . . Mokonzi Agripa, ondimaka Basakoli? Nayebi ete ondimaka.” Kasi Agripa alobaki na Paulo: “Na mwa ntango moke okondimisa ngai nakóma mokristo.” (Mis. 26:25-28) Ezala ete Agripa alobaki maloba oyo eutaki mpenza na motema to te, emonisi ete litatoli ya Paulo esimbaki mpenza motema ya mokonzi wana.

19. Ekateli nini Festusi ná Agripa bazwaki mpo na Paulo?

¹⁹ Na nsima, Agripa ná Festusi batɛlɛmaki, likambo oyo emonisaki ete basilisi kosambisa. “Ntango bazalaki kobima babandaki kosolola bango na bango: ‘Moto oyo asali ata likambo moko te oyo ebongi na liwa to na bolɔkɔ.’ Lisusu, Agripa alobaki na Festusi: ‘Bakokaki kotika moto oyo soki asɛngaka te kokende kosamba epai ya Kaisala.’” (Mis. 26:31, 32) Bamonaki ete moto oyo bautaki kosambisa asalaki likambo moko ya mabe te. Mbala mosusu, yango esalisaki bango bákóma kotalela bakristo na ndenge ya malamu.

20. Litatoli ya Paulo liboso ya bakonzi minene ebotaki mbuma nini?

²⁰ Emonani ete moko te kati na bakonzi yango andimaki nsango malamu ya Bokonzi ya Nzambe. Ezalaki nde na ntina ete ntoma Paulo asamba liboso na bango? Ɛɛ. Lokola Paulo ‘amemamaki liboso ya bakonzi mpe baguvɛrnɛrɛ’ na Yudea, azwaki libaku ya kopesa litatoli epai ya bakonzi ya Roma oyo mbala mosusu bakokaki kozwa libaku ya koyoka nsango te. (Luka 21:12, 13) Longola yango, makambo oyo akutanaki na yango mpe bosembo na ye na ntango wana ya mpasi elendisaki bakristo mosusu.​—Flp. 1:12-14.

21. Matomba nini tokoki kozwa soki tozali na molende na mosala ya kosakola?

²¹ Lelo oyo mpe esalemaka bongo. Soki tozali molende na mosala ya Bokonzi atako tozali kokutana na mikakatano mpe botɛmɛli, tokoki kobuka mbuma ya malamu. Tokoki kopesa litatoli epai ya bakonzi oyo mbala mosusu tokokaki kozwa libaku ya kokutana na bango te. Ezaleli na biso ya koyika mpiko na bosembo ekoki kolendisa bandeko na biso mpe kotinda bango bákóma na molende koleka na mosala ya kopesa litatoli mpo na Bokonzi ya Nzambe.