MAKAMBO ya amperɛrɛ wana ya Roma etali yo na nini? Soki osepelaka na makambo etali bakristo, osengeli koyeba ete mayele mabe oyo Constantin asalelaki na politiki na ye mpe na mangomba, ebongolá mateya ya mangomba mingi mpe makambo oyo mangomba yango esalaka tii lelo. Na ndenge nini?

Na mobu 313 ya ntango na biso, Constantin ayangelaki Ampire ya Roma ya Wɛsti, mpe Licinius ná Maximinus bayangelaki ngámbo ya Ɛsti. Constantin ná Licinius bapesaki bato nyonso bonsomi ya losambo, ata mpe bakristo. Constantin abatelaki lingomba ya bokristo, akanisaki ete lingomba ekokaki kosala ete ampire na ye ezala na bomoko. *

Constantin abangaki ndenge mangomba ekabwanaki mpo na matata. Lokola azalaki na mposa makasi ete mangomba eyokana, abimisaki mateya oyo amonaki ete ezali “malamu” mpe alukaki ete bato bandima yango. Mpo bándimama na miso na ye, baepiskɔpɔ basengelaki kondima mateya yango, mpe baoyo basalaki bongo bazalaki kofuta mpako te mpe azalaki kosunga bango mingi. Charles Freeman, moto moko ya istware, alobaki boye: “Bakómaki kondima mateya yango mpo na mbongo ebele mpe lokumu oyo bakokaki kozwa kasi te mpo na lingomba.” Yango esalaki ete basango  bákóma na nguya mingi na makambo ya mokili. Arnold Jones, moto moko ya istware alobaki ete: “Lingomba ezwaki moto ya kobatela yango kasi mpe moto ya kokonza yango.”

Lokola Constantin asalaki boyokani na baepiskɔpɔ, yango ebimisaki lingomba oyo esangisaki mateya ya bokristo mpe ya bapakano. Esengelaki kozala bongo mpo mokano ya amperɛrɛ ezalaki ete mangomba ezala ebele, kasi te ya koluka mateya ya solo. Kutu, azalaki nde mokonzi ya ampire ya bapakano. Moto moko ya istware akomaki ete mpo na kosepelisa bakristo ná bapakano, Constantin “amonisaki polele te soki azali mokristo to mopakano na makambo oyo azalaki kosala to na bokonzi na ye mobimba.”

Atako alobaki ete azalaki kokɔtela lingomba ya bokristo, lokolo na ye mosusu ezalaki na losambo ya bapakano. Na ndakisa, amipesaki na astroloji mpe na kosakola makambo oyo ebombaná​—misala ya bilimo mabe oyo Biblia epekisi. (Kolimbola Mibeko 18:10-12) Na ekeko ya Constantin oyo ezali na Roma, balakisi ye azali kopesa mbeka na banzambe ya bapakano. Akobaki kopesa nzambe-moi lokumu na ndenge atyaki elilingi ya nzambe yango na mbongo mpe atombolaki losambo na yango. Na nsima, Constantin apesaki nzela ete bátongela ye ná libota na ye tempelo moko na Ombrie, mwa engumba moko ya Italie mpe bátya banganga-nzambe oyo bakosala na tempelo yango.

Constantin azalaki koboya kozwa batisimo mpo akóma “mokristo” tii ayaki kozwa yango mwa mikolo moke liboso akufa na mobu 337 ya ntango na biso. Bato mingi ya mayele balobaka ete aboyaki kozwa batisimo mpo bakristo ná bapakano bákoba kopesa ampire na ye mabɔkɔ. Mpo na koloba solo, makambo ya bomoi na ye mpe ndenge oyo azwaki batisimo nsima mpenza etindaka bato bátya ntembe ete azalaki mpenza mondimi ya solosolo ya Kristo. Kasi, likambo ya ntina yango oyo: Lingomba oyo guvɛrnema ya Constantin endimaki ekómaki makasi na makambo ya politiki, mpe epesaki Kristo mokɔngɔ mpe emikɔtisaki na makambo ya mokili. Yesu alobaki boye mpo na bayekoli na ye: “Bazali bato ya mokili te, ndenge ngai mpe nazali moto ya mokili te.” (Yoane 17:14) Lingomba wana oyo emikɔtisaki na makambo ya mokili, ebotaki mangomba ebele.

Makambo wana nyonso emonisi biso nini? Emonisi ete tosengeli te kondima mateya ya lingomba moko boye kaka bindimandima, kasi tosengeli mpenza kotala soki eyokani na oyo Biblia eteyaka.​—1 Yoane 4:1.